İnsan-Harici Hayvanlarda Arkeoloji: Başlıklı Maymunlar 3.000 Yıllık Bir Arkeolojik Kayda Sahip!

Atalarımızın taş aletler kullandığına dair arkeolojik buluntular, 2,5 milyon yıl öncesine dayanıyor ve arkeologlar insanların evrimi, kültürü ve yaşam tarzındaki değişiklikleri izlemek için taş alet teknolojisindeki değişiklikleri kullanıyorlar. Brezilya'daki bir arkeolog ekip, başlıklı maymunların kullandığı ve 3000 yıl öncesine tarihlenen taş aletleri buldu ve binlerce yıldır davranış ve beslenme biçimindeki değişiklikleri ortaya çıkardı.

Arkeoloji Sadece İnsanlar İçin Değildir!

Başlıklı maymunlar, şempanzelere göre birçok işe uygun aletler kullanırlar. Kazma işleminden çeşitli çekirdek ve tohumların kırılıp açılmasına kadar çeşitli görevler için doğru boyutlarda ve şekillerde taşlar seçerler. Her birinin kendi tercihine göre seçtiği boyut ve ağırlıkta kendi kırma aleti vardır. Başlıklı dişi maymunlar potansiyel çiftlerine taşları atarak flört bile ederler.

Brezilya’nın Serra de Capivara Milli Parkı’nda bir grup başlıklı maymun yuvarlak kuvarsit taşlarla kaju fıstığı kırıyor ve bu taşları 25 metre uzaklıktaki kuru bir dere yatağından alıp kaju bahçesine taşıyorlar. Başlıklı maymunlar yiyeceklerini en az 3000 yıldır aynı noktada işliyor ve hasarlı aletlerini kullanmayı bırakıyorlar. 3000 yıl yaklaşık 450 maymun nesli ediyor, arkeologlar taş çekiçlerin bu süre zarfında nasıl kullanıldıklarına dair bazı önemli değişiklikler olduğunu fark ettiler.

Taş boyutlarındaki değişiklikler, hasar biçimleri ve maymunların diğer taşları örs olarak kullanıp kullanmadıkları maymunların nasıl yiyecek sağladıkları konusunda değişikliklere işaret ediyordu. Arkeologlar ilk defa başka türlerin zaman içinde davranış değişikliklerini izlemek için araçları kullanabildiler. Şempanzelere ilişkin olarak da buna yakın bir süreyi kapsayan arkeolojik buluntular var, ancak şempanzelerin kullandığı taş aletler ve bu aletlerin nasıl kullanıldıkları bu süre içerisinde çok fazla değişmemiş gibi görünmektedir. Bununla birlikte arkeologlar deniz samuru veya uzun kuyruklu makaklar için yeterince uzun süreyi kapsayan buluntular elde edememişlerdir.

Maymunların 3000 Yıllık Avcılığı

Bölgedeki en derin katmanlardan çıkarılan ve 3000 ila 2400 yıl öncesine tarihlenen taş aletler, başlıklı maymunların bugün kullanıp attıklarından çok daha küçük, hafif ve hasar görmüş gibi görünüyor. Örs olarak kullanılmış olduğu düşünülen taşlar (bu taşlar kendilerine özgü oyuk ve göçük izleri taşırlar) dikkat çekici bir şekilde yoklar. En muhtemel açıklama, antik maymunların kaju fıstığından daha küçük ve daha kolay açılabilen yiyecekler yemesidir. Tohumları kırmak için taş örslere ihtiyaç yoktu, çünkü bu küçük yiyecekleri taşla kırmaya kalkışmak içindekinin ezilmesine neden olurdu.

Buluntular birden kesilip 640 ila 565 yıl öncesine ait bir katmanda, taş çekiçlerin yanında aniden taş örslerle yeniden beliriyor. 257 yıl öncesinde ise başka bir şey değişiyor: Bu katmandan çıkarılan taş çekiçler, bugünkü başlılıklı maymunların kullandıklarından daha büyük ve ağırlar; örsler (ve kırık örs parçaları) ise çok daha yaygın. Başlıklı maymunlar küçük tohumlardan vazgeçip kaju fıstığından daha büyük ve daha sert bir şeyi yemeye geçmiş gibi görünüyor.

Geçen yüzyılda, modern başlıklı maymun kültürü ortaya çıkarıldı. Fosil alanındaki en üstte bulunan katmanlar, en düz yüzeyleri üst üste binen ve konik izler taşıyan yuvarlak kuvarsit çakıllar (ve birkaç kumtaşı) içeriyor. Daha yeni olanlar ise hala ayırt edilebilir ölçüde kaju kalıntısı lekelerine sahip ve yakındaki kaju ağaçlarının kökleri ve dallarında darbe izleri var; tüm bunlar aletlerin ne için kullanıldığını açıkça gösteriyor.

Tüm Bunların Anlamı Ne?

Farklılıklarına rağmen, Serra Capivara’daki başlıklı maymunlara ait taş aletlerin hepsi aynı tipte aletlerdir. Sao Paulo Üniversitesi'nden primatolog Tiago Falotico ve meslektaşları şöyle yazıyor:

Başlıklı maymunlar en az 3000 yıldır aynı basit taş aletli vurma geleneğini uyguladılar, bununla birlikte bu teknolojiyi farklı amaçlar için de kullandılar.

Biz insanların evrimsel soy hatlarında, taş alet teknolojisinde büyük değişiklikler vardır. Örneğin bir şeye taşla vurmaktan, bilerek keskin kenarlar şekillendirmeye geçmek ya da gelişigüzel yongalamadan hazırlanmış bir taşı daha planlı bir şekilde kullanmaya geçmek gibi. Bu değişiklikler genellikle bilişsel yetenekte büyük bir ilerlemeyle, yeni bir türün ortaya çıkmasıyla veya büyük bir kültürel değişimle çakışmaktadır. Aletlerin yapım veya kullanım tarzındaki küçük değişiklikler ise genellikle yeni bir ortam, yeni bir diyet veya mevcut alet malzemelerindeki bir değişiklik gibi daha küçük değişikliklere işaret eder. Muhtemelen başlıklı maymunlardaki durum budur.

Başlıklı maymunlarda alet kullanımı, maymundan maymuna (ve gruptan gruba) sosyal öğrenme yoluyla geçtiği için, arkeolojik buluntuların binlerce yıl boyunca aynı yerde yaşayan ve yeni yiyeceklere adapte olan sadece bir grup maymuna ait kanıtlar olduğunu kesin olarak söylemek imkansızdır. Bu buluntular, her birinin kendine özgü çekiç kullanma tercihi ya da kendine özgü bir diyeti, başka bir deyişle kültürü olan farklı zamanlarda yaşamış farklı grupların imzası olabilir.

Falotico ve meslektaşları, 3000 yıllık başlıklı maymuna ilişkin bu arkeolojik buluntunun, alet kullanan hayvanların uzun vadede ekolojik değişikliklere nasıl uyum sağladıkları hakkında fikir verdiğini söylüyor. Aynı zamanda bize hominin atalarımızın alet kullanmaya ilk girişimlerini karşılaştırabileceğimiz başka türler sunuyor. Bu bizim biraz daha az yalnız hissetmemize neden olacak ve aynı zamanda kendi geçmişimiz hakkında da bize bilgi sağlayacaktır.