İklim Değişikliğinin Askeri Alandaki Etkileri, NATO Stratejisini Nasıl Etkiliyor?

İklim değişikliği meselesi, geleceğimizi ilgilendiren en önemli konulardan bir tanesi. Bu konuda hatırı sayılı bir biçimde kamuoyu farkındalığı ile beraber devletlerin, sivil toplum örgütleri ve uluslararası kuruluşların planları ve hedefleri var ve bu hedefler giderek artmakta. İklim değişikliği, dünyanın en büyük savunma ve güvenlik ittifakı NATO'nun (Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü) da gündeminde yer alıyor. İklim değişikliği, ilk olarak NATO'nun 2010 Stratejik Konsepti'nde yer aldı. 2010 Lizbon Zirvesi'nden bu yana, zirve bildirilerinde iklime vurgu yapıldı. 2014'te "Yeşil Savunma çerçevesi" kabul edildi. Son olarak NATO, 2021 Brüksel Zirvesi'nde iklim değişikliği konusunu gündemine resmen aldı ve iklim değişikliğine karşı hedefleri içeren bir Eylem Planı'nı ilan etti.^[1]

NATO, iklim değişikliğini hem güvenlik bağlamında ele alıyor hem de iklim temelli doğa olaylarının askeri altyapı ve tesisler üzerindeki etkisine karşı önlemler almak istiyor. Ayrıca, bu doğa olaylarının NATO'nun operasyonel kapasitesini de olumsuz yönde etkileyeceğini düşünüyor. Peki iklimin askeri faaliyetlere nasıl etkisi olacak?

İklim Değişikliği ve Askeri Faaliyetler

İklim değişikliğinin başlıca sonuçlarından olan ekstrem hava koşulları, yüksek sıcaklıklar, deniz suyu seviyesinin yükselmesi ve yağış miktarındaki ani değişimler askeri tesisleri sel, kuraklık ve yangın gibi olaylarla tehdit etmektedir.

Öte yandan, örneğin yüksek sıcaklık koşulları, hava kuvvetlerinde uçakların iniş kalkış performansını düşürebilir ya da motorlarının sürekli yenilenmesini gerektirebilir.^[2] Benzer şekilde ekstrem koşullar, askeri teçhizatın yıpranmasını arttırabilir ve üslerin zarar görmesine sebep olabilir. Bu da ek maliyetlere yol açabilir.

İçme suyuna olan gereksinimi de etkileyeceğinden dolayı iklim değişikliği, askeri faaliyetler için önemsenmesi gereken başlıca sorunlardan biridir. İklim temelli ekstrem koşullar, bazı askeri tesislerde sel yahut su baskını, kuraklık gibi çeşitli zararlara yol açacaktır. Örneğin ABD Savunma Bakanlığı'nın 2019’daki İklim Değişikliği Raporu'nda hangi askeri tesislerin ne kadarının zarar görebileceği ele alınmıştır. Buna göre çeşitli güçlerden (deniz, kara, hava) bazı askeri tesisler; sel, çölleşme, kuraklık, yangın ve permafrost çözünmesi gibi olaylardan olumsuz etkilenecektir.

İklim ve Güvenlik

NATO, iklim meselesine ayrıca güvenlik çerçevesinden bakıyor dedik. Peki iklimin güvenlik üzerine etkisi ne olacak?

İklim değişikliğinin ciddi ve katastrofik sonuçları, dünya üzerindeki kırılgan bölgelerde göç, kıtlık ve kuraklık gibi insani krizlere yol açabilir. Bu insani krizler de yeni çatışmaları ve savaşları ortaya çıkarabilir. NATO da sınırları içerisinde ve sınırlarının yakınlarında böyle bir krizin yaşanmasını istememektedir.

Örneğin iklimin sebep olduğu göç dalgalanmaları, müttefik ülkeleri tehdit etmektedir. Müttefiklerin olası bir istikrarsızlık içine sürüklenmesi, güvenlik açısından ittifakın varlığını tehdit etmektedir. Ayrıca iklim değişikliği, gıda üretimini sekteye uğratabilir, tedarik ağını bozabilir, hastalıkların yayılmasını hızlandırarak sağlık hizmetlerini kesintiye sokabilir. Bu da dünyayı yeni bir ateş çemberi içerisine dahil edebilir.

Kızılhaç'ın Mali, Irak ve Orta Afrika Cumhuriyeti'nde yaptığı araştırmaya göre dünyanın kırılgan bölgeleri, iklim temelli güvenlik sorunları ile karşı karşıyadır. Kızılhaç, iklim değişikliğine karşı savunmasız olan 20 ülkenin 12'sinin çatışma içerisinde olduğunu belirtmektedir.^[4] Bu hususta, 14 Haziran 2021'de Brüksel'de toplanan müttefik devletler, iklim değişikliğini tartıştı ve NATO 2030 stratejik vizyonuna iklim değişikliğini dahil ederek iklimi bir tehdit çarpanı olarak değerlendirdi ve güvenlik sorunu olarak ele aldı.

NATO'nun Hedefleri Neler?

Brüksel Zirve Bildirisi'nin 58. maddesinde iklim değişikliği; güvenliği etkileyecek, Atlantik-Avrupa bölgesinde ve ittifakın sınırlarında tehditleri arttıracak bir olgu olarak ele alındı. İklim değişikliğinin güvenlik üzerine etkisine müttefiklerle beraber nasıl uyum sağlanacağı tartışıldı, askeri tesislerde personel güvenliğini dikkate alarak operasyonel etkinliği ve caydırıcılığa halel getirmeden sera gazı emisyonlarını azaltmak hedeflendi. Ayrıca 2050 yılına kadar, sıfır emisyon hedefi için gerçekçi ve somut adımların atılması için çağrıda bulunuldu.

NATO, ayrıca bu hedeflere ulaşmak için askeri tesislerde, üye ülkelerin güvenlik şartlarını gözönüne alarak, sera gazı miktarını ölçmek için bir haritalama metodu belirleyecek. İklim değişikliğine karşı farkındalığı arttırmak için yıllık değerlendirmeler yapacak. Ayrıca savunma planlamaları ve tatbikatların hazırlığına, ilgili düzenlemeler dahil edilecektir.

Öte yandan NATO, iklim konusunda işbirliği yapmak için uluslararası organizasyonlarla ve ülkelerle çalışabileceğini, bu kurum ve ülkelerle ilişkileri güçlendireceğini belirtmektedir.^[5] Genel Sekreter Jens Stoltenberg, basın konuşmasında liderlerin NATO'nun iklim ve güvenlik konusundaki görevinin önemi konusunda mutabık olduğunu belirtti.^[6]

NATO İklim Değişikliği Eylem Planı

NATO, Brüksel Zirvesi'nde ilan ettiği eylem planında örgütün iklim krizine karşı nasıl bir yol alacağını kararlaştırdı. Dört ana başlıkta ("farkındalık, adaptasyon, önleme, destekleme", İng: "awareness, adaptation, mitigation, outreach") toplanan yol haritası ise şöyle:^[7]

1. NATO ilk olarak iklime karşı müttefiklerin farkındalığını (İng: "awareness") arttırmayı hedefliyor. Bunun için NATO’nun stratejik çevresinin ve askeri altyapı ile beraber misyonlarının ve operasyonlarının analiz edildiği yıllık bir değerlendirme yapılacak.
2. Öte yandan NATO, kapasitesini ve kabiliyetini iklim değişikliğine karşı alınacak önlemlere adapte etmeyi (İng: "adaptation") hedefliyor. Bütünüyle savunma ve strateji planlamalarında iklim değişikliğini de dikkate alacak.
3. Üçüncü olarak ise iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılmasına katkıda bulunmak için çeşitli yöntemler kullanarak önlemler (İng: "mitigation") alınmasını istiyor. Bu yöntemlerden birisi askeri tesislerdeki seragazı emisyonunu değerlendirecek bir haritalama metodu yapılması.
4. Son olarak ise iklime karşı dünya ile beraber hareket etmek için kuruluşlarla ve ülkelerle diyalogun arttırılmasını (İng: "outreach") istiyor. Bunun için de NATO, sivil toplumla, akademiyle ve sanayi kuruluşlarıyla iklimin hem çevre hem de güvenlik üzerindeki etkilerini tartışacak ve çözümler için işbirliği yapacak.

Bütün bu planlama ve hedeflerle birlikte, bir sonraki zirve olan 2022 Madrid Zirvesi'nde ilk İklim Değişikliği ve Güvenlik İlerleme Raporu yayınlanacak.^{[8], [9]}