İklim Değişikliği, Kuzey Kutbundaki Siyaseti ve Ticareti Nasıl Etkiliyor?

Küresel iklim değişikliğinin etkileri, Kuzey Kutbu'nda gün geçtikçe artmaktadır. Bu durum, yeni stratejilerin oluşturulması için devletleri yeni planlara sevk etmektedir. Arktik bölgesi, gelecek yıllarda hem iklimsel olarak hem de politik-askeri-ekonomik anlamda ısınmaya başlayacaktır. Bölgeye sınırı olan devletlerle beraber diğer ülkelerin burada çeşitli planları mevcuttur. Rusya bu devletler arasında en büyük pay sahibidir. Arktik bölgesinde en uzun sınırlara sahip Rusya, bölgeyle ilgili büyük stratejiler geliştirmiştir. Bu stratejiler, diğer ülkelerin güvenlik konseptlerini değiştirmesine sebep olmaktadır.

Çeşitli kurum ve kuruluşların yayınladığı raporlar, iklim değişikliğinin Arktik bölgesindeki etkilerini açıklamaktadır. Arktik İzleme ve Değerlendirme Programı'nın (AMAP) 2021 yılındaki raporuna göre, son on yılda Arktik bölgesindeki hava sıcaklığı, küresel ortalamadan 3 kat fazla artmaktadır.^[1] Öte yandan, Rusya Federal Hidrometeoroloji ve Çevre İzleme Servisi'nin raporu, Rusya'nın Arktik sahillerinde sıcaklığın 1998’den beri yaklaşık 5 derece arttığını göstermektedir.^[2] Ayrıca Alaska sahillerindeki açlığa bağlı deniz kuşu ölümleri iklim değişikliğinin ciddiyetini gözler önüne sermektedir.^[3]

Permafrost çözünmesi, yüksek sıcaklıklar, eriyen deniz buzu iklim değişikliğinin önemli etkileridir. Özellikle, permafrost çözünmesi Rusya için ciddi altyapı ve üstyapı sorunlarına sebep olmaktadır. Her şeye rağmen, ülkeler bu duruma ayak uydurmak için yeni projeler geliştirmektedir. Rusya’nın iklim değişikliğinin etkilerinden avantaj çıkarabilme ihtimali bulunmaktadır.

Moskova, Arktik topraklarına iki açıdan bakmaktadır: Bunlardan birincisi bölgenin ekonomik değeri, diğeri ise buradaki topraklarının güvenliğinin tesis edilmesidir.^[4] Rusya Federasyonu, Arktik Çember'deki en uzun kıyılara sahiptir. Dolayısıyla 200 deniz miline kadar münhasır ekonomik bölgesinde keşif ve araştırma faaliyetleri yapabilmektedir. Rusya'nın en önemli amaçlarından birisi, Dünya deniz ticaret trafiğini bu bölgeye çekmektir. Buzul erimesi ile beraber yeni bir yol açılacak ve bu yol yeni ticaret güzergahını oluşturarak Doğu Asya limanlarını Batı Avrupa'ya bağlayacaktır. Batı ile Pasifik ticareti, Süveyş Kanalı üzerindeki yola göre daha kısa olacaktır. Bu anlamda yeni ticaret güzergahı hem maliyet hem de zaman tasarrufu sağlayacaktır.^[5] Ayrıca korsanlık faaliyetlerinden etkilenme en aza indirgenerek, bu açıdan da daha güvenli bir rota olması hedeflenmektedir. Bütün bunlara baktığımızda Kuzey Deniz Yolu'nun önemi çok büyüktür.

Süper güç olarak ortaya çıkan Çin de bu durumunu sürdürmek için her alanda yatırımlar yapmaktadır. Kuzey Deniz Yolu da Çin’in ilgi odağı halindedir. Hedeflediği bir kuşak bir yol inisiyatifinin bir kısmını bu yol üzerine bağlamayı planlamaktadır. Öte yandan hem Çin hem de Hindistan, bu bölgedeki kaynakların insanlığın ortak malı olduğunu ve sadece bölge ülkelerinin tasarrufuna bırakılmaması gerektiğini savunmaktadırlar. BMDHS'ye (Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi) göre Kuzey Deniz Yolu ve Kuzeybatı Geçişi uluslararası boğazlar olarak sayılmaktadır.^[6]

Bölgenin önemini arttıran diğer bir ekonomik neden ise bölgedeki zengin yeraltı kaynaklarıdır. Yapılan tahminler burada önemli miktarda petrol ve doğalgaz bulunduğunu göstermektedir. Ayrıca madenlerin yanı sıra değerli mineraller de bulunmaktadır. 2000'lerde Vladimir Putin'in iktidara gelmesinden sonra Rusya'nın en önemli hedeflerinden birisi ülkeyi bir enerji gücü haline getirmektir.^[7] Dolayısıyla Arktik bölgesi Rusya'nın ekonomik hedeflerine ulaşmak için çok mühim bir yer teşkil etmektedir.

Rusya, iklim değişikliğinin yaratacağı sonuçlardan askeri olarak da etkileneceğini öngörmektedir. Çünkü buzul erimesiyle beraber, Rusya’nın kuzey sınırları savunmasız hale gelecektir. Bunun için de önlemlerini almaya başlamış durumda ve planlamalarını bunun üzerine yapmıştır. Ayrıca ekonomik hedeflerini gerçekleştirmek ve çıkarlarını korumak için Arktik bölgesinde askeri varlığını arttırmaktadır. Uydu görüntülerine göre, Rusya, Sovyetler Birliğinden kalma eski askeri üsleri tekrar kullanıma açmakta ve yenilerini inşa etmektedir. Radar istasyonları, hava ve sahil izleme birimleri kurarak güvenliğini arttırmaktadır.^[8] Kuzey Denizi sahilleri boyunca onlarca askeri deniz ve hava üssü bulunmaktadır. Ayrıca, burada önemli bir nükleer yığınak da mevcuttur.

Rusya'nın Kuzey filosu, Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetlerinin beş önemli askeri bölgesinden birisidir. Bu filo, Murmansk bölgesinin Severomorsk kentinde konuşlu bulunmaktadır. Rusya'nın Arktik Çember'deki stratejik hedeflerini gerçekleştirmek için önemli bir caydırıcı güç niteliği taşımaktadır. Filo, muhteviyatında SSBN (balistik füze denizaltısı), nükleer tahrikli buzkıran gemileri, balistik füzeler, gemisavar ve uçaksavar vs. silahları bulundurmaktadır. Ayrıca, burada 2M39 Poseidon torpidosu (nükleer torpido) gibi yeni silah sistemleri de geliştirilmektedir. Tüm bu silah sistemleri ve askeri üslere baktığımızda Rusya, Arktik topraklarında A2AD (erişim/alan engelleme) kabiliyetini arttırmaktadır.

Buna karşılık ABD Donanması da devriye için görevli destroyer sayısını arttırarak varlığını hissettirmektedir. 2018’de Trident Juncture ve 2022’deki Cold Response tatbikatları da müttefik güçlerin varlığını göstermesi bakımından önemli olmuştur. Öte yandan NATO, 2022 Stratejik Konseptinde Rusya Federasyonu’nu ittifakın barış ve istikrarı sürdürmesine direkt tehdit olarak görmüştür ve Kuzey Kutbundaki askeri yığınağın ittifakın varlığına ve çıkarlarına bir meydan okuma olduğunu belirtmektedir.^[9]

Sonuç olarak iklim değişikliğinin yarattığı etkiler, Kuzey Kutbu'nda büyük devletlerin çıkarlarını yeniden şekillendirmektedir. Özellikle Rusya, coğrafi avantajını kullanarak bölgede ekonomik hedefler belirlemektedir ve bu hedefleri gerçekleştirmek, menfaatlerini korumak için askeri gücünü arttırmaktadır. Arktik bölgesi bir anlamda yeni bir soğuk savaşın merkezlerinden biri haline gelmiştir. Rusya’nın Ukrayna’da giriştiği işgal harekatı, dikkatleri Ukrayna üzerine çekse de ilerleyen yıllarda Kuzey Kutbu odak noktası haline gelecek mi zaman gösterecektir.

Düzeltmeler: Belirtilen kip hataları düzeltildi. Teşekkürler.