Hibrit (Melez) Meyve Nedir? Hibrit Bir Sebze Nasıl Yetiştirilir?

Hibrit (melez) meyve ve sebzeler, tek bir ürün içerisinde 2 veya daha fazla sayıda meyve ve sebzeden alınan dokulara ve lezzetlere sahip ürünlerdir. Bu teknoloji, son birkaç on yılda biyoteknoloji alanında yapılan atılımlar sayesinde mümkün olmuştur. Peki bu tarz ürünler nasıl elde edilmektedir? Daha da önemlisi, elde edilen ürün "sağlıklı" mı? Gelin bu soruların cevaplarına bir bakış atalım.

Melezleşme Nedir? Hibrit Ürünler Nasıl Elde Edilir?

Sanılanın aksine melezleştirme yeni bir yöntem değildir ve sadece insanlar aracılığıyla gerçekleşmez. Melezleşme, yüzlerce yıldır doğada gerçekleşen, doğal bir süreçtir. Doğada melezleşme; rüzgarın, arıların veya herhangi bir diğer böceğin/unsurun etkisi ile farklı türden bitkilerin polenlerinin çaprazlaşması ile oluşur.

Ancak bir çaprazlanmanın melezleşme ile sonuçlanması için, bazı şartların sağlanması gerekmektedir. Bu şartlardan ilki ve en önemlisi, iki bitkinin evrimsel anlamda yakın akraba olmasıdır. Yani bir türün poleninin, bir diğer bitkiyi dölleyebilmesi için, bu iki türün aile (familya), cins ya da takım gibi taksonomik seviyelerinden en azından birisi aynı olmalıdır. İki bitki ne kadar yakın akraba ise, başarılı bir şekilde melezleşme ihtimali de o kadar yüksek olacaktır.

Pinterest

Melezleşme işlemi, insanlar tarafından da "doğal" veya "yapay" olarak gerçekleştirilebilir. Örneğin insanların ataları, vahşi doğada etkileşime geçtikleri (örneğin meyvelerini yedikleri veya aynı ortamda yaşadıkları) bitkilerden birinden polenleri yanlışlıkla alıp, bir diğer bitkinin üreme organlarına ulaştırabilirler. Bu sürecin melezler yarattığını fark etmeleri sonrasındaysa, bilinçli bir şekilde, iki bitkiden birinin polenleri toplanıp, dişi bitkinin çiçeğindeki dişilik organına yerleştirebilirler. Bunlar, endüstriyel bir düzlemde yapılmadığı sürece "doğal" olarak kabul edilmektedir.

Ancak bunun daha yaygın ve genelde "yapay" olarak görülen yöntemi aşılamadır. Aşılama, yakın akraba olan iki bitki türünün birinden alınan bir dalın veya filizin, anaç bitkinin gövdesine yerleştirilmesi ile yapılır. Aşılama yapmanın birçok yolu bulunmaktadır ve bunlara dair detaylı bir analizimizi buradan okuyabilirsiniz.

Hibrit Ürünler "GDO'lu" mudur?

Yukarıda da anlattığımız üzere, melezleme yolu ile doğal olarak, canlıların genlerindeki spesifik nükleotitlere müdahale etmeksizin, organizma düzeyinde üremeye müdahale ederek hibrit ürünler elde edilebilir. Genlere doğrudan müdahale olmaksızın yapılan melezleme işlemleri, genel olarak Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) kapsamına girmemektedir.

Ancak hibrit ürünler, laboratuvar ortamında bitkilerin DNA'ları değiştirilerek de elde edilebilir. GDO teknolojileri sayesinde, melezleştirilecek bitkiler arasında yakın akrabalık olmaksızın da genetik çaprazlama yapılabilir ve doğada bulunmayan, yepyeni bir tohum üretilerek uygun ortamda yetiştirilebilir. Bunun sonucunda, resmen yeni bir tür yaratılmış olur. Yaratılan bu yeni türün (veya kimi durumda varyetenin) genetik kombinasyonuna bağlı olarak çeşitli besin değerleri, normalde olması gerekenden farklı olabilir. Buna bağlı olarak da, çeşitli sağlık riskleri oluşabilir.

Youtube

GDO'nun avantajı, spesifik genler veya nükleotitler düzeyinde kontrol imkanı ediniliyor olmasıdır. Bu sayede, bir türün spesifik özellikleri, istenen şekillerde değiştirilebilir. Doğal çaprazlamalarda ise üreticiler, iki ebeveyn türün rastgele çaprazlanan genleriyle sınırlıdır ve her zaman istedikleri sonuçları üretemeyebilirler veya bu sonuçları çok uzun denemeler sonucunda elde edebilirler.

Buna karşılık, spesifik gen kontrolünde oluşabilecek hatalar beklenmedik sağlık problemlerini tetikleyebilecektir ve bu nedenle daha "riskli" bir uygulama olarak görülmektedir. Yine de, "doğal" yollarla çaprazlanan bitkilerde, iki ebeveyn bitkide olmayan bazı niteliklerin kazanılabileceği veya ebeveynlerde olan niteliklerin yitirilebileceği ve buna bağlı olarak, ebeveyn bitkilerden beklenmeyen sağlık sorunlarının tetiklenebileceği hatırlanmalıdır.

Doğal olarak elde edilen hibrid ürünler, oluşturulduğu iki bitki türünün de özelliklerini genel olarak taşımasına rağmen, iki türün toplamı kadar besin ögesi içermezler. Oluştukları türlerin tat, koku, doku ve aroma gibi karakteristik özelliklerini taşırlar. Hatta oluştukları türlerin birbirine karışan alelleri içinden genel olarak daha "sağlıklı" olduğu düşünülen aleller baskın ise, oluşan yavrunun iki ebeveynden de "sağlıklı" olması olasıdır.

Örneğin, brokoli ve kale bitkilerinden hibritlenen ''brokali'' sebzesi, brokoliden daha fazla antioksidan içermektedir. Ya da aynı familyanın mor bir üyesi ile karnabahar bitkisinin melezleştirilmesi ile elde edilen mor karnabahar, normal karnabaharın aksine bol miktarda antosiyanin adlı bir antioksidan içerir. Antosiyanin antioksidanı, kalp rahatsızlıkları ve kanser olmak üzere çeşitli kronik rahatsızlıklara karşı koruyuculuk sağlar.

Sonuç

Doğal ya da genetik olarak değiştirilerek birçok hibrit meyve ve sebze elde edilmektedir. Öyle ki bu yolla yeni ve yetiştirilmesi daha kolay türler keşfedilmeye ve dünya üzerinde daha verimli bir beslenme sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu yöntemler, sıkı bir şekilde denetlenip, bu alanda yapılan yeni bilimsel atılımlarla birleştiğinde, umuyoruz ki tüm dünyayı, çok daha sağlıklı bir şekilde besleyebilen ürünlere kavuşulacaktır.