Her Temas İz Bırakır Mı? Şüpheli Olayların/Ölümlerin Bilinmezliğinden Adli Bilimler Dünyasına Bilimin Hukukta Kullanımı!

"Her temas bir iz bırakır." çıkarımının sahibi Edmond Locard, şüphesiz haklıydı. Modern Adli Bilimler'in öncü bilim insanı Locard, bu deyişiyle birlikte suçun aydınlatılması ve suçlunun tespitindeki en temel prensibi açık ve kesin bir dille ifade ediyordu. Bu prensip yıllar sonra, hatta günümüzde "Locard'ın Değişim Prensibi" olarak da anılacaktı. 1910 yılında Fransa/Lyon Polis Merkezi'nde ilk kriminal suç laboratuvarını kuran Locard, "Fransız Sherlock Holmes" olarak nitelendirilmekte ve kriminoloji biliminin öncü ismi Prof. Dr. Alexandre Lacassagne'nin gözde öğrencilerinden olmasıyla da bilinmektedir.

Peki mağdur(kurban)- fail(sanık) ve olay yeri üçgenine çözüm getiren adli bilimler disiplinlerine dair neyi, ne kadar biliyoruz? Gelin bunu detaylandıralım...

Öncesinde, birbirinin yerine sıklıkla kullanılan ancak farklı iki dal olarak işlevsellik gösteren iki temel kavramın, yani "Adli Tıp" ve "Adli Bilimler" alanlarının kesin sınırlarını çizelim. Adli Tıp, çok disiplinli bir alan olan Adli Bilimler'in en önde gelen ve fazlasıyla yararlanılan alt dallarından biridir. Tıbbın, kriminal problemlere çözüm önermek amacıyla hukukta kullanımıdır. Teknolojik ve tıbbi araç gereçlerde yaşanan baş döndüren çeşitlenme ile biyopsikososyal yönde şekillenen toplum, kendi içerisinde farklı suç ve suçlu tiplerini doğurmuştur. Öte yandan bu araç gereçler, bilim ve eğitime dayanan metodolojilerle bu kriminal sorunların çözümünde hukuka efektif bakış açıları da sunmaktadır. Son yıllarda Adli Tıp Bilimi de bu ilerlemelerden payını alarak sadece kesin ölüm sebebini belirlemek adına yapılan post mortem (ölüm sonrası) incelemeler olan otopsilerden, şüpheli ölümlerde gereken adli raporu veren bir bilim dalı olmaktan ve resmi prosedürlerden daha fazlasını ifade etmeye başlamıştır. Birçok bilim dalıyla ortak çalışarak bilimsel gerçeklerin hukuk için kullanılmasına ve mahkemelerde uzmanlık (bilirkişi) gerektiren görüşlerin oluşturulmasında yardımcı olmaktadır.

Adli Bilimler ise; Tıp, Fen ve Sosyal Bilimler gibi doğa ve insan bilimleri alanlarındaki bilgi ve deneylerin adaletin tesis edilmesinde kullanıldığı geniş kapsamlı bir bilim dalıdır. Geniş bir yelpazede varlık gösteren bu bilim dalı altında; kolluk kuvvetleri (olay yeri inceleme, ilgili diğer polis birimleri, jandarma vb.) ile birlikte hekimden biyoloğa, palinologdan psikoloğa, hukukçudan kimyacıya, entomologdan jeoloğa, istatistikçiden astronoma daha birçok meslek sahibi/uzmanı koordinasyon halinde ve bilgi paylaşımıyla yerini almaktadır. Bir soğuk zincirin devam ettirilmesi gibi bu kesintisiz bilgi-deneyim zinciri, Adli Biyoloji, Adli Palinoloji, Adli Mühendislik, Adli Psikiyatri ya da Adli Astronomi gibi yeni ve efektif bilim dallarının doğmasını sağlamış, akademisyenlerin polislik uygulamalarıyla ortak noktada buluşmasına katkıda bulunmuştur. Bu bilim dalının çıkış noktası ve hedefi; bilimsel metotları ve olay yerinden toplanan delil niteliğindeki ipuçlarını kullanarak retrospektif olarak, yani geçmişte yaşanan kriminal olayları yeniden canlandırarak adaletin daha hızlı işlemesini ve mağduriyetin kesin sonuçlarla giderilmesini sağlamaktır. Aynı zamanda Adli Bilimler Enstitüleri'nde verilen eğitim ile farklı akademik derecelerde kalifiye adli bilimcilerin yetiştirilmesi ve başarılı akademik çalışmalar hedeflenmektedir.

Suçun aydınlatılması ve suçluların tespitinde, suç delillerini barındıran olay yerinin teknik ve bilimsel açıdan incelenmesi olayın oluş biçimini, nedenini belirlemede ve mağdur veya faile ait suç hakkında bilgi verecek kanıtların toplanmasında büyük önem arz etmektedir.

Olay yeri ise; mağdur, fail ve suç eylemini tespit edecek, kayıt altına alınarak toplanan; her türlü iz, eser, emare ve delil niteliği taşıyan bulguları/materyalleri/ispat vasıtalarını barındıran dinamik bir alandır.

Locard'ın ifade ettiği gibi:

Maddi suç delilleri, suçluların aleyhine dilsiz birer tanıktırlar. İnsan tanıkların varlığı bile onları yok edemez. Zira insanlar tanıklıktan kaçabilirler ama maddi suç delilleri şahitlik etmekten çekinmez.

İşte bu noktada birer dilsiz tanık olan delilleri konuşturmak, bilimin işidir.

Olay yeri incelemesinin; olayın suç olup olmadığı, olayın taraflarının kimler olduğu, olay yerinin tespiti, delillerin saptanması, belgelendirme ve dokümantasyon, suçun "olay yeri-fail-mağdur" ilişkisinin belirlenmesi gibi unsurları kapsayan temel hedefleri bulunmaktadır. Olay yerinde Cumhuriyet Savcısı, ilk ekip, olay yeri inceleme ekibi, soruşturma ekibi, diğer uzmanlar, adli tabip, acil müdahale ekipleri (İtfaiye, hızır acil, sağlık ekipleri vb.) gibi görevlilerin sorumluluğu bulunmaktadır. Görevli bu personelin her birinin hukuki sorumluluğu bulunduğundan inceleme, delillendirme ve koruma esnasında belirli prosedürlere uyulması ve sistemli çalışılması gerekmektedir.

Suç soruşturmasının ilk ve en önemli basamağı olay yerinin incelenmesi ile maddi delillerin güvenli bir şekilde ve korunarak toplanmasıdır. Yapılacak küçük bir hata olayın aydınlatılmasının tek anahtarı olan bir bulguyu ya da süreci tamamen yanlış bir noktaya götürebilir. Bu nedenle delillerin bozulmaması, kaybolmaması ve değişmemesi için olay yeri ilk ekipte bulunan ve üzerinde "Olay Yeri Girilmez" yazan sarı güvenlik şeridiyle çevrilir.

Maddi deliller; mağdurun tırnak altında bulunan doku kalıntıları, duvara sıçramış kan lekeleri, sigara izmaritindeki tükürük, giysi veya peçete üzerindeki meni, mendil üzerindeki burun akıntısı, idrar, ter, kan vb. vücut sıvıları, saç telleri, kepek, gaita kalıntıları, vajinal veya anal svaplar gibi biyolojik deliller olabileceği gibi; kapı kolundan alınan parmak izi, yerdeki ayak izi, herhangi bir yüzey üzerindeki diş izi gibi izler; ateşli silahlar, kesici delici aletler, boş kovanlar, kıyafet lifleri gibi fiziksel deliller veya ilaç, uyuşturucu, barut artıkları, boya, yanıcı-yakıcı maddeler ve yangın artıkları gibi kimyasal deliller şeklinde olabilir. Biyolojik deliller, şüpheliler arasından spesifik kişiyi bulduracak DNA parmak izinin saptanmasını sağlayan çok kıymetli DNA kaynaklarıdır. Biyolojik deliller tecavüz, cinayet, babalık davaları, hırsızlık veya yaralama gibi fiillerde kriminal amaçlı kullanılmaktadır. Bulgular üzerinde genetik, elektroforetik, ön serolojik (luminol testi), serolojik (jel presipitasyon) analizler yapılabileceği gibi DNA arşivlemesi de yapılabilmektedir.

Yukarıda detaylandırılan, ancak daha birçok içerikte eklemeler de yapılabilecek temel adli bilimler kavramlarını adli vakalar üzerinden örneklendirelim.

Adli Vaka 1:

Çorum'da yan yana defnedilmiş iki kadın cesedi bir gün sonra mezarlarından çıkarılmış olarak bulunuyor ve bulgular neticesinde ölüye tecavüz şüphesi oluşuyor. Olay yerinde cesetlerin yanından alınan bir sigara izmariti, cesetlere ait kefenler, vajinal svaplar ve şüphelilere ait kan örnekleri bulgu olarak toplanıyor. Suç fiilinin şüphelileri ise olayı gerçekleştirdiklerini kabul eden 3 sokak çocuğu. Laboratuvar analizleri sonucu kefenlerde ve vajinal svaplarda meni lekelerine rastlanıyor. Sigara izmariti ve şüphelilere ait kan örnekleri ile birlikte meni lekesi de DNA analizine alınıyor. İzmarit üzerindeki tükürük ile, meni örnekleri tek bir erkek şahısta birleşiyor. Ancak bu erkeğin, suçu ne sebeple kabul ettikleri bilinmese de 3 sokak çocuğundan farklı biri olduğu belirleniyor. Yaklaşık 6 ay kadar sonra, aynı ilde benzer bir olay daha yaşanıyor ve beraberinde bir şüpheli getiriliyor. Birinci ve ikinci olaydaki meni örnekleri ile sigara izmariti üzerindeki tükürük örneği gelen şüpheliyle uyuşuyor. Böylece 6 ay arayla işlenen suçlar, erkek şüphelinin DNA'sının kanıtlarla örtüşmesiyle aydınlatılıyor.

Adli Vaka 2:

2001 yılında tanınamayacak şekilde yanarak ölen kimliği belirsiz bir cesetten cilt parçaları alınarak laboratuvara gönderiliyor. Yanmış cilt parçalarından izole edilen nükleer DNA (nDNA), yapılan PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) analizlerine cevap vermiyor. Ardından yanık cilt parçalarından mitokondriyal DNA (mtDNA) sekansı yapılıyor. Olay ile ilgili olarak cesedin kardeşi olduğu iddia edilen şahıstan alınan kan örneği çalışılıyor. Kan örneği ile yanık cilt parçalarının mtDNA sekansları yapılarak karşılaştırılıyor. 16099 ve 16401 primerleri kullanılarak sekanslanan 302 bazlık bölgede, yanık cilt parçalarıyla kardeşi olduğu iddia edilen şahsın kan örnekleri arasında, örtüşen/benzer 4 adet nokta mutasyonu saptanıyor. Böylelikle tanınmayacak haldeki bir kurban, genomik DNA'nın analizlere olanak vermediği bir durumda mtDNA'nın kriminal amaçlı kullanımıyla kimliklendirilebiliyor. Çünkü mtDNA maternal olarak, yani anne yoluyla kalıtıldığı için aile üyelerinin DNA'larının kıyaslanmasına olanak ve büyük kolaylık tanıyor.^[1]