Öldüren Sis: 1952 Yılında Yaşanan "Büyük Londra Sisi", 12.000 Kişinin Ölümüne Neden Oldu!

Yoğun ve sarı görüntüsü nedeniyle bezelye çorbasına (İng: "pea-soup") benzetilen sisler, 19. yüzyıl Londrası'nın karakteristik bir özelliği haline gelmişti. Fakat 1952 yılının aralık ayında, beş gün boyunca şehri kaplayan duman ve sis karışımı perde (İng: "smog"), alışılagelmiş sislerden oldukça farklıydı. Oluşan sis, görüş mesafesini o kadar düşürmüştü ki, araç trafiği neredeyse durmuş ve insanlar evlerini bulmak için çitler boyunca el yordamıyla yürümek zorunda kalmıştı. Ve bu, beraberinde beklenmedik bir felaketi getirecekti.

Öldüren Sisi Oluşturan Neydi?

"Öldüren Sis" olarak bilinen bu dumanlı sise neden olan faktörlerden biri, o sene şehirde hakim olan ve normalin altında seyreden sıcaklıklardı. Günlük ortalama sıcaklık 80 yıllık ortalamanın altında olunca, şehir halkı soğukla mücadele etmek için, fabrikalar ve elektrik santralleri ise üretime devam edebilmek için, çok daha fazla miktarda kömür yaktı. Fakat o dönemde İngiltere'nin kömür politikası, kömürden elde edilen kârı maksimize etmeye odaklıydı: En iyi kalitedeki kömür ihraç edilir, şehir halkı ise "nutty slack" olarak bilinen, kötü kalite kömürü kullanırdı.

Flickr

Düşük kalite kömürlerin yakılması sonucu açığa çıkan kükürt dioksit (SO₂) ve bunların kimyasal olarak dönüştüğü sülfürik asit (H₂SO₄), yoğun miktarda hava kirliliğine sebep oluyordu. Bu duruma, o günlerde şans eseri neredeyse hiç rüzgârın olmayışı ve coğrafi faktörlerin etkisi de eklenince, kirli hava atmosfere yükselip dağılmak yerine, yere yakın seviyede hapsoldu. Hava kirliliğini daha kötü hale getiren bir diğer faktör ise, aşamalı olarak kaldırılan elektrikli tramvayların yerine, binlerce dizel motorlu otobüsün kullanılmaya başlanmasıydı. Tüm bunlar birleşince, şehri ölümcül bir sis kapladı.

Öldüren Sis'in Sebep Olduğu Sağlık Sorunları Nelerdi?

Hayatı durma noktasına getiren zehirli sis, 5 günün sonunda rüzgârın etkisiyle Londra’dan Kuzey Denizi’ne süpürüldü. Sis dağıldıktan sonra, İngiliz Sağlık Bakanlığı tarafından açıklanan ölüm ve hastaneye başvuru sayıları, aslında bu 5 karanlık günde çok ciddi bir felaketin yaşandığını gösteriyor: Bakanlığa göre solunum yolu hastalıkları için hastaneye yapılan başvurular, bu dönemde %163 artmıştı. Ayrıca bronşit ve solunum yolu enfeksiyonları gibi çeşitli akciğer hastalıklarının sebep olduğu yaklaşık 6.000 ölüm yaşandı; daha sonradan yapılan araştırmalar, bu sayıyı 12.000'e çıkardı. Sis, özellikle yaşlılar, çocuklar, solunum sorunu yaşayanlar ve sigara tiryakileri için ölümcül olmuştu.

Daily Mail

2003’te Environmental Health Perspectives’te yayınlanan bir çalışmada, 1952-1953 yıllarında yapılan otopsilerden günümüze kalan akciğer dokuları yeniden incelendi. Araştırmada, tüm vakaların akciğer bölmelerinde bulunan partiküler maddenin içeriğinin ve akciğerde sebep olduğu hasarın anlaşılması açısından önemli bulgular elde edildi. Doku analizi sonucunda, akciğerlerde biriken partiküler maddenin, çok küçük karbonlu materyal (birim boyutu ≤ 0,1 μm) ile çeşitli inorganik parçacıkların (çoğu Pb, Zn, Sn, Fe ve Sb gibi ağır metallerin) kümelenmesi sonucu oluştuğu belirlendi. Bu sonuçlar, ultra ince karbonlu ve metal partiküler maddenin, akciğerde toksik rolü olduğunu da destekliyor.

Flickr

Öldüren Sis, Hava Kirliliğiyle Mücadele Konusunda Neleri Değiştirdi?

Öldüren Sis, 1956'da hazırlanan ve hava kirliliğinin azaltılması için tanımlanan tedbirleri içeren Temiz Hava Yasası’na zemin oluşturdu. 1968'de yenilenen Temiz Hava Yasası, yangınlardan kaynaklanan duman, kum ve tozun yanı sıra ticari ve endüstriyel kaynaklı hava kirliliğini sınırlayan birincil mevzuatı oluşturmuş oldu.

Bu yasalara rağmen, her sene yaklaşık 4.300 Londralının hava kirliliği kaynaklı nedenlerle hayatını kaybettiği düşünülüyor. Günümüzde esas hava kirletici ise, trafikteki araçların egzozlarından çıkan nitrojen dioksit (NO₂) gazıdır. Çevreci bir örgüt olan ClientEarth'ten avukat Alan Andrews, şehirle ilgili çarpıcı bir bulguya dikkat çekiyor:

Londra'nın, Avrupa Birliği içindeki başkentler arasında en yüksek nitrojen dioksit seviyesine sahip olduğu düşünülüyor.

Ölümcül Sis, hava kirliliğinin ciddi sağlık sorunlarına neden olabileceğini göstermesi açısından önemli bir hadiseydi. Dolayısıyla, şehirlerde çevreci politikaların benimsenmesi konusunda ibret verici bir ders niteliği taşıyor.