Henrietta Lacks'in Ölümsüz Hayatı: Kitap Analizi ve Özeti

"Henrietta Lacks’in Ölümsüz Hayatı", etkileyici bir hayat hikayesi ile bilimsel açıdan yeni bir dönemi başlatan olayları çok başarılı bir şekilde harmanlamış. Rebecca Skloot, kitabı yazarken Henrietta’nın ailesi ve arkadaşlarına ek olarak avukatlar, bilim insanları, gazeteciler ve etik bilimciler ile yapılmış toplamda bin saatten fazla süren röportajlardan yararlanmış. Bu röportajlar üzerinde herhangi bir düzeltme yapılmadan konuşmaların olduğu gibi aktarılmasıyla oldukça gerçekçi bir anlatım yakalanmış. Örneğin; Lacks ailesinin Johns Hopkins yerine "John Hopkins" demesi yazar tarafından düzeltilmemiş. Kitap, "New York Times En Çok Satanlar Listesi"ne girerek birçok ödül kazanınca 2017 yılında filme uyarlanmış. Herkes tarafından kolaylıkla okunabilecek kadar sade ve akıcı bir dille yazılan bu kitabın Türkçe çevirisi de mevcut. Yazının devamında Rebecca'nın kitabı yazmaya nasıl karar verdiğini ve Henrietta Lacks'in sıra dışı hayatının kısa bir özetini bulabilirsiniz.

Yazar, HeLa hücrelerinden ilk defa on altı yaşındayken biyoloji dersinde haberdar oluyor. Öğretmeni, bilim insanlarının, 1951 yılında rahim ağzı kanserinden ölmeden önce Henriatta'nın tümöründen örnekler alıp petri kabına koyduklarını ve böylece laboratuvarda büyütülmüş ilk ölümsüz insan hücrelerini elde etmekte başarılı olduklarını anlatıyor. Son olarak da Henrietta’nın siyahi bir kadın olduğunu ekliyor. Skloot, Henrietta hakkında daha fazla bilgi almak için ders sonrasında öğretmenine sorular soruyor: “Henrietta nereliydi? Hücrelerinin önemini biliyor muydu? Çocukları var mıydı?”

Ama bu soruların cevabını o zaman kimse bilmiyordu. Rebecca, ansiklopedilerde ve daha sonra bilgisayarında HeLa hücrelerini araştırdıysa da sorulara cevap bulamadı. Kimsenin hakkında neredeyse hiçbir şey bilmediği bu kadın hakkında daha fazla bilgi bulmak ve ona hak ettiği şöhreti kazandırmak için Rebecca işe koyuluyor ve uzun uğraşlar sonucu bu kitabı yazıyor.

Rebecca Skloot kitabın ilk bölümlerinde Henrietta Lacks’in 31 yıllık yaşamını anlatıyor. ABD’nin Virginia eyaletinde doğan Henrietta, küçük yaşlardan itibaren tütün tarlalarında çalışıyor ve kuzeni David "Day" Lacks ile evleniyor. Maryland’a taşınarak kendilerine yeni bir hayat kuran Lacks ailesi için her şey, Henrietta’nın rahminde bir “düğüm” olduğunu kuzenlerine söylemesiyle değişiyor.

History

Dönemin en ünlü ve önde gelen hastanelerinden olan Johns Hopkins’e giden Henrietta’ya, doktor muayenesinden sonra “1. evre rahim ağzı yassı hücreli karsinom” tanısı konuluyor. Kitapta, hastanenin Lacks ailesinin evine en yakın olup da aynı zamanda siyahileri de tedavi eden hastane olmasına dikkat çekilmiş. Çünkü o yıllarda ABD’nin özellikle güney eyaletlerinde “renklilere” ayrımcılık yaparak ikinci sınıf vatandaş haline getiren Jim Crow Yasaları geçerliydi. Bu yasalardan bazıları şöyleydi:

• Siyahi bir erkek beyaz bir erkekle ikisinin de sosyal anlamda eşit olduğunu gösterdiği için el sıkışamazdı.
• Siyahiler ve beyazlar birlikte yemek yiyemezlerdi.
• Beyazlar siyahilere hitap ederken Mr., Mrs., Miss., Sir veya Ma'am gibi saygı belirten unvanlar kullanmazdı. Fakat, siyahiler beyazlarla bu tür unvanları kullanarak iletişim kurmak zorundaydı.

Bu nedenle kitapta da bahsedildiği gibi Henrietta, Johns Hopkins’te “renklilere” ayrılan tuvaletleri, odaları ve koridorları kullanıyordu.

Henrietta Lacks’in ameliyatı sırasında doktoru Howard W. Jones, serviksteki tümöründen örnekler aldı ve bu örnekleri Johns Hopkins’te Hücre Kültürü Araştırma Merkezi’nin başındaki George Gey’a verdi. George ve eşi Margaret 30 yıla yakın bir zaman boyunca kanser hücrelerini vücut dışında büyütmeye çalışmış ama başarılı olamamışlardı.

Laboratuvarlarda sürekli bölünen ölümsüz hücreler büyüterek kansere neden olan faktörleri çalışabilmeyi ve kansere çare bulabilmeyi amaçlıyorlardı. George Gey’ın asistanı Mary, örnekleri “HeLa” olarak işaretledi ve Henrietta’nın hücrelerinin de diğerleri gibi bir süre yaşadıktan sonra öleceğini düşündü.

Fakat bu hücreler inanılmaz bir hızda büyümeye devam etti. Hatta Mary, hücrelerin büyüme ve yayılma hızını "yabani otlara" benzetmişti. Böylelikle HeLa hücreleri, büyük bir üne kavuştu ve George tarafından önce bilim insanı arkadaşlarına, daha sonra onlardan da dünyanın her yerindeki bilim insanlarına ulaştırıldı. Buradaki can alıcı nokta, Henrietta’nın bu sırada hücrelerinin laboratuvarda kullanıldığından haberdar olmaması.

Henrietta, hastalığının ilerlemesi sonucunda 1951 yılında hayatını kaybetti. Henrietta’nın ölümünden sonra Johns Hopkins’teki doktorlar ve bilim insanları, eşinden ve çocuklarından herhangi bir açıklama yapmaksızın kan örnekleri aldılar. B örneklerin, ailenin haberi olmadan araştırmalarda kullanılması da bilimde etik konusunda sorular oluşturdu ve günümüzde halen tartışılmaktadır.

Bu süreçte Henrietta’nın kızı Deborah, annesinin hastalığının otuz yaşına geldiğinde kendisini de öldüreceğini düşündüğü için, kendilerinden alınan kan örneklerinin ona yardımcı olabileceğini düşünmüş. Lacks ailesi, Johns Hopkins Hastanesi bu hücreler sayesinde milyonlar kazanırken, fakirlikle boğuşuyordu ve hatta sağlık sigortalarının bile yoktu. Aile, kendileriyle röportaj yapmak isteyen birçok gazeteci ve bilim insanını geri çevirdi; çünkü hiçbirine güvenmedi.

National Center for Microscopy and Imaging Research (NCMIR)

Bilimsel araştırmalara büyük bir hız kazandıran Henrietta’nın hücreleri ilerleyen yıllarda çeşitli alanlarda çalışan bilim insanları tarafından kullanıldı. Toksinlere, radyasyona, enfeksiyonlara maruz kaldı, ilaç denemeleri yapıldı, bağışıklık sisteminin baskılanmasını ve kanser oluşumunu incelemek için farelere enjekte edildi.

Üzücü bir şekilde, bilimsel araştırmalara birçok katkı sağlayan ve bilimde etik sorunların farkındalığını arttıran Henrietta Lacks’in adı bile çok uzun yıllar boyunca merak edilmedi ve yanlış anlaşılmalar sonucu hep "Helen Lane" olarak anıldı.

Kitabın en etkileyici kısımlarından birinde, Johns Hopkins’teki bir bilim insanı tarafından Henrietta’nın kromozomlarının FISH ("Floresan In Situ Hibridizasyon") kullanılarak boyanan bir baskısının, çerçevelenerek Henrietta’nın çocuklarına verilmesinden bahsediliyor. Çocukların çok küçük yaşta kaybettikleri ve neredeyse hiç hatırlamadıkları annelerini anmaları için hayli ilginç ve bir o kadar da hüzünlü bir yöntem...