Hale-Bopp Kuyruklu Yıldızı: Yüz Milyonlarca İnsanın Tanıklık Ettiği Bir Eş Keşif Hikayesi!

22 Temmuz 1995 gecesi, Phoenix, Arizona'ya yeni taşınmış bir fabrika işçisi, şehrindeki amatör astronomların kurduğu Kuzey Phoenix Alternatif Astronomi Cemiyeti ile birlikte Arizona çölüne gitmişti. Thomas Bopp isimli bu amatör astronomun hayali, bir kuyruklu yıldız gözlemekti; ancak o zamana kadar bir türlü başaramamıştı.

Bopp, yakın arkadaşı Jim Stevens'ın 17.5 inçlik ev yapımıteleskobu ile gökyüzüne bakıyordu. Yanlarında 6 kişi daha vardı. Galaksilere bakmaya karar verdiler ve Yay takımyıldızı içindeki M70 galaksisine odaklandılar. Saatler akşam 11'i biraz geçiyordu ki Bopp, ufak ve bulanık bir parlaklık gördü. Daha önceden bilmedikleri bir galaksi olduğunu düşünerek Stevens'a "Şu diğer cisim de neyin nesi?" diye sordu. Stevens baktığında, büyük bir şeyin eşiğinde olduklarını hissetmişti: "Tom, bir şey bulmuş olabilirsin." dedi...

Bunlar yaşanırken, 591 kilometre doğuda, New Mexico'nun Cloudcroft kentinde Alan Hale, Meade DS-16 marka teleskobu ile gökyüzünü gözlüyordu. Gökyüzü, sıra dışı düzeyde karanlık ve açıktı. Her şey gözlem yapmak için kusursuzdu. Bopp'un aksine Hale, o güne kadar 200'den fazla kuyruklu yıldızı gözlemişti. Yani yıllanmış bir ustaydı. 22 Temmuz gecesi de Clark Kuyruklu yıldızına yönelik gözlemlerini tamamlamış, d'Arrest kuyruklu yıldızının ufukta belirmesini bekliyordu.

Zaman geçirmek için, teleskobunu M70 galaksisine doğru çevirmeye karar verdi. Ve teleskoba gözünü koyduğu anda, görüş alanında o da "ufak ve bulanık bir parlaklık" gördü. Bopp'un aksine Hale, çok sık gözlem yaptığı için, daha 2 hafta öncesinde aynı bölgeye bakmıştı ama böyle bir cisim yoktu. 

Hemen bilgisayarına kuruldu ve Astronomik Telegramlar Merkezi Bürosu'na bir e-posta gönderdi. Bu büro, geçici astronomik olaylara yönelik bilgileri toplayan ve derleyen, Uluslararası Astronomi Birliği'nin alt birimlerinden birisi olan bir astronomi cemiyeti. Cemiyete yazdığı e-postada, potansiyel olarak yeni bir kuyruklu yıldız tespit ettiğini yazdı. Sonra teleskobuna döndü, daha çok gözlem yaptı ve hemen bir e-posta daha yazdı. Gördüğünün yepyeni bir kuyruklu yıldız olduğundan emindi. 3 saat boyunca gözlem yaptıktan sonra, çok daha detaylı bir raporu büroya gönderdi.

591 batıda, Phoeix'te Bopp ve arkadaşları 1 saattir bu yeni ve tanımadıkları gök cismini gözlüyorlardı. Arka plandaki yıldızlara göre çok daha hızlı hareket ettiğini tespit etmeleri sonucu, bunun bir kuyruklu yıldız olması gerektiğini anladılar. Bopp, hemen arabasına atladı ve 145 kilometre uzaktaki evine doğru yola koyuldu. Eve girer girmez Büro'ya o da bir e-posta gönderdi. 

23 Temmuz 1995'te 6187 numaralı genelgeyi yayınlayarak, 2 ayrı astronomun eş zamanlı olarak yeni bir kuyruklu yıldız keşfettiğini ilan etti. Bu kuyruklu yıldıza Hale-Bopp kuyruklu yıldızı adı verildi. Veya bilimsel adıyla C/1995 O1.

Mike Nelson

Hale'ın hesaplarına göre bu gök cismi en son Milattan Önce 2215 yılının Temmuz ayında Dünya'dan görülmüş olmalıydı ve milattan öncesine kadar uzanan astronomik kayıtların hiçbirinde bu gök cismine bir atıfta bulunulmamıştı. Bir ihtimal, Firavun Pepi 2'nin krallığı sırasında gözlenmiş olabilir; çünkü Saqqara'daki piramitten çıkarılan papirüslerde "nhh-yıldızı" isimli bir yıldızdan söz edilir. "nhh", uzun saçlı anlamına gelen bir hiyerogliftir. Ama eğer onlar da gözlemediyse, Hale ve Bopp tarafından yapılan gözlem, belki de insanlığın yazılı tarihinde bu kuyruklu yıldızın ilk defa gözlenmesi demekti.

Yapılan incelemeler, bu kuyruklu yıldızın bir sonraki geçişini de tespit edebilmemizi sağladı: 4385 yılı... Yani şu anda yaşayan hiçbirimiz onu asla göremeyeceğiz. Muhtemelen....

Rekorların Sahibi: Hale-Bopp Kuyruklu Yıldızı

Bu muhteşem keşiften 2 yıl sonrasının yaz aylarına gidelim. Ben, Seferihisar'daki dedemlerin yazlık evinde, yatmaya hazırlanıyordum. Terasa çıktığımda, gökyüzünde onu gördüm. Hale-Bopp Kuyruklu yıldızı. O zamana kadar gördüğüm Güneş ve Ay hariç en parlak, en sıra dışı gök cismiydi.

Bunu gözleyen sadece ben değildim, 1997 yılında 9 ay boyunca Dünya çapında yüz milyonlarca insan bu gök cismini çıplak gözle görebildi. Bu, Hale-Bopp'u insanlık tarihinin en çok ortaklaşa gözlenen gök cisimlerinden biri yapıyor. Öyle ki, 1986 yılında gözüken meşhur Halley Kuyruklu yıldızı bile Dünya çapında bu kadar geniş bir kitle tarafından gözlenmemişti.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Hale-Bopp, diğer birçok rekorun da sahibi: Örneğin bu, astronomlar tarafından Güneş'ten en uzaktayken keşfedilen kuyruklu yıldız oldu. Düşünsenize, 1995'te keşfediliyor; ancak 1997'de gözle görünür hale geliyor! Bir önceki rekor sahibi kuyruklu yıldızın 2 katı bir süre boyunca gökyüzünde çıplak gözle görülür halde kaldı. Ayrıca bir kuyruklu yıldız için bugüne kadar kaydedilen en yüksek parlaklık düzeylerinden biri olan 0 düzeyinde 8 hafta boyunca kalarak bir diğer kuyruklu yıldız rekorunu kırdı. Öyle ki, Halley Kuyruklu yıldızından 1000 kat daha parlaktı!

Her Güzel Şeye Musallat Olan Sahtebilim...

Kuyruklu yıldızla ilgili bir dolu sahtebilim palavrası da uyduruldu. Astronomların aslında UFOları da gözlediğini iddia edenler mi ararsınız, bunun Dünya'nın sonuna işaret ettiğini söyleyenleri mi... Bilimsizlik, cehaletin en büyük oyun alanıdır. Ve cehalet illa bilimsizlikten beslenmek isteyen sahtebilimciler arasında yok maalesef. Gazeteciler de bu hataya düşüyorlar.

Aslına bakarsanız Hale, gazetecilerin bu konudaki beceriksizliğini yaptığı basın toplantılarında sık sık eleştirmişti. Örneğin Hale-Bopp doruk noktasındayken, Amerika'nın meşhur gazetelerinden USA Today, Hale ile bir röportaj yaptı ve röportaj sırasında ona UFOlar ile ilgili iddiaları sordu. Hale da şaka yapıp gülerek, eğer uzaylılar Roswell'e inip de kendilerinin uzay aracı olan Hale-Bopp kuyruklu yıldızını dikizlediği için kendisine kızarlarsa onlarla sohbet edeceğini söyledi. USA Today muhabiri, bunu son derece ciddi bir şekilde, şöyle yazdı: "Hale, Roswell'e gidip bu kuyrukluyıldız şeklindeki uzay aracından inecek olan uzaylılarla tanışacağını söyledi". Bu sansasyon merakımız sanıyorum hiç ölmeyecek.

Neyse, biz bilime dönelim. Aslına bakarsanız güçlü bir teleskop kullanarak bugün bile Hale-Bopp'u görmeniz mümkün olabilir. Ancak bu, son fırsatınız, çünkü 2020 yılı itibariyle Hale-Bopp bizden o kadar uzaklaştı ki, artık en güçlü teleskoplar bile bu ufak gök cismini ayırt edemeyecek. Ama akla şu soru geliyor: Nedir bu kuyruklu yıldız dediğimiz şey?

Kuyruklu Yıldız Nedir?

Farklı gök cisimleriyle ilgili bir video gelecek; ancak kuyruklu yıldızları şimdiden aradan çıkarabiliriz. Biliyorsunuz, Güneş etrafında dönen ve 10 metreden büyük çapa sahip, gezegen olmayan kayalık gök cisimlerine asteroid diyoruz. Kuyruklu yıldızların çoğu da asteroittir; ancak çoğu asteroidin aksine bunlar buz, toz ve kayalık parçacıklardan oluşur. Yani kuyruklu yıldızlar, Türkçe isimlerinden sanabileceğinizin aksine "yıldız" değillerdir. Tıpkı meteorların "yıldızların hareketinden" kaynaklanmıyor olması gibi... Yani kuyruklu yıldızların yıldızlarla hiçbir ilgisi yok, sadece hatalı bir isimlendirmeden ibaret.

Kuyruklu yıldızların çekirdeklerinin boyutları birkaç yüz metre ila on kilometre arasında değişir. Gözle gördüğümüz kuyrukları 150 milyon kilometre uzunluğa erişebilir. Kuyruklu yıldızlar, Neptün'ün yörüngesinin ötesinden gelirler ve birçok asteroit ve meteoroid gibi, yaklaşık 4.6 milyar yıl önce, Güneş Sistemi'miz ile birlikte var olmuşlardır.

Kuyruklu yıldızlar Güneş'e yaklaştığında, Güneş'ten yayılan radyasyon ve güneş rüzgarları, gök cismi üzerindeki parçacıkların süblimleşmesine ve çekirdekten ayrılmasına neden olur. Bu da onları geceleri gökyüzünde çıplak gözle bile görünür hale getiren bir parçacık kuyruğu oluşturur. Bu süreci "süblimleşme", yani katı halden gaz haline, doğrudan, sıvı hale uğramaksızın geçiş olarak tanımlıyoruz; çünkü uzaydaki basınç sıfır olduğundan buz, sıvı halde var olamaz. Ancak kuyruklu yıldızın çekirdeğinin yüzeyi altında, sıvı su rezervuarları bulunabilir. Bu sıvı su, uzayın düşük basıncı dolayısıyla kuyruklu yıldızın yüzeyinden jetler halinde fışkırır. Öyle ki, Dünya'daki suyun büyük bir kısmının kuyruklu yıldızlar tarafından gezegenimize taşındığı düşünülmektedir.

Ancak kuyruklu yıldızları daha yakından tanımak isterseniz; meteor, meteorit, meteoroit gibi kavramları da öğrenmeniz faydalı olacaktır. Bu nedenle bu kavramların tamamını ve kuyruklu yıldızların detaylarını işlediğimiz bu yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.