Gündönümü Nedir?
Dünya dönerken yarısı Güneş’i görebilir, diğer yarısıysa gölgede kalır.[1] 23.5 derecelik eksen eğikliği sebebiyle bir yarımküre diğerinden daha fazla ışık alır; böylece o yarımkürede günler daha uzun yaşanır. Güneş, yılda iki defa dönencelere dik açıyla geldiğinde, bir yarımkürede en uzun gündüz yaşanırken diğer yarımkürede en uzun gece yaşanır ve bu olay, "gündönümü" olarak bilinir.
Gündönümünün Sebebi Nedir?
Dört mevsimi yaşayabilmemize imkan verdiği için eksen eğikliğine teşekkür etmeliyiz.[2] Güneş’e bakan yarımkürede, yaz mevsimi yaşanır: Bu, Kuzey Yarımküre için Haziran-Ağustos ayları arasını ve Güney Yarımküre için Aralık-Şubat ayları arasındaki zaman dilimini ifade eder.[3] Güneş'ten uzaklaşan yarım küre daha az radyasyona maruz kalır ve daha soğuktur. Bu hizalanma, Kuzey Yarımküre'de Aralık'tan Şubat'a ve Güney Yarımküre' de Haziran'dan Ağustos'a kadar olan zaman dilimidir ve kış mevsimine denk gelir.[4]
Eksen eğikliği olmasaydı, her iki yarımküre de Güneş ışınlarını eşit bir şekilde alacağından dört mevsimi yaşayamayacaktık. Kuzey Yarımküre’de yaz gündönümü yaşandığında Kuzey Kutup Dairesi’nde 24 saat gündüz yaşanır.[5] Güney Yarımküre'nin uç noktası olan Antarktika'daki alanlar ise hiç güneş ışığı almaz. Kuzey Yarımküre'de kış gündönümü yaşandığında ise bunun tam tersi gerçekleşir. Yani Kuzey Kutup Dairesi'nde 24 saat karanlık ve Antarktika'da 24 saat aydınlık yaşanır.
Gündönümleri, astronomik yaz ve kışın başlangıcını işaret eder, 21 Haziran ve 21 Aralık tarihlerinde gerçekleşir. Bir yıl içerisinde astronomik ve meteorolojik olarak 4 farklı mevsim döngüsü yaşarız; ancak bu mevsimlerin başlangıç ve bitiş tarihleri her mevsim için aynı olmak zorunda değildir. Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi'nin Ulusal Çevresel Bilgi Merkezleri şöyle izah ediyor:
İnsanlar binlerce yıldır zamanı belirlemek için periyodik doğa olaylarını gözlemlediler. Dünya'nın Güneş etrafındaki doğal dönüşü, mevsimleri iki gündönümü ve iki ekinoksla (yılda iki defa gerçekleşen gece ile gündüzün eşitlenmesi durumu) tanımladığımız astronomik takvimin temelini oluşturuyor.
Buna karşılık meteoroloji takvimi, yıllık sıcaklık döngülerine göre yılı dört mevsime ayırır.
Astronomik yıl, 365.25 gün uzunluğundayken, takvimimiz 365 veya 366 gün olduğundan gündönümleri her yıl aynı takvim gününe denk gelmez. Bu nedenle gündönümünün zamanı bizim takvimlerimizde değişkenlik gösterir. Ayrıca Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesi eliptiktir. Bu da Güneş’e olan uzaklığının sabit kalmasını engelleyerek mevsimlerin süresinde değişkenliklere sebep olur.[7] Dünya, Güneş’e ne kadar yakınsa, o kadar hızlı hareket eder ve buna “günberi” denir.[8] Sonuç olarak Kuzey Yarımküre'de kış, yaza göre birkaç gün daha kısadır. Bunun tersi olan Güney Yarımküre'de ise yaz, kışa göre birkaç gün daha kısadır.
Gündönümünden bir "gün" olarak bahsetmemize rağmen, bu eksensel hizalanma gün içindeki spesifik bir zamanda geçekleşir. Bu anda Güneş’in gökyüzünde olmasına gerek dahi yoktur. Birleşik Krallık Greenwich Kraliyet Müzesi'ne göre bu olay, Dünya’nın hangi yöne baktığından bağımsız olduğu için, gece yarısında bile gerçekleşebilir. Gündönümü olayı, Dünya’nın eğimi Güneş’e göre en uç konumdayken meydana geldiğinden bu, yaz gündönümü yaşayan bir yarımkürenin Güneş'e baktığı zaman dilimi olabilir veya olmayabilir.
Neden Gündönümün İngilizcedeki Karşılığı "Solstice"?
Franklin Enstitüsüne göre İngilizcede gündönümü anlamına gelen "solstice" kelimesi, Latince "sol" yani "Güneş" kelimesi ile, sabit durmak anlamına gelen “stare” kelimesinin birleşiminden oluşmuştur.
Güneş, her zaman doğudan doğup batıdan batarken, mevsime bağlı olarak yıl boyunca gökyüzündeki konumu değişir. Gündönümü sırasında Güneş, gökyüzündeki en yüksek ve en alçak noktasına ulaşır. Bunlar Güneş’in yolculuğundaki dönüm noktaları olan sırasıyla yaz ortası ve kış ortasına karşılık gelir. Güneş, yaz gündönümünde zirveye ulaştığında ufka doğru yolculuğuna başlar ve kış gündönümündeyse ufuktaki en alçak noktasına gelir. Bu dönüm noktalarından önceki haftalarda, Güneş çok az hareket ediyor gibi görünür. Bu duruma “Güneş’in durması” adı verilir.
Bir yıl boyunca her gün Güneş’in öğle konumunu haritalandırsanız “analemma” adı verilen orantısız bir sekiz figürü olur. Sekiz şeklindeki eğrilerin kesiştiği nokta, gündüz ve gecenin eşit uzunlukta olduğu ekinoks tarihleridir.[9]
Gündönümünü Kim Keşfetti?
İnsanlar Güneş’in gökyüzündeki konumunu binlerce yıldır gözlemliyorlar. Gündönümü dini ritüellere ilham verdi ve insanlar bu olayı kutlamak için anıtlar inşa ettiler.
- BBC, İngiltere'deki Stonehenge'de Güneş’in, taşlardan oluşan antik bir çember girişinin arkasında yükselerek ışınlarını anıtın merkezine ulaştırdığını bildiriyor. Araştırmacılar, gündönümlerinin Stonehenge'de özellikle paganlar ve druidler tarafından binlerce yıldır kutlandığına inanıyor.
- İngiltere'deki St. Neots Müzesi'ne göre, bazı eski Yunan takvimlerinde yaz gündönümü yeni yılın başlangıcını müjdeleyerek Olimpiyat Oyunları’nın başlangıcına bir aylık süre kaldığını gösteriyordu.
- ABD'de, ovalarda ve Rocky Dağları'nda yaşayan bazı Kızılderili kabileler, yaz gündönümünü kutlamak için Güneş Dansı yapıyor.
- Modern pagan dinlerinden Wiccan dininde insanlar, Güneş’in dönüşünü ve sıcak ayların gelişini haber vermek için kış gündönümünde antik bir pagan kış festivali olan Yule'yi kutluyor.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 4
- 3
- 1
- 1
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- Çeviri Kaynağı: Space.com | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. Choi. Planet Earth: Facts About Its Orbit, Atmosphere & Size. (10 Ekim 2018). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Space.com | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. T. Redd, et al. The Four Seasons: Change Marks The Passing Of A Year. (22 Mart 2016). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Live Science | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. T. Redd. Trending Coronavirus Live Updates Coronavirus Forums Life's Little Mysteries Podcast 45% Off Magazines Merch Holiday Hub 2020 Live Science Is Supported By Its Audience. When You Purchase Through Links On Our Site, We May Earn An Affiliate Commission. Learn More Home References Summer: The Warmest Season. (20 Haziran 2015). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Live Science | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. T. Redd. Winter: The Coldest Season. (25 Ekim 2017). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Live Science | Arşiv Bağlantısı
- ^ Lunar and Planetary Institute. About Day And Night. (2 Aralık 2020). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Lunar and Planetary Institute | Arşiv Bağlantısı
- Space.com. What Is The Summer Solstice? An Astronomer Explains. (21 Haziran 2018). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Space.com | Arşiv Bağlantısı
- ^ T. Sharp. How Far Is Earth From The Sun?. (2 Aralık 2020). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Space.com | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. E. Urrutia. Happy Perihelion Day 2020! Earth Is Closest To The Sun Today. (5 Ocak 2020). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Space.com | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. Wild. What Is An Equinox?. (18 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 2 Aralık 2020. Alındığı Yer: Space.com | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 11/12/2024 12:45:58 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9649
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Space.com. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.