Grup Seçilimi Nedir? Akraba Seçiliminden Farkı Nedir?

2010'da Paris'te düzenlediğim bir sempozyumun akşam yemeğinde birçok seçkin evrimsel biyologun, ekonomistin ve filozofun katıldığı bir konuşmayı hatırlıyorum. Ekonomistlerden biri, biyologlara, neden grup seçilimi konusu her açıldığında çekişmeli bir tartışma çıktığını sormuştu. Biyologlar bu konuyu biraz düşündü. 3 saat sonra konumuz hala grup seçilimiydi ve katılımcılar arasında şiddetli bir tartışma sürmekteydi.

Grup Seçilimi Nedir, Akraba Seçilimi Nedir?

Grup seçilimi, doğal seçilimin bazen belirli organizmalar yerine grup çapında etki göstermesi anlamına gelir. Bu da, evrimin "bireysel" düzeyde gerçekleştiği, yani bazı organizmaların diğerlerine tercih edildiği ve organizmaya yararlı olan özelliklerin kalıtıldığı görüşünü savunan klasik Darwinci görüşle çelişir. Örneğin Darwinci görüşe göre kutup ayılarının kürkünün beyaz olması, içinde bulundukları gruba değil de kendilerine yarar sağladığı için evrimleşmiş bir özelliktir.

Biyoloji alanında grup seçilimi tartışmaları uzun zamandır devam etmektedir. Darwin, incelediği hayvan ve bitkilerin sahip olduğu özelliklerin çoğunun bireysel boyutta fayda sağladığını gözlemleyerek, öncelikle bireysel evrimi ortaya atmış; ancak genellikle son derece uyumlu birimler halinde faaliyet gösteren sosyal böcek kolonilerini konu alan ve erken hominidlerde özgecil davranışların nasıl evrimleşmiş olabileceğini araştırdığı çalışmalarında grup seçilimine de biraz değinmiştir.

Neden ve Nasıl Bu Kadar Tartışılmaktadır?

G. C. Williams, John Maynard Smith ve Richard Dawkins gibi yazarlar 1960 ve 70'lerde grup seçilimi hipotezini ağır şekilde eleştirmişlerdir. Grup seçiliminin, doğası gereği zayıf bir evrimsel mekanizma olduğunu ve eldeki veriyi açıklamak için grup seçilimine ihtiyacımız olmadığını savunmuşlardır. Bireyin kendisine pahalıya mâl olan (örneğin bir hırsızla baş etmek) ancak diğerleri için yararlı davranışlarda bulunduğu özgecilik örneklerinin akraba seçilimiyle daha iyi açıklandığını düşünmüşlerdir.

Akraba seçilimi, özneler birbirleriyle bazı genleri paylaştığında ortaya çıkar. Bireyin akrabalarına karşı fedakar (özgecil) davranmasına neden olan bir gen doğal seçilimde çoğu zaman tercih edilecektir. Çünkü söz konusu akrabaların da bu geni taşıma olasılığı başka bireylerinkine göre daha yüksektir. Bu basit akıl yürütme, doğadaki özgecil davranışların akraba seçilimiyle deneysel olarak uyuştuğunu görmemize yetmektedir.

İlginç bir şekilde, grup seçilimi tartışması her nesille tekrar canlanıyor gibi görünüyor. Son zamanlarda Harvard'da görevli, "sosyobiyolojinin babası" ünvanıyla tanınan karınca kolonileri uzmanı E. O. Wilson, sosyal evrimi anlamanın en iyi yolunun grup seçiliminin modern bir versiyonu olan "Çok Katmanlı Seçilim" olduğunu öne sürdü. Wilson, önceki çalışmalarında akraba seçilimine sadık kalmış ve savunmuş; ancak sonradan hem tek yazar olarak kaleme aldığı bir makalede, hem de Martin Nowak ve Corina Tarnita ile birlikte yazdığı 2010 tarihli bir Nature makalesinde son zamanlarda hüküm süren akraba seçilimine yönelik sağlam inancı eleştirmiştir. Bu ani fikir değişikliği Wilson'un haksız olduğunu ve son kitabının yaygın teorik hatalar içerdiğini belirten Richard Dawkins ile Wilson'un çatışmasına yol açmıştır.

Hatta bilim tarihiyle ilgili bir not düşmek gerekirse: Edward Osborne Wilson, eskiden akraba seçilimini çok ön plana çıkarırken, sonradan akraba seçilimini eleştirip grup seçilimini övdüğü için, evrimsel biyoloji camiası baya karışmıştı. Richard Dawkins, 2012 yılında Wilson'ın The Social Conquest of the Earth kitabıyla ilgili olarak şöyle yazmıştı:^[2]

Edward Wilson'ın tarihe geçeceği kesindir. Ama grup seçilimiyle ilgili teorik hataları, yeni kitabının şöyle bir okunup da kenara bırakılmaktan ziyade, öfkeyle ve derin bir pişmanlıkla yere fırlatılmasını gerektirmektedir.

Richard Dawkins'in sert eleştirileri sonucunda Edward O. Wilson, Richard Dawkins'in sadece bir "gazeteci" olduğunu söyleyerek ona saldırmıştı:^[1]

Hatta Dawkins, Wilson'ın ölümü sonrası attığı tweette şöyle diyor [vurgu bize ait]:

Ed Wilson'ın ölümü üzücü. Büyük entomolog, ekolog, var olmuş en büyük karıncabilimci. Sosyobiyolojinin mucidi, ada biyocoğrafyasının öncüsü, güleryüzlü bir hümanist ve biyosever, Crafoord ve Pultizer ödülleri sahibi, büyük Darwinci (tek istisna, akraba seçilimi konusunda kör noktası vardı). Huzur içinde uyusun.

Tartışma kapsamında her iki taraf da kendi görüşlerini destekleyen ünlü bilim insanlarını referans göstermektedir.

Grup Seçilimiyle Akraba Seçilimi Arasındaki Bu Çatışma Neden Hala Sürmektedir?

Bilimde deneysel veriler arttıkça çelişkilerin çözülmesi beklenir. Bilimsel yöntemin çalışma şekli budur ve çoğu zaman bu şekilde çalışır da. Ancak grup seçilimi tartışması doğrudan deneysel veriyle çözülebilecek gibi durmamaktadır - ki iki grup arasında empirik temellere dayanan bir fikir ayrılığı olup olmadığı bile net değildir. Belki biraz da bu yüzden bu tartışmanın "semantik" olduğu söylenebilir; ancak bu da aceleci bir şekilde sonuca atlamak olur, zira bir "grubun" neyden meydana geldiği gibi kimi konularda semantik tartışmalar olsa da tüm çatışma buna indirgenemez. Tartışmanın temelinde herkesin bildiği sorunlu bir kavram olan ve insanı direkt felsefi sonuçlara sevk eden nedensellik bulunmaktadır.

Tartışmanın tüm tarafları, doğada bazı grupların diğerlerinden daha başarılı olduğu konusunda hemfikir. Örneğin Dawkin,s bu konuda kızıl sincaplarla boz sincapların rekabetini ele almakta; ancak grup başarısının bireylerin bireysel başarılarının bir sonucu olduğunu ifade ederek tam bir grup seçilimi örneği olmadığını da belirtmektedir. Dahası, belirli bir özellik ile grubun başarısı arasında bir korelasyon olması, bu özelliğin grup başarısına doğrudan etki ettiği çıkarımını yapmak için yeterli değildir.

Bütün bu tartışmalar ışığında grup seçiliminin gerçekten yaşanıp yaşanmadığı en azından teoride nasıl bulgulanabilir? Bu grup seçilimi yaşandı-yaşanmadı ayrımı çok önemli olmasına karşın nedensel temeller yerine istatistiksel temellere dayanarak tartışılmakta, biyologların evrim mekanizmalarını açıklamak için kullandığı terimlerle açıklanamamaktadır. Ayrım, daha çok hiyerarşik sistemlerde nedensellik gibi bilim filozoflarının uzun zamandır tartıştığı daha genel konularla ilgilidir.

Sonuç: Bir Çözüm Var Mı?

Yakın zamanda bir grup yazar, akraba seçilimiyle grup seçilimi arasındaki zıtlığın yanlış anlaşıldığını, aslında ikisinin özdeş olduğunu öne sürdü. Bu fikir, 1975 gibi erken bir dönemde ilk olarak W. D. Hamilton tarafından ortaya atılmıştı. Bu fikri destekleyenler, akraba seçilimiyle grup seçiliminin aynı evrimsel süreci açıklayan farklı formüller olduğunu, yani aralarındaki farkın deneysel bir gerçek değil bir uzlaşım olduğunu savunmaktadır. Bu bakış açısı birçok faydasının yanı sıra iki tarafın da haksız olduğunu ima ederek Wilson-Dawkins çatışmasına da bir çıkış yolu sunmaktadır.

Bütün bunlarla beraber söz konusu özdeşliğin yalnızca biçimsel bir özdeşlik olduğunu unutmamak gerekir. Evrimsel değişimin doğru bir açıklaması, grup veya akraba seçilimi kullanılarak yapılabilir. Ancak bu, iki formülün süreci aynı doğrulukta açıkladığını göstermez.

Buna göre, grup seçilimi karmaşası kısmen de olsa evrimsel biyologların nedensel açıklamalarıyla, açıklama için kullandıkları istatistiki veriler arasındaki uyuşmazlığa atfedilebilir. İlerleme kaydedebilmek içinse istatistikle nedensellik arasındaki ince ilişkilere dikkat etmemiz gerekmektedir.