Görme Engelli Bireyler İçin Sağlık Hizmetlerinde Sessizlik Ne İfade Ediyor?

Hastanede muayene olurken sağlık çalışanının iki dakika sessizce ekrana bakması size belki sıradan gelir. Peki ya görme engelli olsaydınız?

Seslerden başka hiçbir ipucunuz yokken o sessizlik sizde nasıl bir his yaratırdı?

Birçok görme engelli kişi için hastanelerdeki sessizlik sakinleştirici değil; aksine kaygı verici, belirsiz ve dışlayıcı bir deneyime dönüşüyor. Biz de bu sorunun kökenini anlamak için 20 görme engelli bireyle derinlemesine görüştük. Ortaya çıkan sonuçlar, sessizliğin düşündüğümüzden çok daha güçlü bir bariyer olduğunu gösteriyor.

Çalışmanın Özeti

Bu araştırmada görme engelli bireylerin hastanelerde yaşadığı sessizlik deneyimini anlamaya çalıştık.^[1] Sessizlik, çoğu zaman sadece konuşulmaması gibi görünse de aslında görme engelliler için çok daha fazlasıdır. Bilgi eksikliği, belirsizlik, yalnızlık ve güvensizlik duygularını tetikleyen bir durum haline gelir.

Görme engelli bireylerle görüşmelerin analizinden üç aşamada farklı sessizlik türleri ortaya çıktı:

• İşlem öncesi
• İşlem sırasında
• İşlem sonrasında

İşlem öncesi sessizlik, hastanelerde çoğunlukla bilgi verilmemesi, danışmadan yanıt alınamaması ve hastanenin erişilebilir olmayışıyla ilgiliydi. Bu dönemde katılımcılar “Nereye gideceğim?” veya “Sıram geldi mi?” gibi en temel bilgileri bile öğrenemediklerini anlattı.

İşlem sırasındaki sessizlik, en yoğun korku ve kaygının yaşandığı aşamaydı. Hemşirenin kan alırken hiçbir şey söylememesi, doktorun uzun süre sessiz kalması ya da cihazın aniden çalıştırılması görme engelli bireylerde kontrol kaybı hissi yarattı. Pek çok kişi bu durumu “bedenimde ne olduğunu bilmemek” şeklinde tarif etti.

İşlem sonrası sessizlik ise insanların kendilerini yalnız bırakılmış hissetmesine yol açtı. Katılımcılar “Bitti mi, kalkayım mı, nereye gideceğim?” gibi soruların cevapsız kaldığını söyledi. Bazıları bu nedenle hastaneye gitmeyi ertelediğini, bazılarının ise özel hastaneleri tercih etmeye başladığını belirtti.

Sonuç olarak sessizlik, görme engelli bireylerin sağlık hizmetinden aldığı memnuniyeti, güven duygusunu ve tedaviye devam etme isteğini doğrudan etkiliyor. Oysa çok basit açıklamalar bile büyük bir fark yaratabilir. “Şimdi kan alacağım!" veya “İşlem bitti, şöyle devam edeceğiz!” gibi cümleler onların deneyimini tamamen değiştirebiliyor.

Giriş ve Arka Plan

Görme engelli bireylerin sağlık hizmetlerine erişimde çeşitli yapısal engellerle karşılaştığı biliniyor.^[2] Hastanelerdeki yönlendirmelerin çoğu görseldir ve bu durum görme engellilerin çevreyi anlamlandırmasını zorlaştırır.^[3] Daha önce yapılan araştırmalar, sağlık çalışanlarının görme engelli bireylerle iletişim konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığını ortaya koymuştur.^[4]

Bu çalışmada özellikle sessizlik kavramına odaklandık. Çünkü görme engelli bireyler diğer insanların aksine beden dilini, mimikleri ve yüz ifadelerini göremiyor. Bu da sessizliği onların gözünde tamamen boşluk haline getiriyor. O anda ne olduğunu, ne yapılacağını veya kimin odada olduğunu tahmin etmek imkânsız hale gelebiliyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Yöntem

Nisan ve Mayıs 2025 tarihleri arasında Samsun’da yaşayan 20 görme engelli bireyle yüz yüze, yarı yapılandırılmış görüşmeler yaptık. Katılımcıların bazıları tamamen görme kaybına, bazıları ise kısmi görme kaybına sahipti. Her bir görüşme yaklaşık 35-40 dakika sürdü. Toplanan veriler nitel araştırma yöntemleri kullanılarak analiz edildi ve tekrar eden temalar belirlendi.

Bulgular

Görüşmelerde ortaya çıkan çeşitli bulgular mevcut. Katılımcıların büyük bölümü, önceki olumsuz deneyimlerinin etkisiyle hastaneye gitmeden önce bile “yine kimse bir şey söylemeyecek” düşüncesiyle kaygı yaşadığını belirtti. Bu durum, sessizliğin yalnızca anlık bir iletişim eksikliği değil; sağlık sistemine duyulan temel güveni şekillendiren kronik bir deneyim olduğunu gösteriyor.

Bazı kişiler, yıllar içinde bu sessizliğe uyum sağlamak için kendi stratejilerini geliştirdiklerini anlattı: sürekli etraftaki sesleri takip etmek, personelin ayak sesleriyle yön tayin etmeye çalışmak ya da işlem başlasın diye vücutlarını kasarak tetikte beklemek gibi. Bu örüntü, sessizliğin görme engelli bireyler üzerinde yalnızca psikolojik değil, davranışsal düzeyde de kalıcı etkiler bıraktığını ortaya koyuyor ve sistematik iletişim eksikliğinin yarattığı yükün boyutunu gözler önüne seriyor.

İşlem Öncesi Sessizlik

Hastanelerde yeterli sesli yönlendirme ve açıklama yapılmadığı için katılımcılar kendilerini kaybolmuş, belirsiz ve dışlanmış hissetti. Numaranın yalnızca ekranda görünmesi, danışmadan yanıt alınamaması veya çağrıyı duyamamak sık yaşanan sorunlardandı.

İşlem Sırasındaki Sessizlik

Hemşire veya doktorun bilgi vermeden işleme başlaması katılımcılarda yüksek düzeyde kaygı yarattı. Kontrol kaybı, korku, gerginlik ve güvensizlik en sık ifade edilen duygulardı.

İşlem Sonrası Sessizlik

İşlem bittiğinde bilgi verilmemesi, nereye gidileceğinin açıklanmaması ve sağlık çalışanının aniden ortamdan ayrılması; görme engelli bireylerde yalnız bırakılma hissi oluşturdu. Bu durum çoğu kişide sağlık hizmetinden uzaklaşmaya neden oldu.

Tartışma ve Sonuç

Bu çalışma, çok basit görünen bir davranışın, yani konuşmanın ve sesli açıklama yapmanın görme engelli bireyler için ne kadar hayati olduğunu gösteriyor. Sağlık çalışanı için doğal olan kısa bir sessizlik, görme engelli birey için belirsizlik ve güvensizlik anlamına gelebiliyor.

Sağlık çalışanlarının kısa ve açıklayıcı cümleler kurması, hastanelerde sesli yönlendirme sistemlerinin yaygınlaştırılması ve işlem öncesi, işlem sırası ve sonrası bilgilendirmenin standart hale getirilmesi büyük bir fark yaratabilir.

Sessizlik, görme engelli bireyler için yalnızca bir iletişim biçimi anlamına gelmez, aynı zamanda sağlık hizmetine erişimi zorlaştıran bir eşitsizlik kaynağıdır. Bu çalışmanın amacı da tam olarak bu görünmez engeli görünür kılmak ve daha kapsayıcı bir sağlık sistemi için farkındalık yaratmaktır.