Gizli Hastalık Emarelerini Çok Hızlı Bir Şekilde Tespit Edebiliyoruz; Tanımadığımız İnsanların Yüzlerinde Bile!

İnsanlar, diğer insanların yüzlerinde enfeksiyon izlerini tespit etmek konusunda sıra dışı bir yeteneğe sahipler; hasta olan kişiler, hastalığın çok erken evrelerinde olsalar bile!

"Yapma ya!" diyerek bunun bariz bir şey olduğunu düşünebilirsiniz. Nihayetinde kim grip olan birinin kırmızı burnunu ayırt edemez ki? Ama İsveç'teki Karolinska Enstitüsü'nden John Axelsson ve ekip arkadaşlarının yaptığı çalışmaya göre, burada sözünü ettiğimiz şey, bundan çok daha hassas bir beceri. Hatta bizim hasta yüzleri tespit etme konusundaki becerimiz o kadar hassas ki, bazı insanlar diğerlerinin hasta olduğunu, o kişinin kendisi fark etmeden bile tespit ediyor olabilir!

İnsanların çekiciliği, güvenilirliği, baskınlığı ve temel duyguları yüzlerden okuyabildiği zaten bilinen bir gerçek. Dolayısıyla hastalığı tespit edebilmemiz de çok şaşırtıcı değil.

Basit bir deneyde, Axelsson ve arkadaşları sağlıklı gönüllülerin bazılarının vücutlarına plasebo, diğerlerinin vücutlarına lipopolisakkarit (LPS) enjekte ettiler. LPS, vücutta enflamasyon stres tepkisini tetikleyen bir endotoksindir. Yani hasta olmaya karşı verdiğimiz fiziksel tepkiyi tetikler. Araştırmacılar, her bir kişinin enjeksiyondan ve enflamasyon tepkisini doğrulayan kan testi sonuçlarından 2 saat sonra fotoğraflarını çektiler.

Sonrasında, yepyeni bir gözlemci grubu laboratuvara getirildi ve fotoğrafları incelemeleri istendi. İlk deneyde gözlemcilerden, fotoğraftaki kişinin hasta olup olmadığını belirlemeleri istendi. 0'dan 1'e kadar olan bir skalada, 0.5'lik başarı oranı tamamen şans eseri iken, gözlemciler 0.62 puan aldılar. Yani hasta kişiyi ilk bakışta tespit etmeleri tamamen tesadüf eseri değildi. İkinci deneyde ise gözlemcilerden, fotoğraftaki kişinin hasta olduğunu anlamalarını sağlayan işaretleri belirtmeleri istendi.

Cevaplarına bakacak olursak, LPS enjeksiyonu alan kişilerin daha soluk dudakları ve derisi vardı, yüzleri daha şişkindi, ağızlarının kenarları daha fazla çökmüştü, göz kapakları daha çöküktü, gözleri daha kırmızıydı ve derileri daha az parlaktı. Tüm bu göstergeler arasından soluk dudaklar, hastalığın en bariz belirtisiydi. Araştırma sonuçları Proceedings of the Royal Society B dergisinde yayınlandı.^[1]

Örtük İpuçları

Evrimsel açıdan bakacak olursak, hasta kişileri tespit edip onlardan uzak durmak temel bir savunma güdüsüdür. Güçlü koku duyuları olan hayvanlar, hastalığın idrar ve dışkıdaki izlerini koklama lüksüne sahiplerdir. Her ne kadar insanların da hasta bir kişiyi koklayabildiğine dair izler bulunsa da, bizlerin görsel tanı becerileri burunlarımızdan çok daha başarılı olabilir.

Unutmayın ki bu deneydeki insanlar, enjeksiyondan sonraki birkaç saat içinde bile enfeksiyonu tespit edebiliyorlardı. Bu durum, insanların yüzündeki en belirsiz hastalık emarelerini bile tespit edebildiğimizi gösteriyor. Yani hastalığın en berbat, en alçak, en hırıltılı semptomları çıkmadan çok önce... Bu erken tespit becerisi çok önemli, çünkü insanlar hastalığın erken evrelerinde en bulaşıcı oluyorlar; yani sağı solu bakteri ve virüslerden arındırma çabalarına girişmeden günler, hatta haftalar önce... Bu nedenle yüzde meydana gelen değişimlere olan hassaslığımız, o insanlardan erkenden uzak durmamızı sağlıyor olabilir.

Ama şunu da söylemek gerekiyor: 0.62'lik isabet oranı, tesadüf eseri tahmin etmekten iyi olsa da, araştırmacıları etkileyecek kadar yüksek de bir oran değil. Ancak gözlemcilerin sadece birkaç saniyeliğine baktıkları ve daha önceden hiç tanımadıkları kişilere ait fotoğraflardan yola çıkarak tahminde bulundukları düşünülecek olursa, bu başarı oranı hiç de beklenmedik değildir.

Gerçekte insanlar, önceden tanıdıkları ve sağlıklı oldukları dönemdeki yüzlerine aşina oldukları kişilerin yüzlerinde meydana gelen hastalık emarelerini çok daha kolay algılıyor olabilir. Araştırmacılar, şöyle yazıyorlar:

Bu isabet oranının, özellikle de öğrenme yoluyla nasıl arttırılabileceğine ve bu tespit becerisinin tüm hastalıklar ve etnik gruplar için aynı olup olmadığına yönelik daha fazla araştırma gerekmektedir.

Gelecekte araştırmacılar, yüzdeki emareleri belirli hastalıklara özgü bir şekilde daraltarak ve tüm hastalıklar için geçerli olan emareleri tespit ederek araştırmalarını genişletmek istiyorlar. Örneğin hasta insanlarla yorgun insanların yüzlerinde yaşanan değişimlerin büyük bir kısmı ortaktır. Bu nedenle yeni sorular da doğuyor: Belirli hastalıklar, insan yüzünün özelliklerini belirli şekillerde değiştiriyor mu? Yüz tanımlama konusunda deneyimli olan sağlık personeli, hasta insanları tespit etmek konusunda daha başarılı mı?

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bir hastalık ne kadar erken tespit edilirse, o kadar kolay kontrol altına alınabilir. Buradan yola çıkarak, konuyu daha da genişletmek mümkündür: Eğer araştırmacılar hasta bir yüze ait tüm nüansları tespit edebilirlerse, yüz tanıma özelliği olan bir cep telefonu uygulaması yardımıyla hızlıca check-up yapmamız mümkün olabilir.

Şimdilik teoride olan bu teknoloji bir gün gerçek olursa, okula gitmek istemeyen çocuklar, termometreyi bir lambaya yanaştırarak ebeveynlerini kandırma ihtimalini unutabilirler. Anne babaların yapacağı tek şey, cep telefonlarını çıkartıp, çocuklarının bir fotoğrafını çekerek gerçekten hasta olup olmadıklarını anlayabilirler.

Ve en tepedeki fotoğrafta hangi yüzün hasta (LPS enjeksiyonu yapılmış) insana ait olduğunu merak ediyorsanız: Cevap, A şıkkıydı. Doğru bildiniz mi?