Evrimi Ömrümüz Boyunca Gözleyebiliyoruz; Çünkü Evrim Sanılandan Daha Hızlı Gerçekleşiyor!
Geçenlerde bir arkadaşım balkonunda bir saksının içine yuva yapmış kara tavuk kuşunu göstermek için beni çağırdı. Şehir merkezinde sessizce kuluçkaya yatan bu kuşun, Avrupa ormanlarında yuva yapmış utangaç ve izole olmuş atasıyla çok az ortak noktası bulunur. Kara tavuklar 19. yüzyılın başlarında ve muhtemelen Almanya’da şehir içine yerleşmeye başlamışlardı. 20. yüzyılın ortalarına kadar da tüm Avrupa’ya yayıldılar.
Birçok “vahşi” kuş türü – alaca doğan, kızıl kuyruklu şahin ve New York’un gülen martısı gibi – şehirlere kamp kurmuştur. Ancak, Avrupa’nın yerli kara tavukları (Amerikan nar bülbülünün akrabasıdır ama başka bir aileye mensup olan Güney Amerika kara tavuklarıyla karıştırılmamalıdır) ormanda yaşayan akrabalarından çok farklıdır. Daha dayanıklı gagaları vardır, daha yüksek perdede şakırlar (trafik gürültüsünde bile duyulacak kadar yüksek), daha az göç ederler (şehirlerde onlar için tüm yıl boyunca yiyecek ve yeterli sıcaklık vardır) ve daha az ürkektirler.
Tüm bu farklılıkların sebebi genlerdir. 200 yıla yakın adaptasyon sonrasında bu kuşların DNA’ları kırsal alanda yaşayan atalarından ayrılmıştır.
Uzun bir süre, biyologlar evrimin insan hayatı sürecinde incelenemeyecek kadar yavaş bir süreç olduğunu düşündüler. Ama son zamanlarda, eğer doğal seçilim baskısı güçlüyse, evrimin daha hızlı gerçekleşebileceği anlaşıldı.
Ve şehrin göbeğinde bu kadar güçlü bir doğal seçilim başka nerelerde bulunuyor? Şehir ortamı olabildiğince zorlu şartlar sunuyor. Şehirdeki sıcaklıklar kırsal bölgelerden 10 derece daha fazla. Trafik arka planda sürekli bir gürültüye sebep olduğu gibi uçamayan ve çukur kazıp yuva yapamayan hayvanların hareketini de engelliyor. Şehrin çoğu taş, cam, çelik ve asfalt gibi dayanıklı yüzeylerle kaplı. Toprak, su, hava, başlıca insan yapımı yiyecek kaynakları ve özellikle yerli ve saldırgan flora ve faunanın saldırgan üyelerinin karışımının kirliliği var.
Kentleşmenin tüm dünyaya yayılmasıyla, biyologlar şehri de vahşi yaşam gibi gerçek ekosistem olarak düşünmeye başladılar. Birçok türün asıl yaşam yeri imha ediliyor. Artık hayat onlar için “uyum sağla ya da öl”. Ve benim gibi arazi biyologları da bu davanın peşinde. Dokunulmamış yaban hayatı keşfetmek için çok uzaklara seyahat etmek zorunda olduğumuzdan gittikçe büyüyen şehirleşmenin çok kötü bir şey olmasından ziyade belki de heyecanlı olduğunu düşünmeye başladık, çünkü burnumuzun dibinde gelişen bir sürü yeni yaşam biçimi var. Fordham Üniversitesinden Josan Munshi-South isimli bir biyolog, New York Şehrinin parklarında yaşayan beyaz ayaklı fareleri inceliyor. Bu yerli fareler önceden şehrin her yerinde bulunurdu. Ancak, şehir büyüdükçe parkların gerisinde kalan küçük orman parçalarında yaşamak zorunda kaldılar. Bu şekilde izole olarak, bu fareler her parka özgü bir genetik şablon oluşturmaya başladılar. Dr. Munshi-South, muhtemelen bazı parklarda topraklar kurşun ve kromla kirlendiği için, farelerin de yoğun bir metal dayanımı olduğunu keşfetti. Diğer parklarda ise hayvanların yüksek bağışıklığı var – bunun sebebi bazı yoğun nüfuslu yerlerde hastalıkların daha hızlı yayılması olabilir.
Fransız biyologlar genellikle iki tür tohum üreten Crepis sancta adında papatya benzeri bir bitkiyi inceliyorlar. Bu tohumlardan ağır olanları yere düşüyor, hafif olanları ise rüzgarla uzaklara taşınıyor. Ama Fransa’nın güneyi olan Montpellier’de Crepis sancta’lar havada uçuşan ağır tohumları az sayıda üretiyor, çünkü kaldırım kenarlarındaki toprak parçalarında büyüyen bu bitkilerin rüzgarla taşınan tohumları, betona yerleşip tutunamıyorlar ve ziyan oluyorlar. Ana bitkinin olduğu yere düşen ağır tohumlar da verimli toprak parçalarına tutunabiliyorlar. Böylece, daha ağır tohumları üreten bitkiler kentleşme durumunda daha avantajlı duruma geçiyorlar.
Bu konuda daha fazla örnek var: Viyana’daki örümcekler güvelerin geldiği sokak lambalarının yakınlarına ağlarını örecek şekilde evrimleşiyor. Bazı şehirlerde, güveler lambalarının çekiciliğine karşı koyma konusunda bir direnç oluşturuyorlar. Kimi Porto Riko kertenkeleleri de beton gibi şehirdeki yüzeylere daha iyi tutunabilen ayaklara sahip olacak şekilde evrimleştiler. Bazı çimenler de çim biçme makinesinin acımasız düzenine uyum sağlamak için daha kısa boylu olarak gelişiyorlar.
Muhtemelen artık en heyecanlı olaylar uzak ormanlarda ve kanyonlarda değil, ayağımızın altında. Evrim biyologları olarak artık keşif gezilerimizi metro biletleriyle değiştiriyoruz ve vahşi orkideleri dağ kuşlarını incelemek yerine sokaktaki çimenleri ve evdeki sivrisinekleri inceliyoruz.
Ve bize bu konuda yardım edecek milyonlarca şehir sakini var. Şehir ekolojisi ve evrim konusundaki Vatandaş Bilim Projeleri (Ç.N.: Citizen science projects) her yerde türemeye başladı. Bu sene içinde, öğrencilerimle birlikte salyangoz kabuklarının, Avrupa ve Güney Amerika’daki aşırı sıcaklıktan korunmak için nasıl daha açık bir renge sahip olduğunu ölçen bir akıllı telefon uygulamasını tanıtacağız. New Mexico Üniversitesinden Adelina Murthy, gönüllüler tarafından gerçekleştirilen ve Kuzey Amerika şehirlerinin kuş nüfusunun kıta boyunca homojen hale geldiğini göstermek için yapılan yıllık Noel Kuş Sayımını kullandı. En az 18 kuş türü bütün Kuzey Amerika şehirlerinde görülüyor. Şehir dışı alanlar için bu durum geçerli değil.
Aslında, Noel verileri gösteriyor ki şehir ortamının bir özelliği diğer bütün ekosistemlerden ayrılıyor: bu da küreselleşme. Şehre uyarlanmış vahşi hayat, insan toplu taşımalarıyla aynı iklim bölgelerinde bulunan diğer şehirlere yerleşecek gibi görünüyor.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Ayrıca, şehirler büyümeye devam ettikçe birbirleriyle çok daha uzak mesafeler arasında daha fazla ürün, insan ve bilgi paylaşımında bulunacaklar. Bu yüzden çevredeki en küçük değişiklik (küçük bir kirletici madde, yol yapısındaki başlı bir yenilik ya da yeni bir yiyecek kaynağı olsun) tüm dünyada hızlı yayılacak ve bütün şehirsel vahşi hayat da aynı değişiklikten etkilenecek. Uyum sağlayabilenler de tamamen şehirleşmiş flora ve fauna oluşmasına sebep olarak diğer şehirlere kolayca yayılabilecek – insanın hâkim olduğu bir dünyaya ayak uydurmak için yüksek bir hızla evrimleşecekler.
Arkadaşımın balkonu konusuna geri dönecek olursak, kara tavuğun yuvasına dalların arasından baktım. Arkadaşım da gözlerinde bir parıltıyla bana baktı ve “Beni Darwin’in ispinozu gibi düşün. Bu şehir benim Galápagos’um.” dedi.
Teşekkür: Bu yazıyı çeviren Hande Vural'a teşekkür ederiz.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 9
- 3
- 3
- 3
- 2
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- Çeviri Kaynağı: The New York Times | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 26/12/2024 18:09:06 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/5310
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in The New York Times. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.