Erken Yaşlanma Hastalığı (Progeria)

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

İlk olarak 1886 yılında Sir Jonathan Hutchinson tarafından teşhisi konulmuş olan ve görülme sıklığı 8 milyonda 1 olan hastalıktır. Bu hastalığa sahip olan bireylerin fiziksel özellikleri genellikle şöyledir: 

• boyun kısa olması, 
• boyla oransız kilo sahibi olması, 
• cinsel gelişimin yetersiz olması, 
• başın yüze oranla büyük olması, 
• saçlı deride damarların belirgin olması, 
• belirgin gözler, 
• uzamış diş yapısı, 
• kahverengi benekli, buruşuk, kuru, gergin ve ince deri, 
• yüzeysel damarların belirgin oluşu, 
• kirpik ve kaşların yokluğu. 

Maalesef bu hastalığa sahip olan bireyler en fazla 20 yıl hayatta kalabilmektedir. 

Belirti ve Semptomlar

Kademe kademe gidecek olursak, ilk belirtiler doğumdan sonra yaklaşık 5 ay içinde ortaya çıkmaya başlar. Bu belirtiler gelişme eksikliği ve yerel skleroderma benzeri deri dökülmesidir. 18-24. ay arasında ise bunlara ek belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Bütün vücutta kıllar dökülmeye, yüzde yukarıda belirttiğimiz ayırt edici özellikler görülmeye başlar. İlerleyen zamanlarda, arteroskleroz (bir çeşit damar sertleşmesi durumu), böbrek yetmezliği, görme kaybı, saç dökülmesi ve dolaşım sistemi sorunları gibi ciddi düzeyde belirtiler görülmeye başlar. Bu sorunlar bireyin yaşı arttıkça daha da kötüleşir.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Hastalık telomer zincirin kısalığından kaynaklanmaktadır. Normal vücut hücrelerinde her bölünme sonrası DNA'nın ucundaki telomer isimli bölge kısalır. Hasta bireylere normal bireylere göre bu kısalma çok daha hızlı olur. Bu nedenden dolayı normalde 80 yıl yaşayacak olan birey, en fazla 15-20 yıl yaşayabilir. 

Prelamin A denen yapısal bir LMNA geni vardır. Normal şartlarda farnezil grubu prelamin A’ya hücre çekirdeğine geçici olarak tutunmasına izin verir. Protein yerleştikten sonra farnezil grubu ortadan kalkar. Farnezil grubu yokluğunda prelamin A, lamin A'ya dönüşür. Lamin A, lamin B ve lamin C ile çekirdeğin yapısını destekler. Fakat LMNA geninde meydana gelen bir noktasal mutasyon sonucu LMNA geni transkripsiyonu çok erken sonlanır. Bu erken sonlanma anormal derece kısa mRNA oluşmasına sebep olur. Bu kısa mRNA, farnezil grubunu ortadan kaldıramayan prelamin A sentezler. Farnezil grubun varlığında prelamin A lamin A'ya dönüşemez ve çekirdekte yapışık kalır. Lamina A olmazsa da çekirdeğe yeterli yapısal destek sağlanamaz. Yapısal destekten yoksun olan çekirdek ise hücrenin bölünmesine engel olur.

Ayrıca bu olayın progeria'dan bağımsız olarak, normal insan yaşlanmasında da rol oynadığı düşünülüyor.

İlginç bir şekilde, diğer genetik hastalıklardan farklı olarak Hutchinson-Gilford Progeriası olarak da bilinen bu durum kalıtsal değildir; ebeveynlerden yavrulara aktarılmaz. Bu, gerçek anlamıyla bir mutasyon sonucu oluşur ve oluşabilmesinin bilinen tek yolu bahsi geçen gende meydana gelecek olan tek bir mutasyondur. Bu mutasyon olursa, bu hastalık görülür. Olmazsa görülmez. Ancak bu yaygın tip progeria haricinde, kalıtsal olan formlar da tespit edilmiştir. Bunlar "progeria-benzeri hastalıklar" olarak bilinirler. Wiedemann-Rautenstrauch Sendromu ve Werner Sendromu bu tip belirtilerle oluşan progeria-benzeri sendromlardır. Bunlarda da hızlı yaşlanma ve kısa ömür görülür.

Teşhis Yöntemleri

Yukarıda sözü edilen belirtilere bağlı olarak teşhis edilebilir; çünkü bu belirtiler genellikle 1 yaştan itibaren başlar. Ayrıca LMNA geni mutasyonlarına yönelik bir genetik test ile de doğrulanabilir.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Etkili bir tedavisi ne yazık ki yoktur. Genellikle dolaşım sorunları, böbrek yetmezliği gibi belirtilerin azaltılması ile idare edilir. İnsan dışı hayvanlar üzerinde bu hastalığın tedavisi için birçok deney yapılmaktadır. Henüz net bir sonuç alınamamıştır. 

Progeria idaresinde düşük dozlu aspirin, fiziksel terapi, diş çekimi gibi yöntemler uygulanmaktadır. Ayrıca progeria'da neredeyse kaçınılmaz olan damar hastalıklarını geciktirmek için baypas ameliyatları da yapılabilmektedir. Ayrıca bazı hastalarda rızaları üzerine deneysel farnesiltransferaz baskılayıcı kimyasallar uygulanmaktadır. Henüz bu araştırmalar sonuçlanmamıştır.

Şu anda progeria hastası olup 13 yaşın üzerinde olan çok az birey vardır. Bu hastalık zihinsel olarak bir dezavantaj yaratmaz, hatta bireylerin ortalama düzeyden daha yüksek zeka seviyelerine eğilimi vardır. 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Progeria'ya sahip çocukların normalden çok daha fazla su tüketmeleri, az ama sık beslenmeleri, düzenli fiziksel aktivite yapmaları, özel ve rahat ayakkabılar giymeleri, düzenli olarak aşılanmaları ve eğitim imkanlarının sağlanması gerekmektedir. 

Progeria, "yenik başlanmış hayat" olarak görülürse, baştan kaybedilmiş demektir. Zihinsel olarak tam fonksiyona sahip ve etrafını normal şekilde algılayabilen, tek sorunlarının hızlı yaşlanma ve buna bağlı yanal durumlar olan bu şahısların normal insanlar olduğu ve var olan ömürlerini hak ettikleri gibi yaşamaları gerektiği asla unutulmamalıdır. 

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Hastalığın etkili bir tedavisi olmadığı için, çok az sayıda hasta 13 yaşından ötesini görebilmektedir. Hastaların %90 civarı arteriyoskleroza bağlı kalp krizi veya inme dolayısıyla hayatlarını kaybetmektedir.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Yapılan bir çalışmaya göre progeria her 20 milyon doğumdan 1 tanesinde görülmektedir. Progeria Araştırma Vakfı'nın söylediğine göre Dünya'da sadece 161 vaka bulunmaktadır.

Önlem Yöntemleri

Hastalığı önlemenin bilinen herhangi bir yolu yoktur.

Etimoloji

Hastalığın ismi, Yunancada "önce" veya "prematüre" anlamına gelen "pro" (πρό) ile "ileri yaş" anlamına gelen "gēras" (γῆρας) sözcüklerinin birleşiminden türetilmiştir.