Clarence Dally: Thomas Edison'ın Radyasyon Nedeniyle Hayatını Kaybeden Asistanının Öyküsü...

1895’te Wilhelm Conrad Roentgen’in X-ışınlarını tesadüfen keşfi, dünyanın birçok yerinde yankı uyandırmıştı. West Orange, New Jersey’deki laboratuvarında Thomas Edison, floroskop üzerine çalışıyor ve vakumlu bir cam tüp içerisinde bulunan tungsten filamentinin (lamba telinin) X-ışını elektrotları ile etkileşimi sonucu binlerce mumdan daha güçlü ışık yayabilen bir lamba geliştirmeye çalışıyordu. Edison, güçlü bir lamba yapmak istiyordu ve belki de bu yeni keşfedilen ışınları kullanarak bunu başarabilirdi. X ışınının flüoresan özelliği esasına dayanan bu lamba için asistanı Clarence Madison Dally ile birlikte çalışıyorlardı.

Clarence Dally, New Jersey’nin küçük bir kasabasında, dört çocuklu bir ailenin oğluydu. Amerikan İç Savaşı’nın sonlarında doğmuş, 17 yaşında orduya katılmıştı ve 24 yaşında ordudan ayrılarak babası ve diğer üç kardeşi gibi Edison’un Harrison’daki fabrikasında çalışmaya başlamıştı. Clarence de diğer kardeşleri gibi babasından “cam üfleyiciliği” öğrenmişti ve hayatını bu şekilde kazanıyordu ki çalışkanlığı ve başarılı olması erken fark edilmesini sağladı. Bu sayede 1890’da Edison’un deneylerini ve ürün geliştirmelerini yaptığı New Jersey’deki laboratuvara terfisi gerçekleşti. Kardeşi Charles da beş yıl sonra onu izledi ve ikisi Edison’un en güvenilir iki asistanı oldular.

Science Source

Flüoresan lamba üretiminde X-ışınları ile çalışan ekip, henüz ne radyumun ne de polonyumun tehlikesinin farkında değildi; fakat radyasyon, çalışırken büyük dikkat gerektiriyordu. Clarence Dally’nin maruz kaldığı toplam radyasyon dozu, muazzam derecede büyüktü. Önce parmak uçlarında ülserler oluşmaya başladı. Kendini işine adamış olan Dally içinse bu, ciddi bir sorun değildi. 1902’nin sonlarında sol elinin dört parmağını kaybetti, ellerinde oluşan ülserler yüzünde ve vücudunun farklı yerlerinde oluşmaya başladı, saçları döküldü. Yüzündeki derin ülserler bacağından alınan deri grefti ile kapatıldı; ancak vücudu bu grefti canlı tutamadı ve nekroz (doku ölümü) ile sonuçlandı.

Dally, çalışmasına engel olacak derece yoğun ağrılarına rağmen yalnızca birkaç gün ara vererek çalışmaya devam etti. Dinlendiğinde geçeceğine, iyileşeceğine inanıyordu. Sol kolu ampüte edildiğinde çalışmalarına sağ elini kullanarak devam etti. Çalışamayacağı kadar ilerleyen cilt ve kemik karsinomları sonucu çalışırken çok zorlanıyordu.

Edison’un bu süreçte Dally’yi muhasebe ile alakalı bir departmanda görevlendirdiği ve çalışamasa bile hayatının sonuna kadar ona bakacağını söylediği biliniyor. Edison, asistanının gözlerinin önünde bu denli harap olması sonucu floroskop çalışmalarını bıraktı. Edison, bu süreci tarif ederken şöyle diyordu:

X-ışınları, asistanımı yavaşça ve sinsice zehirledi.

Dally'nin vücudundaki mevcut kanserler, uzak metastazlar yapmaya başladı. Tedavi denemeleri maalesef başarılı olmadı ve Dally, radyasyona ilk maruz kaldığı andan 8 yıl sonra 1904’te, henüz 39 yaşındayken, radyasyon nedeniyle ölen ilk bilim insanı oldu. Edison, Clarence Dally’nin ölümünden sonra şunları söyledi:

Bana X-ışınlarından bahsetme, onlardan korkuyorum.

Radyasyonun stokastik ve deterministik etkileri, maruz kalınan doza ve radyasyonun etki ettiği dokuya bağlıdır. Çernobil Nükleer Santrali’nin patlaması gibi bir anda çok yüksek doz radyasyona maruz kalındığında Akut Radyasyon Sendromu gelişir. Daha düşük dozlarda maruz kalındığında oluşan birçok etki geri dönüşümlüdür. Fakat Clarence Dally gibi küçük dozlara uzun süre ve devamlı maruz kalındığında geri dönüşümlü olan cilt bulguları geri döndürülemez hale gelir ve ilerler; organlar ve sistemler etkilenmeye başlar. Gastrointestinal sistemin (sindirim ve boşaltım sistemlerinin) etkilenmesini takiben, kardiyovasküler sistemin (kalp-damar sisteminin) ve sinir sisteminin de etkilenmesi ile ölüm gerçekleşir.

Radyoloji Nedir?

Radyoloji, canlıların vücudundaki hastalıkları ve deformasyonları görüntüleme amacı güden bir tıbbi bilimler dalıdır. Radyologlar, günümüzde birçok farklı yöntem kullanırlar. X-Işınları, Ultrason, Bilgisayarlı Tomografi, Nükleer Tıp, Pozitron Yayılımı Tomografisi, Manyetik Rezonans Görüntüleme, vb. yöntemler, en sık kullanılan yöntemlerdir. Radyolojinin güçlü yanı, tıp bilimlerinin en az istilacı (invasive: canlı vücudunun bütünlüğünü bozacak şekilde yapılan müdahaleler) yöntemlerden biri olmasıdır. Neredeyse hiçbir zaman canlının acı çekeceği veya bütünlüğünün bozulacağı bir müdahale içermez.

Sonuç

X-ışınları, keşfinden henüz birkaç yıl sonra savaş sanayinde kullanılmaya başlanmış olsa bile, tıbba ve bilime katkıları yadsınamayacak kadar fazladır. Bugün hayatlarımızı borçlu olduğumuz diyagnostik (tanılayıcı) tıbbın vazgeçilmezi olan X-ışınlarının keşfinde ve geliştirilmesinde emeği olan tüm radyasyon emekçilere minnettarız.