Dowsing'in İşe Yaramadığını Deneysel Olarak da Gösterebiliyoruz!

Açıkça söyleyelim: Çubukla su bulamazsınız. Ama uzun zamandır kaybolmuş olan "dowsing tekniği" global bir popülerleşme sayesinde geri dönüş yapabilir.

Başka çarenizin kalmadığı zamanlarda, hiç yapmayacağınız şeyler denemek isteyebilirsiniz. Teknolojinin hüküm sürdüğü bir dünyada yaşasak da, herhangi bir felakette büyülü kavramlara sarılabiliyoruz. İklim değişikliği kuraklıkları daha da kötüleştiriyor ki bu da ileride suyun değerini arttıracak.^[1] Bu çaresiz zamanlarımızda, eski bir sahtebilim yeniden canlanmaya dünden hazır!

Bu sahtebilime radyestezi ya da basitçe çubukla su arama (İng: "dowsing") deniyor. Yöntemi beş duyu organımızla algılayamadığımız objeleri, genellikle de suyu çubuklar aracılığıyla "bulmaktan" ibaret. Boston Globe geçtiğimiz sonbaharda Massachuset’te tarihi kuraklıkların ortasında insanların dowsing denemelerinin arttığını bildiren bir yazısında tekniği tipik cümlelerle anlatıyor.^[2] Makale "Nasıl çalıştığını bilmiyorum ama çalışıyor işte!" türünden sistematik olmayan ifadelerin arasına bilimsel gerçekleri sıkıştırarak okuyucuda bu sözde tekniğin mantıklı olduğu izlenimini yaratıyor. Öyle ki okuyucu, eğer kuraklık gibi bir durumda kalırsa, bir dowsing "uzmanı" çağırmanın harika bir fikir olacağını düşünebilir!

Üstelik bu sahtebilimin sözde marifetleri su bulmakla sınırlı değildir. Petrol, gömülü nesneler, denizde kaybolmuş gemiler, kayıp insanlar, arkeolojik eserler, gömülü borular ve gıda katkılarını bulmak için de kullanılabileceği iddia edilir. Kısacası, bu yöntemle kayıp eşyalarınızı yana yakıla aramanıza gerek yok, elinize bir çubuk alsanız yeter!

Gelelim bu tekniğin kökenine: 1927'de Fransız bir rahip, çubukla su aramaya kulağa bilimsel gibi gelen "radyestezi" ismini vermişti. Bu rahip aynı zamanda bir test tübündeki mikropları mikroskop kullanan bir mikrobiyolog kadar kesin bir şekilde tanımlayabileceğini de iddia ediyordu.^[3] Aynı zamanda Birinci Dünya Savaşında gömülmüş bombaları çubuklarını toprağa tutarak bulabiliyormuş ve nasıl oluyorsa bombanın Almanlara mı Fransızlara mı yoksa Avusturyalılara mı ait olduğunu da söyleyebiliyormuş.

Peki nasıl yapabiliyor bunu? Dowsing, geleneksel olarak hareket eden bir alet ile yapılır. Seçilen aleti tutan kişinin değil de başka bir şeyin hareket ettirdiğine inanılır. Bu gizemli başka bir şeyinse "su enerjisi", "yeryüzü enerjisi" hatta kişiye rehberlik eden ruhlar olduğu söylenir. Dünyada en çok tanınan dowsingcilerden biri olan Leroy Bull, kendisinin yarı saydam bir geyik, şeffaf bir kadın ve bir Rus ajan suretindeki Azrail tarafından yönlendirildiğini bile söylemiştir.^[4] Kanada Dowsingciler Topluluğu ise biraz daha temkinli davranarak şunları söylüyor:^[5]

Size dowsing hakkında mantıklı bir açıklama yapabilmeyi biz de çok isterdik. Fakat şu ana kadar bilimsel olsun veya olmasın, dowsing’in nasıl çalıştığına dair hiçbir açıklamamız yok. Elimizde sadece iddialar var.

Dowsingciler bir sarkaç, Y şeklinde çubuk veya iki tane L şeklinde çubuk kullanırlar ve bu aletlerin hareketleri kullanıcı tarafından evet veya hayır olarak yorumlanır. Çubuklara "Ayağımın altında su var mı?" gibi bir soru sorarlar. L şeklindeki her bir elde bir tane olmak üzere tutulan çubuklar eğer cevap evetse X şeklinde kesişir. Yeni bir soru daha sorulur: "Su yüz metreden daha mı derinde?" Y şeklindeki çubuk eğer cevap evetse yere doğru işaret eder. "Peki, iki yüz metreden daha mı derin?" Sarkaç cevabın hayır olduğunu belli etmek için soldan sağa doğru sallanır.

Şimdiye kadar anlamışsınızdır, Dowsing bilimsel bir yöntem değildir. Günümüz fizik bilgisi, dedektörün veya aranan şeyin materyal bileşiminden bağımsız bir şekilde, tutulan objeyle iletişim kuran bir varlık olması gibi bir fenomenin oluşmasının mümkün olduğuna dair en ufak bir ipucu bile barındırmıyor. Buna en yakın bilimsel atılım metal dedektörleri olabilir. Bu tarz bir aparat ise dowsing'de iddia edildiği gibi rehber ruhlarla iletişime geçtiği için değil de metallerin elektromanyetik özelliklerinden dolayı çalışır. Benzer olarak mayın temizleme çabaları da bazı mayınların metalik bileşimlerinden ve kokularından faydalanabilir, hatta koku özelinde köpekler gibi eğitimli hayvanlar da bu tarz durumlarda kullanılabilir. Fakat yeraltı suları metal çubukların hareketini etkileyebilir mi?

Halihazırda şüpheli olan iddialar, dowsingin haritalama ve bilgi toplamada kullanılabileceği yönündeki iddialarla daha da ilginçleşir. Bu kilometrelerce uzaktaki bir toprak parçası hakkında bir tür "harita cini" kullanarak bilgi toplanmasını içerir. Peki bilgi dowsingine ne demeli? Bir tür "ruh çağırma tahtası" düşünün. Elinizdeki tahtaya bir soru soruyorsunuz ve oynayan fincan aracılığıyla size bir cevap veriliyor. Bunun gerçekleşebileceğine inanmıyor musunuz? Oysa Amerika Dowsingciler Topluluğu, şu anda silinmiş olan bir makalede egzersiz planınızı bu yöntemi kullanarak mükemmel bir hale getirebileceğinizi iddia ediyor.^[6] İlgili makalenin yazarı kendi tahtasına şu soruları sorduğunu yazıyor:

Bugün 90 dakikadan az mı egzersiz yapmalıyım? Bugün 60 dakikadan az mı egzersiz yapmalıyım? Yoksa bugün egzersiz yapmamalı mıyım?

Yazar bize aynı zamanda şunları da söylüyor:

Kas kazanımınızı en üst düzeye çıkarmak için gereken takviyelerini ve ideal protein alım seviyenizi bu şekilde öğrenebilirsiniz. Bu tahtaya güvenmek dururken neden bir profesyonelden yardım alasınız ki?

Tüm bu iddialara zararsız bir saflığın sonuçları denebilir, peki dowsing sağlık hizmetlerinde teşvik edilseydi? Görünüşe göre, bazı su arayıcıları yalnızca su bulmakla yetinmeyip artık Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu'nu da tedavi edebileceğini iddia ediyor!^[7] Bu arada, Kanada Dowsing Topluluğu, dowsing'i hastalıkların tedavisi için teşvik ediyor gibi görünüyor; bunu kadim enerji kavramları olan qi ve prana ile Reiki adı verilen ezoterik şifa sanatıyla, yani bir grup diğer sahtebilimle ilişkilendiriyor.^[8] Neticede, harita üzerinde bir sarkaç sallayarak kayıp bir kişiyi bulabileceğinize inanıyorsanız, bunun bir hastalığı da iyileştirebileceğine inanmak çok da farklı olmayacaktır. Bu nedenle de ilk kabullerimize dikkat etmeliyiz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Scheunen Deneyleri

Tüm bu saçma iddialardan biraz uzaklaşıp böyle bir yöntemin nasıl olup da çalışabileceği sorusunu bir kenara koyarsak, dowsingin pratikte su bulma konusunda işe yarayıp yaramadığını sormamız gerekir. İşte bu noktada bir ahıra gitmemiz gerekiyor! Evet evet, gerçek bir ahıra.

İnceleyeceğimiz deneyler genelde Scheunen deneyleri olarak biliniyor. 1980'lerin ortalarında iki yıl süren ve yaklaşık çeyrek milyon Amerikan dolarına mal olan bu deneyler, Münih yakınlarında bir ahırda 500 dowsingcinin test edilmesi üstüne kuruluydu.

Bahsettiğimiz tüm bu iddiaların yanı sıra, birçok dowsingci çubuklarının ya da sarkaçlarının bir tür radyasyonu algıladığına inanıyor ve bu radyasyonun insan sağlığına zararlı olabileceğini düşünüyor. Bu nedenle Alman hükümeti, dowsing'in gerçek olup olmadığını kanıtlamak ve bu dowsingcilerin bu türden bir radyasyonu daha iyi anlamalarında faydalı olup olamayacağını görmek istedi.

Bu dowsingcileri test etmek içinse iki katlı bir ahır kullanıldı. Ahırın zemin katında bir vagonun ileri geri hareket edebileceği 10 metrelik bir çizgi çekildiğini hayal edin. Vagonun üzerinde, her iki tarafı birer hortuma bağlanmış kısa bir boru bulunsun. Yukarıdan bakıldığında bu düzenek, 10 metrelik bir çizgi ile hortumun oluşturduğu bir artı gibi görünecektir. Amaç, vagonu bu çizgi boyunca rastgele bir noktaya taşımak ve borudan su akmaya başlaması için suyu açmaktır. Elbette, denekler bu katta olsaydı akan suyun nerede olduğunu bilebilirdi, bu yüzden deney için ahırın üst katına çıkarıldılar.

Üst katta, 10 metrelik çizgi aynı konumda olacak şekilde yine çizilmişti. Alttaki vagon çizgi boyunca üst kattakilerin bilmediği bir konuma taşındı ve su akmaya başladı. Şimdi, üst kattaki katılımcıların yeteneklerini kullanarak vagonun çizgi üzerindeki tam yerini belirlemesi gerekiyordu.

Bu düzenek bir profesyonel sihirbaz tarafından önceden incelenerek ve her bir testte vagonun konumunun anlık olarak bir bilgisayar tarafından rastgele seçilmesiyle hileye karşı daha da güvence altına alınmıştı. Ayrıca deneyler çift-kör deneylerdi: Yani ne katılımcı ne de yanındaki araştırmacı deney sırasında vagonun nerede olduğunu bilmiyordu. Ancak, katılımcılara avantaj sağlayabilecek bazı sorunlar vardı; örneğin, aşağıdaki kattaki akan suyun sesi, katılımcı tarafından duyulabilirdi. Ancak bu durum, yalnızca dowsingcilerin olduğundan daha yetkin görünmesine yardımcı olabilirdi. Dowsingciler sıkça başarısızlıklarını yakınlardaki şüphecilerin varlığıyla açıkladıklarından, hem Scheunen denemelerine yatırım yapan Alman hükümetinin hem de bu denemelerden sorumlu araştırmacıların su arama konusunda inanç beslemeleri, dowsing'in kendini kanıtlama şansını artırdığı anlamına geliyordu.

Ama öyle olmadı. Daha gevşek ve çift kör olmayan ilk denemelerde, 500 katılımcının 457'si akan suyun olduğu vagonu bulmakta şansla açıklanabilecek kadar düşük oranda başarılı olduğu için elendi. Bu, deneklerin yaklaşık %91'ine tekabül ediyor. Kalan 43 katılımcı ise ahır içinde toplam 843 teste tabi tutuldu. Farklı günlerde gelip suyun yerini bulmayı tekrar denediler ve borudan akan suyun konumu tahmin etmeye çalıştılar. Tahmin ettikleri suyun konumu ve vagonun gerçek konumu kaydedildi. Bu veriler grafiğe döküldüğünde 43 şanslı kişinin toplamda yaptığı 843 tahminin tam bir rastgelelik karmaşası olduğu görüldü.^[10] Altı katılımcı bir dizi testte gerçekten iyi sonuç vermişti, ancak başka bir test grubunda aynı performansı gösteremediler. Yapılan deney sayısı ve test edilen kişi sayısı göz önüne alındığında bu katılımcıların bazılarının tek bir testte tesadüfen iyi sonuç vermesi kaçınılmazdı. Ancak bu kişiler aynı başarıyı sonraki deneylerde gösteremediler, yani başarıları tesadüfiydi.

Amerikanlar Almanlardan daha akıllıydı: Amerika'nın Jeolojik Araştırma Kurumları, henüz 1917'de dowsing'in daha fazla test edilmesinin "kamu fonlarının gereksiz yerer kullanımı" olacağını kararlaştırmıştı. ^[9]

Dowsing'in yer altı suyunu başarıyla bulduğuna bizzat şahit olanların itirazlarını duyabilirsiniz. Cevap şu ki, evet, dowsing bazı durumlarda işe yarıyor.

Yüz yıl kadar önce, dowsingin geçmişin bir kalıntısı olduğunu ilan eden ABD Jeolojik Araştırma Kurumu, internette birçok insanın kendi arazilerine kuyu açmak için en iyi yeri bulmalarına yardımcı olmaları için çağırdıkları dowsingcilerin başarısını oldukça sıradan bir şekilde açıklamıştı. Web sitesinde şu ifadeler yer alıyor:^[10]

Yeterli derecede yağış alan ve jeolojik anlamda elverişli olan bölgelerde sondaj yapıp su bulamamak, su bulmaktan daha zordur!

Bu nedenle, dowsing size su bulmada yardımcı olabilir, ancak hiç zahmet etmemek de aynı işi görecektir.

Çubukların Hareketi ve Dowsing'in Riskleri

Peki bir dowsingcinin çubuklarının veya sarkaçlarının dış kuvvetlere tepki veriyormuş gibi davranmasının sebebi nedir? Cevap çok basit: İdeomotor etkisi. Yani, telkinler ve beklentiler, iradesiz kas hareketlerini tetikleyebilir. Bu nedenle, bu kas seğirmelerinden biz sorumlu olsak da sanki bizden kaynaklanmıyormuş gibi hissederiz. Aynı etki, ruh çağırma tahtalarında fincana parmaklarımızı koyduğumuzda da devrededir. Cevap alma arzumuz beynimizin karar merkezinden bağımsız olarak parmaklarımızda kasılmalara neden olur. Çubuk da fincan da bu şekilde hareket eder. Bu etkiyi neredeyse 200 yıldır biliyoruz. Dahası, vücut ve koldaki en ufak hareketler bile oldukça büyük sarkaç hareketleri yaratmaya yeterlidir.^[11] Yani sarkacınızın harekete geçmesi için bir dolandırıcı olmanıza gerek yoktur; kendinizi kandırmanız yeterli olacaktır.

Dowsing'e inanmak zararsız görünebilir ancak bu inanç, birçok hayata mâl olmuştur. 2010 yılında, BBC Newsnight, Büyük Britanya'dan Irak, Tayland ve Kenya gibi ülkelere ihraç edilen bir bomba dedektörünün kullanımına bağlı bir dizi ölüm hakkında haber yaptı.^[12] Bu sözde bomba dedektörlerinden biri söküldüğünde, boş bir plastik kasadan ibaret olduğu ortaya çıktı. Çalışır durumda hiçbir elektronik parçası yoktu; yalnızca sağa sola sallanabilen metal bir çubuğu olan plastik bir sap mevcuttu. Temelde, ilkel ve tamamen işlevsiz bir dowsing çubuğuydu. Böyle bir cihazın yol kenarındaki bombaları tespit edememesi nedeniyle insanlar hayatını kaybetti.

Şimdiyse küresel ısınma ile birlikte, dowsing'in kuraklıktan kurtulmak isteyen insanların dikkatini çekmesi kaçınılmaz görünüyor. Buna karşın modern şüphecilik hareketi, dowsing'den uzaylı ziyaretlerine ve 1980'lerde insanların Satanistlerden korkmasına kadar uzanan bu tür paranormal düşüncelerle mücadele ederek kendini geliştirmiştir. Bu konular, günümüzde sahtebilimin daha incelikli ve çürütülmesi zor hale geldiği bir dönemde eski moda görünebilir, ancak şüphecilikten aldığımız dersleri unutmamalıyız. Mesela UFO komplo teorileri, son derece popüler ve sözde entelektüellerinin kafasında yer etmişti.^[13] Peki ya dowsing? Şimdilik Fransa'da bir köy, bu yöntemi "parlak bir geleceğe sahip bir sektör" olarak tanımlayarak insanlara su arayıcılığı eğitimi veriyor.^[14] Ayrıca, Kanada'nın Ottawa şehri ve en az on İngiliz su şirketinin bu keşif hizmetlerini kullandığı bildiriliyor.^{[15], [16]} Ancak hatırlamak gerekir ki geçmişinden ders almayanlar aynı hataları yapmaya ve bu uğurda paralarını ve umutlarını harcamaya mahkumdur.