Diyabetik Ayak Nedir? Neden Gelişir, Nasıl Önlenir?
İhmal Edilen Küçük Bir Yara Hayatınızı Değiştirebilir!
Unsplash
- Özgün
- Tıp
Bu Makalede Neler Öğreneceksiniz?
- Diyabetik ayak, diyabetin sinir hasarı ve damar tıkanıklığı gibi komplikasyonları nedeniyle ayakta yara oluşumu ve iyileşme bozukluklarına yol açan ciddi bir sağlık sorunudur.
- Diyabetik ayak yaralarının önlenmesinde kan şekeri kontrolü, günlük ayak bakımı, uygun ayakkabı seçimi ve erken tıbbi müdahale hayati önem taşır.
- Tedavide basınçtan korunma, ölü dokuların temizlenmesi, kan akışının sağlanması, enfeksiyon kontrolü ve düzenli pansuman gibi temel ilkeler multidisipliner bir yaklaşımla uygulanmalıdır.
Diyabetes mellitus, yaygın kullanımdaki adıyla diyabet veya şeker hastalığı, kandaki glukoz (şeker) seviyesinin normalin üzerine çıkmasıyla seyreden, insülin hormonunun yetersizliği ya da etkisizliği sonucu ortaya çıkan kronik bir metabolik hastalıktır. Kan şekeri seviyelerinin uzun süre yüksek seyretmesi; sinir hasarı, damar tıkanıklıkları veya ayak kemiklerinde şekil bozuklukları gibi çeşitli sorunlara yol açabilir.[1], [2] Bu değişiklikler, ayaklarda kolayca yara açılmasına veya mevcut yaralarda iyileşme bozukluğuna neden olur. Bu tür iyileşmeyen ve kronikleşen yaralar, diyabetik ayak ülseri olarak adlandırılır. Kısaca “diyabetik ayak” diye bilinen bu tablo, diyabetin en ciddi komplikasyonlarından biridir.
Diyabetik ayağın önlenmesi ve tedavisinde hasta ve yakınlarının bilinçlenmesi son derece önemlidir. Yakın tarihli bir çalışma, diyabet hastalarının diyabetik ayak yaralarının doğurabileceği ciddi sonuçlar hakkında yeterli farkındalığa sahip olmadığını göstermiştir.[3]
Diyabetik Ayağın Önemi
Türkiye’de toplumun yaklaşık %15’i diyabet hastasıdır. Bu oran bizi, Avrupa’nın en yüksek diyabet görülme oranına sahip ülkelerden biri haline getiriyor.[4] Diyabet hastalarının %5’inde diyabetik ayak ülseri öyküsü bulunurken, yaşam boyu bu komplikasyonun gelişme riski %15 civarındadır.[5]
Yeni gelişen diyabetik ayak ülserlerinin çoğu (%60-80) zamanla iyileşse de %10-15’inde iyileşme süreci uzamakta ve 6-18 ay içerisinde uzuv kaybına yol açmaktadır. Alt ekstremitede (ayak-bacak bölgesi), herhangi bir travmaya bağlı olmadan gelişen uzuv kayıplarının %40-70’inin nedeni diyabettir.[6] Diyabetik ayak sebebiyle amputasyon yapılan hastalarda 5 yıllık sağkalım oranı %50-60 civarında bulunmaktadır. Birçok kanser türünden bile daha düşük olan bu oran diyabetik ayak yaralarına ne kadar ciddiyetle yaklaşmak gerektiğini açıkça göstermektedir.[7]
Diyabetik Ayak Neden Gelişir?
Diyabetik ayak yaralarının en önemli nedenlerinden biri diyabetik nöropati, yani sinir hasarıdır. Diyabetik nöropatide motor, duyu ve otonom sinir lifleri etkilenebilir. Sonucunda ise ağrı, basınç, sıcaklık gibi his kayıpları, kas güçsüzlüğü, terlemede azalma gibi koruyucu fonksiyonlarda azalma veya kayıp gelişir. Bu durum deri bütünlüğünün bozulması ve enfeksiyonlar için yatkınlığın artmasına yol açar.[5]
Bir diğer önemli neden periferik arter hastalığıdır. Eller ve ayaklar gibi organları besleyen damarların daralması veya tıkanıklığını ifade eden bu hastalık, diyabetli hastalarda normale göre 2-8 kat daha sık görülür. Daha erken yaşta başlar, daha hızlı ilerler ve daha ağır seyreder. Ayakta bir yara oluştuğunda yara bölgesine yeteri kadar kan akışı olmaması, dolayısıyla yeterince beslenememesi sebebiyle iyileşme süreci uzar veya gerçekleşmez.[5], [8]
Zamanla bazı hastalarda Charcot nöroartropatisi, çekiç parmak, pençe parmak, halluks valgus gibi ayak deformiteleri gelişebilir. Bu bozukluklar ayak yüzeyindeki basınç dengesini bozarak yeni yara gelişme riskini artırır.
Ayrıca geçirilmiş ayak ülseri, kötü kan şekeri kontrolü, sigara kullanımı, düşük sosyoekonomik düzey, sağlık hizmetlerine yetersiz erişim ve eğitim eksikliği; riski artıran faktörler arasındadır.[5]
Yara Oluşmaması için Neler Yapılmalı?
Diyabetik ayak yaralarını önlemenin en etkili yolu günlük bakım ve düzenli kontroldür. Yapılması gerekenler kısaca şöyle sıralanabilir:
- Kan şekeri kontrolü: Hastalar kan şekerlerini düzenli olarak takip etmeli, tıbbi kontrollerini aksatmamalı, önerilen ilaç ve diyet programlarına uymalıdır.
- Günlük gözlem: Hastalar her gün ayakları ve parmak aralarını kontrol etmelidir. Yeni bir yara oluşumu veya renk değişikliği fark etmeleri halinde vakit kaybetmeden tıbbi yardım için başvurmalıdır.
- Uygun ayakkabı seçimi: Özellikle şekil bozukluğu olan ve yük dağılımı bozulmuş ayaklarda ayağın şekline uygun olarak üretilmiş ayakkabılar tercih edilmelidir. Ayakkabılar giyilmeden önce içerisinde yaralayıcı taş, düğme gibi yabancı cisimler olmadığı kontrol edilmelidir.
- Düzenli ayak bakımı: Ayak bakımı düzenli olarak yapılmalıdır.
Her hastanın muayene sonucunda doktorunun belirleyeceği özel ihtiyaçları olabileceği unutulmamalıdır. Hastaya özel durumlar için mutlaka muayene eden doktorunun talimatları dikkate alınmalıdır.
Yara Tedavisinin Temel İlkeleri
Amerikan Diyabet Derneğinin önerdiği beş temel ilke tedavinin temelini oluşturur.[9]
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
- Basınçtan korunma (offloading): Yara üzerinde basınç olması veya yaraya sürekli baskı uygulanması iyileşmeyi geciktirir. Özellikle ayak tabanındaki yaralarda üzerine basmaktan kaçınılmalı ve yük dağıtıcı özel ayakkabılar kullanılmalıdır.
- Ölü dokuların temizlenmesi: Gerektiğinde cerrahi yöntemlerle canlı olmayan dokular yaradan uzaklaştırılmalı ve yara iyileşmesi için uygun zemin sağlanmalıdır.
- Kan akışının sağlanması: Diyabetik hastalarda bacak damarlarında daralma veya tıkanma sık görülür. Bu durum kan akışını azaltıp yaraların iyileşmesini geciktirir. Gerektiğinde damar tıkanıklığını giderici tıbbi yöntemler uygulanmalıdır.
- Enfeksiyon kontrolü: Yumuşak doku ve kemik enfeksiyonları hem iyileşmeyi yavaşlatır hem de doku yıkımını artırır. Uygun antibiyotik tedavisi ve gerekiyorsa cerrahi müdahale ile enfeksiyon kontrol altına alınmalıdır.
- Düzenli ve uygun pansuman: Yara nemli ve koruyucu bir iyileşme ortamında tutulmalıdır. Bu amaçla yaranın ihtiyacına uygun pansumanlar, doktorunuzun belirttiği şekilde ve sıklıkta yapılmalıdır.
Zaman içinde, bu standart tedavilere ek olarak çeşitli destekleyici yöntemler de yara tedavi süreçlerine dahil edilmeye başlanmıştır. Hiperbarik oksijen tedavisi, negatif basınçlı kapama sistemleri, kök hücre ve biyomühendislik ile oluşturulmuş doku uygulamaları bu tedaviler arasında yer almaktadır.
Multidisipliner Yaklaşımın Önemi
Diyabetik ayak tedavisi bir ekip işidir. Bu süreçte dahiliye/endokrinoloji, enfeksiyon hastalıkları, girişimsel radyoloji, genel cerrahi, plastik cerrahi, ortopedi ve kalp-damar cerrahisi gibi branşlar birlikte çalışır. Ülkemizde de birçok hastanede “kronik yara” ya da “diyabetik ayak” poliklinikleri bulunur, bu birimlerde farklı branşlardan uzmanlar birlikte çalışarak hastalara destek olur. Ayrıca diyabet hemşireleri, yara bakım hemşireleri, diyetisyenler ve ayak sağlığı uzmanları da tedavi ve bakım sürecine önemli katkı sağlar.
Sonuç
Diyabetik ayak sadece tedavi edilmesi gereken bir sorun değil, doğru önlemlerle tamamen önlenebilecek bir komplikasyondur. Kan şekeri kontrolü, uygun ayakkabı seçimi ve düzenli ayak bakımı gibi küçük alışkanlıklar, büyük kayıpların önüne geçebilir. Erken fark etmek önemli, ama hiç gelişmemesini sağlamak çok daha değerlidir. Bilgi, farkındalık ve özenli bakım bir araya geldiğinde, diyabetik ayağa bağlı uzuv kaybı kaçınılmaz bir sonuç olmaktan çıkar. Sağlıklı adımlar için durumunuzu önemseyin ve bilinçlenin.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
2
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ C. A. Abbott, et al. (2002). The North‐West Diabetes Foot Care Study: Incidence Of, And Risk Factors For, New Diabetic Foot Ulceration In A Community‐Based Patient Cohort. Diabetic Medicine, sf: 377-384. doi: 10.1046/j.1464-5491.2002.00698.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. Lauterbach, et al. (2014). Prevalence Of Diabetic Foot Syndrome And Its Risk Factors In The Uk. Journal of Wound Care, sf: 333-337. doi: 10.12968/jowc.2010.19.8.77711. | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. V. Walton, et al. (2021). People Living With Diabetes Are Unaware Of Their Foot Risk Status Or Why They Are Referred To A Multidisciplinary Foot Team. Journal of Wound Care, sf: 598-603. doi: 10.12968/jowc.2021.30.8.598. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği. (2025). Di̇abetes Melli̇tus Ve Kompli̇kasyonlarinin Tani, Tedavi̇ Ve İzlem Kilavuzu-2024.
- ^ a b c d K. Alexiadou, et al. (2012). Management Of Diabetic Foot Ulcers. Diabetes Therapy, sf: 1-15. doi: 10.1007/s13300-012-0004-9. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. W. Moxey, et al. (2011). Lower Extremity Amputations - A Review Of Global Variability In Incidence. Diabetic Medicine, sf: 1144-1153. doi: 10.1111/j.1464-5491.2011.03279.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ W. J. Jeffcoate, et al. (2018). Current Challenges And Opportunities In The Prevention And Management Of Diabetic Foot Ulcers. Diabetes Care, sf: 645-652. doi: 10.2337/dc17-1836. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. Prompers, et al. (2007). High Prevalence Of Ischaemia, Infection And Serious Comorbidity In Patients With Diabetic Foot Disease In Europe. Baseline Results From The Eurodiale Study. Diabetologia, sf: 18-25. doi: 10.1007/s00125-006-0491-1. | Arşiv Bağlantısı
- ^ American Diabetes Association. (2024). 12. Retinopathy, Neuropathy, And Foot Care: Standards Of Care In Diabetes—2025. American Diabetes Association, sf: S252-S265. doi: 10.2337/dc25-S012. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 01/11/2025 15:45:08 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/21703
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
