Disosiyatif Füg: Yaşadığım Bu Hayat Gerçekten Bana mı Ait? Ben, Düşündüğüm Kişi miyim?

Günaydın!

Gözlerini açıyorsun, uykunu almış, güzel dinlenmişsin. Ancak bir anda afallıyorsun, çünkü bu yatak, sana ait değil. Ne iki kişilik bu yatağı, ne de odadaki eşyaları tanıyorsun. Hâlâ rüyada olduğunu düşünüp yataktan kalkıyorsun.

Hayır, bu rüya falan değil. Saate bakınca telaşa kapılıyorsun, çünkü o saatte senin çoktan iş yerine gitmiş ve çalıştığın şirketteki pazarlamacılık görevlerini yerine getiriyor olman gerekiyordu. Aceleyle üstünü giyinmeye çalışıyorsun, ancak donakalıyorsun, çünkü gardırop da sana ait değil. Alelacele duvarlardaki fotoğraflara bakıyorsun. Bir kız bir erkek çocuğu olan, mutlu bir çiftin resmi var. Fotoğraftaki kişilerden sadece 1 tanesini tanıyorsun: kendini.

İçeriden sesler geliyor. Paniğe kapılıyorsun. Kaçırıldın mı? Odadan çıkıp bu yabancı evden kendini dışarı atmak isterken, önüne birden bir kız çocuğu çıkıyor ve gülümseyerek soruyor: "Anne, kahvaltı yapacak mıyız?” Çocuğun kim olduğuna dair en ufak bir fikrin yok.

Şaşkınlıkla onu yavaşça kendinden uzaklaştırıyorsun ve odadan çıkarken kız, babasına sesleniyor “Baba, anneme bir bakar mısın? Bir sorun var gibi...” Şaşkın bakışlı, tanımadığın bir adam yanınıza geliyor, "İyi misin canım?" diye soruyor.

Kalbin deli gibi atmaya başlıyor. Onlar bir yandan sana neler olup bittiğini anlamak için sorular sormaya çalışırken, sen aceleyle kendini kapıdan dışarı atıyorsun. Evin önünde 2 araba var; ancak ikisi de sana ait değil. "Arabam nerede?" diye korkuyla mırıldanıyorsun. "Ben neredeyim?" Bu mahallenin neresi olduğuna dair en ufak bir fikrin yok.

Ufukta devasa, aşina olmadığın bir dağ var. Yoldan geçen birisine nerede olduğunu sorduğunda, şaşkın bakışlarla sana dönüp “Nasıl yani? Burası Bursa.” diyor. O an, olduğun yerde afallayıp kalıyorsun. Kim bu insanlar? Nasıl geldin buraya? Neden seni tanıyor gibi davranıyorlar? İşine nasıl yetişeceksin? Çünkü sen Bursa'da değil, doğduğundan beri Aydın'da yaşayan, yalnız bir reklamcısın. Geçen bir taksiye atlayıp otobüs garına gitmek istiyorsun. Aydın'a dönmen gerek. Ancak cüzdanını çıkardığında yine şoke oluyorsun: Kimlikteki fotoğraf sana ait, ama isim senin değil!

Aynı gün bir otobüsle Bursa'yı terk ediyorsun. Aydın'a gidip orada bırakmış olduğun hayata devam etmeye çalışıyorsun; ama ne evini, ne de iş yerini bulabiliyorsun. Tanıdığın kimseyi de bulamıyorsun. Yeni bir işe girerek, yeni bir ev kiralayarak yaşamına devam etmeye çalışıyorsun. Aylar boyu eski evine, işine, arkadaşlarına, yani geçmişine neler olduğunu, nasıl olup da bir sabah aniden Bursa'da uyandığını çözmeye çalışıyorsun ancak olmuyor.

Bir sabah, alarm sesiyle Aydın'daki yatağında uyanıyorsun. Neredesin? Tamamen yabancı bir evdesin. Korkuyla kendini evin dışına, sana tamamen yabancı gelen bir şehre atıyorsun. Nerede olduğunu soruyorsun. "Abla burası Aydın, sen iyi misin, bir otur istersen şöyle?" diyorlar. "Aydın mı?" diye mırıldanıyorsun. Bu şehre ait hiçbir hatıran yok. Sen, Bursa'da yaşayan, iki çocuk annesi bir kadınsın ve reklamcılıkla uğraşıyorsun. Burada ne işin var?

Afallayıp, hiçbir şey anlamadan Bursa'ya geri dönmeye çalışırken kocanı, kızını ve birkaç ay önce kazada yitirdiğin, canından çok sevdiğin oğlunu düşünüyorsun. Kalbin sıkışıyor, ağlıyorsun. 

WikiHow

Disosiyatif Füg: Bilimkurgu Değil, Gerçek!

Bir bilimkurgu filmi gibi görünen bu senaryo, gerçek bir psikiyatrik duruma ilişkin kurgusal bir örnek. Evet, siz de bir sabah uyandığınızda, zihninizde yer alan hayatınızdan ve çevrenizden bambaşka bir dünyaya gözünüzü açabilirsiniz. Bugün bir üniversite öğrencisiyken, yarın sabah evli ve çocuklu biri olduğunuzu düşünebilirsiniz. Veya gerçekte bir genel müdürken, evsiz biri olduğunuzu sanabilirsiniz. Evli ve çalışan bir kadınken, Paris’te bir sanatçı olduğunuzu düşünebilirsiniz. Bu kapsamlı zihinsel yanılgı, kimi durumda saatlerce ya da aylarca sürebilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bütün bunlar, nadir görülen ama dikkat çekici ve çok ilginç bir hastalık olan "Disosiyatif Füg" hastalığını tanımlar. Literatürde kısaca "füg" olarak da geçen bu hastalık, sizi gerçek hayatınızdan koparıp bambaşka bir hayata sahip olduğunuz zihinsel bir tasarıma yönlendirir. İlginç, değil mi? Hafızanızdaki tüm anılar, kendinize ait tüm kabuller gidiyor ve yerine bambaşka hatıralar ve farklı bir kimlik geliyor. Yaşamadığınız bir hayat, kafanızda birdenbire oluşuyor.

Füg hastalığı, Zihinsel Hastalıkların Tanı ve İstatistik El Kitabı'nın 4. baskısı olan DSM-4'te disosiyatif bozukluklar başlığı altındaki 4 hastalıktan (disosiyatif amnezi, disosiyatif füg, disosiyatif kimlik bozukluğu, depersonalizasyon) biriyken, DSM-5’te disosiyatif amnezinin alt başlığına alınmıştır.^[1] DSM-5'e göre füg, içinde bulunulan ortamdan kaçmakla karakteristik, kimlik ve kişisel bilgi amnezisi yaratan ve kişinin var olan hayatını reddetmesine yol açan bir bozukluktur.^[1]Uluslararası Hastalıklar Kataloğu'nun 10. baskısı olan ICD-10'da bu sıra dışı durum hâlâ ayrı bir hastalık olarak tanımlanmaya devam etmektedir.^[2]

Füg Nedir?

Disosiyatif füg, tanımı gereği amneziyi doğal olarak içerir; çünkü kişinin bulunduğu yeri terk edip günlerce ya da aylarca yeni yerlerde yeni bir kimlik arayışına girmesiyle karakterize edilen füg, kişinin gerçek geçmişine ait belleği kısıtlandırmaktadır.

Füg, Latincede "uçma eylemi" anlamına gelen fuga sözcüğünden türetilmiştir. Kişinin aklının uçup gitmesi olarak düşünebilirsiniz; ancak aslen belli bir rotada giden bir sürecin, bir yerden sonra bir başka rotaya girmesiyle ilgili bir metafora işaret etmektedir.

Disosiyasyon Nedir?

Disosiyatif ise, Latincedeki socius yani "eşlik eden" sözcüğünün negatifidir. Dis-socius ise "ayrık" anlamına gelir. Kişinin benliğinden ayrılmasına işaret eder. Disosiyasyon hastalıkları genellikle kişinin stresle baş edemediği, kapasitesini aşan durumlarda vücudun kendi benliğini reddederek gösterdiği savunma şekillerindendir. Bunlar kimi zaman bireysel travmalar iken savaş, açlık, yoksulluk gibi toplumsal durumlarda da sık sık ortaya çıkmaktadır.^[1]

Disosiyasyon, yoğun acı verici yaşantıları takiben, kişinin bu acıyla başa çıkamaması ve kendi kişiliğinden ve benlik algılamasından uzaklaşması olarak tanımlamıştır. Örneğin, bazı insanların şiddetli acı karşısında bayılarak bilincini bir süreliğine yitirdiğini bilirsiniz. Füg, biraz da buna benzer, kişi kaldıramayacağı kadar yüksek bir zihinsel acı karşısında bir süreliğine bilincini "dönüştürür". Yukarıda verdiğimiz örnekte de ilk akla gelen annedeki fügün, kazada oğlunun ölmesi travması sonucu ortaya çıkmış olmasıdır.

Füg ile Amnezi İlişkisi Nedir?

Hastaların füg sırasında deneyimlediği hafıza kaybına ise retrograt disosiyatif episodik amnezi denir. Amnezi aslında beyin hasarı veya hastalık sonucunda hafızada yaşanan kayba verilen bir isimdir.^[3] Aynı zamanda yatıştırıcılar ve hipnotize edici ilaçlar dolayısıyla geçici amnezi de yaşanabilir. Disosiyatif amnezi ise, retrograt amnezi olarak bilinen, geçmişte öğrendiğiniz bilgilere erişim zorluğu ile ilişkilendirilen bir amnezi türüyle ilişkilidir.^[4] Bu kişiler, spesifik olayları, durumları ve deneyimleri barındıran ve episodik hafıza denen uzun dönem hafızalarına erişemezler.^[5]

Füg hastalığı bazı yerlerde nokturnal somnambulizmin (gece uykusunda yürüme) gündüz oluşan hali olarak da tanımlanmıştır.^[6] Ancak füg, daha uzun sürmesi ve uyuyup uyanıldığında düzelmemesi yönünden nokturnal somnambulizmden farklılık göstermektedir.

Hastalık Ne Sıklıkla Görülüyor ve Ne Kadar Sürüyor?

Hastalıkta oluşan füg hali aylarca sürebildiği gibi, saatler ya da günler gibi kısa dilimlerde de oluşabilmektedir ve genel olarak 20-40 yaşlarında görülmektedir. Genellikle çok nadir görülen bir hastalıktır; istatistiki olarak bir insanın disosiyatif füg yaşama ihtimali %0,2 dolaylarındadır. Hastalar, hastalık bitene kadar yaşadıklarını normal gördükleri için hastalık bittikten sonra doktora başvururlar ve hastalık araştırmaları bu yüzden geriye dönük gerçekleştirilir.^[7] Bu hastalık çocuklarda da meydana gelmektedir; ancak çocuklarda çok daha kısa süreli oluşmaktadır.^{[7], [8]}

Disosiyatif Füg Tedavi Edilebilir mi?

Her ne kadar ciddi bir rahatsızlık olsa da çoğu durumda hastaların yatılı tedavi görmelerine gerek yoktur. Ayakta tedavi edilirler, ancak yoğun bir psikoterapi süreci gerektirmektedir. Tedavi yöntemleri arasında bilişsel terapi, davranışsal terapi ve hipnoz tedavileri de yer almaktadır. Entegratif tedavi dediğimiz bu yöntem farklı tedavilerin birleştirilmesiyle oluşmaktadır.^[9]

Eğer hasta, füg hastalığı nüksettiği sırada getirilirse, kişiye gerçek kimliğini hatırlatma çalışmaları yapılmasıyla beraber, fügün oluşumuna neden olan yaşam olayı açığa çıkartılmaya çalışılır.^[10] Öğrenilen sebepler, ileride tekrarlamasını önleme çalışmalarında kullanılmak üzere önemli bilgiler verebilmektedir.

Sonuç

Stresli durumlarda çoğu insan, kendisini başka bir yerde ve/veya zamanda hayal edip bir ölçüde rahatlar. Örneğin işinizin en bunaltıcı döneminde kendinizi yazın deniz kenarında güneşlenirken hayal edebilirsiniz. Yaşadığınız şehirden ya da ülkeden sıkılınca yabancı bir ülkede doğup büyüdüğünüz bir başka hayatı imgeleyebilirsiniz. Günlük hayattaki bu masum küçük zihinsel kaçışlarımız, disosiyatif füg sahibi kimselerde aşırı boyutlarda gerçekleşmekte ve kaçtıkları bu imgeye zorunlu olarak bir süre tamamen saplanıp kalmaktadırlar.

Dışarıdan bakıldığında bir anda bambaşka bir hayata, belleğe ve kimliğe geçiş yapma her ne kadar ilgi çekici bir film senaryosu gibi görünse de yaşandığı zaman hem birey için, hem de yakınları için çok büyük sıkıntılar doğurabilmektedir.