Dişi Kuşlar, Sanılandan Çok Daha Sık Ötüyor! İyi ama Neden?

Yapılan kuş şarkıları araştırmalarının çoğu, ılıman bölgelerdeki erkek ötücü kuşlar üzerinde yapıldığı için, erkek kuşların şarkılarının dişi kuşları çekmek ve bölgelerini korumak için cinsel seçilim yoluyla şekillendirildiği hipotezi birçok çalışmayla desteklendi. Fakat bu yapbozdaki eksik parça, dişi ötücü kuşların şarkıları ve bu şarkıların işlevi hakkındaki araştırmalardı.

Yakın zamana kadar nadir, atipik ya da hormonal sapmalar olarak değerlendirilen dişi ötücü kuşların şarkıları hak ettikleri değeri ancak son zamanlarda görmeye başladı. Bu yargıların bir sebebi, sadece erkek kuşların şakıdığı türlerin diğer biyocoğrafik bölgelere kıyasla çok daha yaygın olduğu ılıman Kuzey Amerika ve Avrupa'ya yönelik coğrafi bir önyargı olabilir. Biz de bu yazımızda yapbozdaki eksik parça hakkında son zamanlarda yapılan araştırmaların birkaçına bu önyargıları kırmak adına yakından bakacağız.

Ötücü Dişiler Sanılandan Çok Daha Yaygın!

2014 yılında Nature Communications dergisinde öten dişi kuşların sanılandan daha yaygın, evrimsel olarak daha önemli ve atalara ait olduğunu öne süren bir çalışma yayınladı.^[1] Bu hipotezin kaynağı olarak iki gözlem öne sürdüler: Birincisi, ötücü kuş biyoçeşitliliğinin çoğunun hem dişilerin hem de erkeklerin şarkı söyledikleri tropikal bölgelerde olması. İkincisi de ötücü kuşların ortaya çıktığı düşünülen Avustralasya'da ötücü dişi kuşların yaygın olması.

Bu hipotezlerini nicel bir şekilde test etmek isteyen araştırmacılar, yaptıkları çalışmada öğrenilmiş, cinsel olarak seçilmiş ve karmaşık şarkılarıyla bilinen kuşların başlıca radyasyonu olan Oscine passerines'e odaklandılar. Sonuç olarak ankete katılan ötücü kuş türlerinin ve ailelerinin üçte ikisinden fazlasında dişi şarkılarının varlığını gösterdiler. Dişi şarkı araştırmalarından elde ettikleri verileri kullanarak oluşturdukları ötücü kuşlara yönelik yeni ve kapsamlı bir filogenetik ağaç oluşturdular. Bu ağacı kullanarak tür ilişkilerinin tahminlerini yaptılar ve oscinlerin ata durumunu yeniden yapılandırdılar. Bu yeniden yapılandırılan model, dişilerin oscine ötürücüleri atasında şarkı söyleme olasılığının %91.9 olduğunu gösterdi.

Bu yeni bulgular, ötücü kuşların şarkılarının sadece dişileri çekmek için cinsel seçilim yoluyla gelişen bir özellik olduğu görüşünü yeniden değerlendirmeye açtı. Hem dişi hem de erkek kuşların şarkılarının üzerindeki seçilim baskısını anlamanın ilk adımı ise her ikisinin de şarkılarının yapısını ve zamanlamasını karşılaştırmaktır. Tam da bunu yaparak çeşitli sonuçlara ulaşan bazı çalışmalara göz atarak öne sürülen çeşitli hipotezleri inceleyelim.

Dişi Kuşlar Ne Amaçla Ötüyor?

2004 yılında Australian Journal of Zoology dergisinde çıkan bir makale, kuşların düetlerinin, şarkıların üzerindeki farklı seçilim baskılarını anlamak için önemli olduğu varsayımıyla yola çıkarak doğu kırbaç (Psophodes olivaceus) popülasyonunun şarkı söyleme davranışını inceledi.^[2] Bu popülasyonun seçilmesinin bir sebebi de diğer pek çok tropik kuş türü gibi doğu kırbaçlarının da erkek tarafından başlatılan düetler yapan bir kuş türü olmasıdır.

Kaydedilen şarkılar sonucunda, dişilerin şarkıları, iki grup altında toplandı: İlki düet bağlamında kullanılan yanıt şarkıları ve ikincisi diğer dişi kuşlarla etkileşim sırasında kullanılan yapısal olarak birinci gruptan farkı olan solo şarkılardı.

Daha bu noktada şarkıların tek işlevinin eş seçimi olmadığına dair ipuçları mevcutken, makale daha ilginç bilgiler de sunuyor: Eşi olmayan bir erkek kuşun, düetin dişi şarkısı kısmını taklit ederek kendi bölgesini daha etkin bir şekilde korumaya çalıştığı, yani 'solo düet' yaptığı ilginç bir durum kaydedildi. Bu durumla araştırma süresince bir kez karşılaşılmış olsa da araştırmacılarda düetteki dişi kuş kısmının da bölge korunmasında etkili bir rolü olduğu düşüncesine yol açtı. Bu kuş türünün hem dişisi hem de erkeği özgün şarkılardan yoksundu ve spesifik, bütün popülasyon tarafından paylaşılan düetler üretmek için şarkılarını rastgele olmayan bir şekilde sıraladılar. Ayrıca, çalışmada kaydedilen düetlerin %7'si eşli bir dişi kuş ile kendisinin partneri olmayan erkek bir kuş arasındaydı. Sonuçlar, şarkı ve düet türü eşleştirmenin, aynı cinsiyetten davetsiz misafirlere karşı bir bölgenin veya bir partnerin savunulması gibi intraseks (cinsiyet içi) etkileşimlerde önemli bir rol oynayabileceğini öne sürdü.

Flickr

Dişiler, Erkeklerden Bile Sık Şarkı Söyleyebiliyor!

İlk baktığımız makaledeki doğu kırbaçları, sadece düet yapıyorlardı. Şimdi ise 2008 yılında The Condor dergisinde yayınlanan ve her iki cinsinin de solo şarkı söyleyebildiği Icterus pustulatus türüne odaklanan bir makaleye bakacağız.^[3]

Her iki cinsiyetin de şarkı söylediği kuşlar tropik bölgelerde yaygın olsa da bu çalışma dişilerin düzenli olarak erkeklerden daha sık şarkı söylediği bir türün ilk katını sundu. Şarkı söyleme davranışının yuva yapımının başlamasından sonra düştüğü gözlendi ve bu çiftler arasında bağ kurulmasında da önemli bir rol oynadığına dair bir kanıt sundu.

Fakat bu, neden dişilerin erkeklerden daha sık şarkı söylediğine bir açıklama getirmedi. Dişiler tek başlarına ya da düet halinde şarkı söylediğinde bu davranışın genelde erkek ötücü kuşların şarkılarıyla aynı nedenden, muhtemel bir eş çekimi için ortaya çıktığı düşünülür. Fakat çeşitli türlerden elde edilen bulgular dişi şarkılarının bölgesine ya da eşine göz dikebilecek rakiplerinde caydırıcı bir işlev gördüğünü gösterdi.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Daha sık şarkı söylemenin açıklaması olarak elimizdeki makale ise bu bulgularla paralel olarak kaynak rekabeti hipotezini öne sürdü. Hem erkek hem de dişiler düzenli olarak bölgeyi yiyecek aramak için terk ediyor ve bu davranış erken üreme mevsiminde yani şarkı oranının en yüksek olduğu dönemde gerçekleşiyor. Diğer araştırmalarla da desteklenince dişi şarkılarının eş çekmekten ziyade yuva alanını ya da diğer kaynakları savunmak gibi işlevleri de olabileceği hipotezi güçlendi.

Flickr

Dişiler, Günün Hangi Zamanında Şarkı Söylüyor?

Üçüncü olarak 2016 yılında Frontiers in Ecology and Evolution dergisinde yayınlanan ve hem düet hem de solo şarkı söyleyebilen Icterus icterus türünün dişi ve erkek şarkı davranışını inceleyen bir makeleye bakıyoruz.^[4]

Bulgulara göre, bu türün erkekleri en çok üreme mevsiminde şafakta şarkı söylerken, dişiler gün boyunca sürekli şarkı söyledi. Düetlerse dişi şarkıları gibi yıl boyunca üretildi fakat oranları çiftleşilmeyen sezonda daha yüksekti. Gündüz vakti hem dişiler hem erkekler hemen hemen aynı sayıda düet başlattı fakat dişiler düet için erkeklerin şarkılarına daha çok yanıt verdi. Şarkılar ise frekans ve süre bakımından bazı farklılıklar sergilese de benzer hece komposizyonlarına sahipti.

Bu bilgiler ışığında araştırmacılar, dişi ve erkek şarkı yapısı benzer seçilim baskısı altında olduğunu, şarkı söyleme davranışını etkileyen seçilim baskının ise değiştiğini öne sürdüler. Şafakta üreme mevsimi boyunca artan erkek solo şarkı oranları, klasik görüşle tutarlı olarak dişi kuşların tercihi altında gelişen bir özellik olduğu düşünüldü. Üreme sezonu olmayan zamanlarda artan düet şarkılar ise yıl boyunca gerekli olan bölge savunması için düet kullanımı hipotezini destekledi. Dişi kuşların cevap oranının erkeklerden yüksek olması ise, hem düeti başlatan erkeğe cevap vermenin eş korumada işlev gördüğü hipotezini güçlendirdiği savunulabilir hem de erkeklerin ve dişilerin kaynakların savunulmasına katılımlarının farklı yollarını yansıtıyor olmasına yorulabilir.

Flickr

Dişi Kuşlar Neden Şarkı Söylüyor?

Son olarak 2019 yılında Behavioral Ecology dergisinde yayınlanmış ve doğu mavi kuşu (Sialia sialis) cinsinin dişilerinin neden şarkı söylediğini araştıran bir makaleye bakalım. Makalede beş farklı hipotez test edildi: eş çekimi, caydırıcı takip, yuva iletişimi, bölge savunması ve eş iletişimi.

Dişi şarkısının işlevinin testi için bu hipotezlerin hepsini içeren bir model oluşturuldu. Bütün hipotezleri içeren model en iyi tahmini veriyor olsa da bu doğruluk için en yüksek payı tek başına eş iletişimi hipotezi verdi. Eş iletişiminin özellikle tropikal bölgelerde dişi şarkıları için ortak bir işlev gördüğü düşünülüyor ve üç kategoriye ayrılıyor: eş bağının korunması, eş koruma ve üreme faaliyetinin koordinasyonu.

Çiftlerin uzun vadeli birliktelikler sürdürdüğü tropik bölgelerde eş bağının korunması işlevseldir. Doğu mavi kuşları da her yıl birden fazla yuva denemesi için birlikte ürer, yıllar arasında birlikte kalır ve böylece diğer ılıman göçmen türlere göre eş bağlarını daha uzun süre korurlar. Hatta başarılı bir yuvaya sahip olanların bir sonraki yuvalama girişimi için birlikte kalması daha muhtelemeldir ve bu üreme başarılarını arttırır. Bu bilgiler ışığında ve kendi araşmalarının sonucundan yola çıkarak araştırmacılar, bu kuşların eş bağlarının korunması konusunda güçlü bir seçilime uğradıklarını öne sürdüler.

Eş koruma davranışı için ise yavruların yaşam şansı açısından bir açıklama getirdiler. Erkek doğu mavi kuşları eşleri dışında da çiftleşir ve doğan doğu mavi kuşlarının %11-38'i çiftlerin dışında doğar. Tek başına kalan dişi kuşların yuvaların korunması ve yavruların bakımı için daha fazla enerji harcaması gerektiğinden başarı şansı düşüktür. Bu yüzden de dişiler erkek ebeveynin çabalarını kaybetmemek için eş koruma davranışı gösterir diyerek sonuçlarına olası bir açıklama getirdiler.

Bilimde Çeşitlilik Neden Önemlidir?

Peki bu zamana kadar ötücü erkek kuşların şarkılarına odaklanan bir alan nasıl oldu da dişi şarkılarını da göz önüne almaya başladı?

2020 yılında Animal Behaviour dergisinden yayınlanan makale, bu sorunun cevabının bir kısmının bu alandaki bilim insanı çeşitliliğinin artmasında buldu.^[5] Bu alandaki kadın araştırmacı oranı 44% olmasına rağmen son 20 yılda yayınlanan dişi kuşların şarkılarıyla ilgili makalelerin yazarlarına baktıklarında 68% gibi yüksek bir kadın yazar oranı buldular. Bu da bize bilimde çeşitliliğin önemini gösteren örneklerden biri olsun.

Flickr

Sonuç

Böylece farklı makalelerde hem aynı hipotezlerin farklı türlerde gösterildiğini hem de dişi kuşların şarkıları için farklı fonkiyonlar öne sürülmüş olduğunu gördük. Bu yeni sayılabilecek alana olan ilgi arttıkça ve yeni makaleler yayınlandıkça bu farklı hipotezleri destekeyecek daha fazla kanıt birikecek ve uzun zaman karanlıkta bırakılmış bu konu yavaş yavaş aydınlığa çıkacaktır.