Dişi Aslanlar, Yele Çıkarıp Erkek Aslanlar Gibi Davranıyorlar!

Fotoğrafta gördüğünüz bu yeleli "aslan kral", aslında bir "aslan kraliçe". Yani bir dişi! Ancak bu özelliğe sahip tek dişi o değil. Botswana'daki 5 dişi aslanda yeleler çıktı ve erkek-benzeri davranışlar sergilemeye başladılar. Hatta bunlardan bir tanesi, dişilerde hiç görülmeyen bir şekilde, kükremeye benzer sesler çıkarıp, diğer dişileri döllemeye çalışıyor!

Erkek aslanlar yeleleriyle ayırt edilirler. Bu yelelerle dişileri üzerlerine çekerler ve kükreyerek alanlarını korurlar. Kükreme davranışı, sürüdeki diğer bireyleri çağırmak için de kullanılır. Dişilerde ise yele bulunmaz ve sesleri neredeyse hiç çıkmaz.

Ancak kimi zaman dişilerde yeleler görülebilir ve birazcık da olsa erkek gibi davranışlar sergilemeye başlayabilirler. Ancak dişi aslanlarda yelelerin çıkabileceğine dair raporlar bugüne kadar aşırı nadirdi ve çoğu zaman kulaktan dolma iddialara ve şahsi yaşanmışlıklara dayanıyordu. Var olduklarını biliyorduk; ancak nasıl davrandıklarına dair pek bir fikrimiz yoktu.

Şimdiyse, Sussex Üniversitesi'nden Geoffrey D. Gilfillan ve arkadaşları, Botswana'nın Okavango deltasındaki Moremi Av Rezervi'ndeki 5 dişi aslanda yele gelişimini bilimsel olarak raporlamayı başardılar. Gilfillan bu aslanlar üzerinde çalışmaya Mart 2014'te başladı ve sonraki 2 yıl boyunca SaF05 adı verdiği bir tanesinin davranışlarını kaydetti. Bu dişide az gelişmiş olsa da diğer dişilerinkinden büyük bir yele bulunuyordu. Gilfillan şöyle söylüyor:

Her ne kadar SaF05, sürüyle kalma, erkeklerle çiftleşme gibi davranışları bakımından büyük oranda bir dişi olsa da, yine de erkeksi davranışları da bulunuyor. Örneğin dişilerin ortalamasından daha fazla koku bırakıyor ve kükrüyor. Üstelik diğer dişilere olmayan penisini sokmaya çalışıyor. Her ne kadar dişiler de erkekler gibi kükrese ve koku izi bıraksa da, bunu erkeklere göre daha az yaparlar. Öte yandan SaF05, davranışları bakımından çok daha erkeksiydi ve sıklıkla iz bırakıp kükrüyordu.

Panthera isimli küresel vahşi kedi koruma organizasyonunun başkanı ve baş koruma müdürü Luke Hunter, bu durumun en olası açıklamasının yükselmiş testosteron oranları olduğunu düşünüyor. Aslanlarda testosteron, yelenin gelişimini doğrudan etkilemektedir. Örneğin hadım edilmiş aslanlarda testosteron üretilemez ve hemen ardından yeleleri dökülür. 

2011 yılında, Güney Afrika'daki Ulusal Zoolojik Bahçeleri'ndeki Emma isimli dişi aslanda yele oluşumu gözlenmiştir. Üzerinde yapılan incelemelerde, yumurtalıklarında meydana gelen bir sorun dolayısıyla yüksek testosteron oranlarına rastlanmıştır. Ameliyatla yumurtalıkları alınan aslanın testosteronu azalmış ve eski haline dönmüştür. Botswana'daki aslanlarda da testosteronun etkisi olduğu gözlemlerle de desteklenmektedir. Blacksburg'da bulunan Virginia Tech'ten Kathleen Alexander, aslanların üreme başarılarıyla ilgili şöyle söylüyor:

Her ne kadar gözlediğimiz bazı yeleli dişi aslanlarda üreme gördüysek de, hiçbiri hamile kalmadı. Bu da, kısır oldukları olasılığını doğuruyor. Kısırlık, dişilerde testosteron gibi androjenlerin oranının artması durumunda sıklıkla görülen bir durumdur. Aslanlarda gördüğümüz davranışsal değişimler bunun en olası olduğunu gösteriyor.

Hunter ise bu açıklamanın Gilfillan ve arkadaşlarının çalıştığı aslanlar için geçerli olduğuna dair şüphelere sahip:

5 yeleli dişi aslanın da Okavango bölgesinden olduğu düşünülecek olursa, bu işte mutlaka genetik bir faktörün olması gerektiğini düşünüyorum. Bana kalırsa bu, hiç de endişelenilecek bir durum değil. Her ne kadar dişiler kısır gibi gözükseler de, bunun haricinde normal şekilde uzun ve sağlıklı yaşamlar sürebiliyorlar. Korumacı bir yaklaşımla düşünülecek olursa, bu örüntünün yaygınlaştığına veya aşırı nadir bir olay olmaktan öteye geçeceğine dair hiçbir bulgu yok.

Şu anda bu olayın arkasında yatan genetik ve hormonal nedenleri araştıran kimse yok gibi gözüküyor. Öğrencilerinden birisi kısa bir süreliğine de olsa bu olayın olası nedenleri üzerine çalışmış olan, Imperial College London'dan Vincent Savolainen şöyle söylüyor:

Tahminimce sadece bir veya birkaç gen değişime uğradı. Sanıyorum ki evcil kedilerde de maskülinleştirici genlere rastlanmıştı. Bu konuya eğilmek faydalı olabilir, özellikle de kedi genomu bir referans olarak halihazırda dizilenmiş olduğu için.

Peki bu erkeksileşmiş dişilerin diğer aslan sürüleriyle mücadelede avantaj sağlaması olası mı? Öyle gözüküyor! Gilfillan, bir seferinde SaF05'in bir zebrayı yere indirmeyi başardığını söylüyor:

Komşu sürü ondan zebrayı çaldı; ancak karşılığında SaF05 de onların 2 yavrusunu öldürdü.

Yavruları öldürme davranışı dişilerde neredeyse hiç görülmese de, erkeklerde son derece yaygındır.