Dinozorlar Arasında Yaşayan, Kertenkele ve Yılanlar Yüzünden Soyu Tükenmiş Yeni Bir Sürüngen Keşfedildi!

Smithsonian araştırmacıları; Yeni Zelanda'nın hala yaşayan tuataraları ile aynı eski soya sahip, kertenkele benzeri nesli tükenmiş yeni bir sürüngen türü keşfetti. Yeni keşfedilen Opisthiamimus gregori türünün, 150 milyon yıl önce Stegosaurus ve Allosaurus gibi dinozorlarla beraber Jura Devri Kuzey Amerika'da yaşadığı biliniyor.

Ulusal Doğa Tarihi Müzesinin Dinosauria yöneticisi Matthew Carrano, araştırma görevlisi David DeMar Jr. ve Londra Üniversitesi Akademesi ile Londra Ulusal Tarih Müzesinden Marc Jones; bu keşifte beraber çalıştılar. Keşfedilen türü, Journal of Systematic Paleontology dergisinde yayımlanan bir makalede anlattılar.^[1]

Bu tarih öncesi sürüngen, burundan kuyruğa kadar 16 santimetre boyundaydı. Kıvrılmış halde, yetişkin bir insan elinin avucuna sığıyordu ve muhtemelen böcekler ve diğer omurgasızlardan oluşan bir diyetle hayatta kalıyordu. Carrano şöyle söylüyor:

Muhtemelen kapanış sahnesinde yakalayacak kadar şanslı olduğumuz bu muazzam evrimsel hikâyeyi temsil etmesi açısından tuatara bizim için önemli. Nispeten basit bir kertenkele gibi görünse de, 200 milyon yıl önceye kadar uzanan evrimsel tarihin tümünü kapsıyor.

Keşif; Kuzey Wyoming'in Morrison Formasyonu'ndaki bir Allosaurus yuvasının etrafındaki bölgeden kazılan, az sayıdaki numuneler arasından yapıldı. Numuneler arasında, şaşırtıcı derecede eksiksiz ve iyi korunmuş bir fosil iskeleti bulunuyordu. Bulgu üzerine yapılacak daha detaylı çalışma, Jura'da çeşitli ve çok sayıda bulunan bu hayvanın eski sürüngen grubundan geriye neden Yeni Zelanda tuataralarının kaldığını ortaya çıkarmada yardımcı olabilir.

Wikimedia

Tuatara, daha yapılı bir iguanaya benziyor. Ancak tuatara ve yeni keşfedilen akrabası, aslında kertenkele değiller. Bu canlılar, en az 230 yıl önce kertenkelelerden ayrılan bir grup olan "rhynchocephalian"lar.

Jura altın çağlarında rhynchocephalianlar, büyük ve küçük boyutlarda neredeyse dünyanın her yerinde bulunuyor ve suda yaşayan balık avcılarından hantal bitki avcılarına kadar birçok ekolojik rolü üstleniyordu. Ancak hala tam olarak anlaşılmayan nedenlerden dolayı, kertenkeleler ve yılanlar dünya çapında daha yaygın ve daha çeşitli sürüngenler haline geldikçe rhynchocephalianların tümü ortadan kayboldu.

Kertenkeleler ve rhynchocephalianlar arasındaki bu evrimsel fark, tuataranın garip özelliklerinin açıklanmasında yardımcı oluyor. Örneğin tuataralar; çene kemikleriyle birleşmiş dişleriyle, tıpkı bir testere bıçağı gibi çenelerini ileri geri kaydıran eşsiz bir çiğneme hareketine sahipler. Ayrıca 100 yıldan fazla yaşayabiliyor ve daha soğuk iklimlere dayanabiliyorlar. O. gregori'nin resmi tanımından yola çıkarak Carrano şunları söylüyor:

Fosil, gelecek çalışmalar için erişilebilir bir durumda müzenin koleksiyonuna eklendi. Belki de bir gün; kertenkeleler hala dünyada bulunurken, neden rhynchocephalianlardan geriye kalan tek şeyin tuatara olduğunu anlamada araştırmacılara yardımcı olabilir. Bu hayvanlar kısmen, kertenkeleler ile olan rekabet sonucu yok olmuş olabilirler. Ancak, iklimdeki küresel değişiklikler ve değişen habitatlar da bunda etkili olmuş olabilir. Evrimsel süreçte bir grubun, hâkimiyetini diğer bir gruba bırakması büyüleyici bir durum. Tam olarak ne olduğunu anlamak için hala daha fazla kanıta ihtiyacımız var ama bu tarz fosiller bunu anlamamızda bize yardımcı olacak.

Araştırmacılar, yeni türe müze gönüllüsü Joseph Gregor'un ismini verdi. Çünkü Gregor, ilk defa 2010'da müze preparatörü Pete Kroehler'in dikkatini çeken bir taş bloktan, kemikleri titizlikle kazıyıp yontmak için yüzlerce saatini harcadı. Carrano şöyle söylüyor:

Pete bu tarz şeylerde, bir tür röntgen görüşüne sahip insanlardan biridir. Bloğun yanında iki küçük kemik parçası fark etmiş ve içerisinde gerçekten ne olduğunu bilmeden geri götürülmek üzere bunları işaretlemiş. Görünüşe göre de, turnayı gözünden vurmuş.

Fosil, kuyruğu ve arka bacak parçaları dışında neredeyse eksiksiz tamamlanmış durumda. Carrano, bunun gibi küçük tarih öncesi canlıların tamamlanmış bir iskelete sahip olmasının nadir olduğunu belirtiyor. Kırılgan kemikleri, genellikle ya fosilleşmeden önce ya da günümüzde aşınan kaya oluşumunda ortaya çıkarken yok oluyorlar. Sonuç olarak rhynchocephalianlar çoğunlukla, paleontologlar tarafından çene ve dişlerinin küçük parçaları ile tanınıyor.

Kroehler, Gregor ve diğerleri; kayadaki küçük fosili, kırılganlığı göz önüne alındığında pratik olarak mümkün olduğu kadar kayadan çıkardılar. Sonrasında DeMar tarafından yönetilen ekip, yüksek çözünürlüklü bilgisayarlı tomografi (CT) ile fosili incelemeye başladı. Bu tomografi türü, numunenin üç boyutlu bir görünümünü yaratmak için farklı açılardan X ışınları kullanan bir metottur. Ekip, fosille alakalı mümkün olan her şeyi yakalamak için Ulusal Doğa Tarihi Müzesindeki de dâhil olmak üzere 3 ayrı CT tarama tesisi kullandı.

Fosilin kemikleri, bir milimetreden daha küçük bir incelik ile dijital olarak canlandırıldı. Sonrasında DeMar; bazıları ezilmiş, yerinden çıkmış veya diğer kısmını kaybetmiş dijitalleştirilmiş kafatası kemiklerini tekrar bir araya getirmeye başladı. Bunun için de sonunda neredeyse eksiksiz bir üç boyutlu yapı oluşturacak bir program kullandı. Yeniden oluşturulmuş üç boyutlu kafatası, şimdi araştırmacılara Jura devrindeki bu kertenkelenin kafasına eşsiz bir bakış sağlıyor. DeMar şöyle söylüyor:

Opisthiamimusun küçük vücudu, diş şekli ve sert kafatasına bakarak, muhtemelen böceklerle beslendiğini söyleyebiliriz. Kınkanatlılar veya hamam böcekleri gibi daha sert kabuklara sahip avlar da menülerinde olabilir. Kabaca bir tabirle; yeni tür, hayatta kalan tek akrabasının minyatürleşmiş hali gibi gözüküyor (tuatara'lar yaklaşık 5 kat daha uzun). Böyle eksiksiz bir numune, gelecekte toplanılan fosillerle karşılaştırma yapmak ve hâlihazırda müzede bulunan numunelerin belirlenmesi veya tekrar sınıflandırılması için çok yararlı olabilir. Elimizdeki üç boyutlu modellerle, ileride bu canlının çene mekanizmasını incelemek üzere program kullanan çalışmalar yapabiliriz.