Damarlı Bitkiler (Tracheophyta)
- Taksonomi
- Taksonomi
- Bitki Taksonomisi
- Bilimsel Adı Tracheophyta
- Halk Arasındaki Türkçe Adı Damarlı Bitkiler
- Halk Arasındaki İngilizce Adı Vascular plants
- Üst Alan (Superdomain) Neomura
- Tip (Type) Ökaryotlar (Eukaryota)
- Alem (Kingdom) Bitkiler (Plantae)
- Üst Alan (Superdomain) Yeşil Bitkiler (Streptophyta)
- Klad Karasal Bitkiler (Embryophyta)
- Klad Polysporangiophyta (Polysporangiophyta)
- Üst Bölük (Superdivision) Damarlı Bitkiler (Tracheophyta)
- Bu içerik, Evrim Ağacı'nın tür gözlemleri ve türlere dair bilgileri barındıran Yaşam Ağacı projesinin bir parçası olarak hazırlanmıştır.
- Gözlem Ekle
Damarlı bitkiler ya da bilimsel adıyla trakeofitler bugün yeryüzünün büyük bir kısmını kaplayan, bir damar sistemine sahip 260,000 tür bitkiye verilen genel addır. Damarlı bitkiler arasında at kuyruğu, açık tohumlular ve çiçekli bitkiler bulunmaktadır. Bitki damar sistemleri, temel olarak suyun emilmesini sağlayan ksilem yani odun borusu ve şeker gibi besinlerin taşınmasını sağlayan floem yani soymuk borusundan oluşur.
Ksilemin oluştuğu borular ölü, sert-duvarlı, boş hücrelerden oluşur. Bu hücreler suyun taşınmasını sağlayan dosyalardan oluşan tüplerden meydana gelir. Buna karşın, floem süzgeç boru parçalar denilen yaşayan hücrelerden oluşur. Süzgeç-boru parçaları, moleküllerin arasından geçmelerine izin veren gözenekler bulunan süzgeç tabakaları kapsar. Süzgeç-boru parçalar çekirdekler (nuklei) veya ribozomlar gibi organlardan mahrumdur. Ancak, onların yanındaki hücreler, diğer bir deyişle, kılavuz hücreler, süzgeç-boru parçaları canlı tutma işlevi görürler.[1]
Damarlı bitkilerin kökleri, sapları ve yaprakları bulunur. Su ve mineralleri köklerinden alırlar. Damarlı bitkiler, hayatta kalmalarına yardımcı olan bazı adaptasyonlar geliştirmiştir. Örneğin bitki gövdesinin etrafı su kaybını önleyen mumsu bir tabaka ile kaplıdır. Ayrıca yapraklarında karbondioksit ve oksijen gibi gazları içeri almalarına ve salmalarına yardımcı olan stomaları veya gözenekleri vardır. Kökleri topraktan su ve besinleri alır ve onları toprağa sabitler. Gövdeler, suyu ve besinleri bitkinin yapraklarına taşır ve yapraklar bitkinin fotosentez için ihtiyaç duyduğu güneş ışığını yakalar. Damarlı bitkilerin gövdeleri güçlüdür ve ikincil büyüme göstermektedir.
Terleme, bitki dokuları arasında suyun hareket etmesinin temel sürecidir. Su, sürekli terleme yoluyla bitkinin stoması yoluyla atmosfere karışır ve bitkinin köklerine karışarak toprakla yer değiştirir. Suyun yukarı çekimi tamamıyla edilgen olabilir ve osmosis yoluyla suyun köklerin içine hareketine yardımcı olur. Sonuç olarak, terleme, bitkinin kullanması için çok az enerjiye gereksinim duyar. Terleme, bitkiye topraktan besinleri çözünebilir tuzlar olarak emerek yardımcı olur.[2]
Yaşayan kök hücreler, terlemenin yokluğunda, pasif olarak suyu emerek çekerler. Bu, osmosisle olur ve kök basınç yaratır. Terleme ve buharlaşmanın olmaması da mümkündür. Bunun sonucunda, sürgün ve yapraklara su çekme gerçekleşmez. Bu durumla yüksek sıcaklıklarda, yüksek nem oranında, karanlıkta veya kuraklıkta karşılaşılır.
Evrimsel Tarih ve Taksonomi
Damarlı bitkilerin yeşil alglerden (Chlorophyta) evrimleştiğine inanılmaktadır. En eski fosil kayıtları, 400.000.000 yıldan daha öncesine ait Silüriyen kayalarındandır.
Eskiden bir taksonomik bölüm veya filum olarak listelenen bu grup, tohumsuz bitkilerin çoğunluğunu ve tüm tohum bitkileri kapsayan çeşitli bitkilerden oluşur.
Davranış ve Etoloji
İki tür damarlı bitki bulunur; bunlar kriptogamlar ve fhanerogamlardır. Kriptogamlar tohumsuz bitkilerdir, fhanerogamlar ise tohumlu bitkilerdir. Eğrelti otları ve at kuyruğu gibi sporla üreyen bitkiler kriptogam, açık ve kapalı tohumlu bitkilerse finogamlardır. Eğrelti otu ve atkuyruğu gibi damarlı bitkilerde tohum yoktur, sporlarla çoğalırlar. Bu bitkilerin gametofit aşaması ve sporofit aşaması olmak üzere iki aşaması vardır.
Sporofit aşaması, muhtemelen en aşina olduğunuz şeydir. Bu, eğrelti otu yapraklarının alt kısımlarının sporlarla dolu olduğu zamanlardır. Damarlı bitkilerde, temel üretim aşaması spor üreten ve diployid (hücre başına iki grup kromozoma sahip) olan sporofittir. Buna karşın, damarlı olmayan bitkilerde ana üretim aşaması gametofittir. Gametofitler gamet üretirler ve haploiddirler. Hücre başına bir grup kromozomları bulunur. Spor sapının değerlendirilmesi daha fazla spor üretilmesini sağlar ve onların daha yükseğe salıverilmesini ve daha uzağa yayılmasına yol açan beceriyi geliştirir. Bu gelişmeler, spor taşıyıcı yapı için daha fazla fotosentez alanı, bağımsız kökler geliştirme becerisi, destek için odunsu yapı ve daha fazla dallanmayı içerir.
Gametofit aşamasında, sporlar serbest bırakılır ve "prothallus" ya da "ön çim" olarak bilinen evreye dönüşecekleri yere düşer. Prothallus, bir sperm ve bir yumurta hücresi üretir. Sperm yumurtayı döller ve döllenmiş yumurta, sporlar üretecek ve süreci yeniden başlatacak yeni bir eğrelti otuna dönüşür.
Spor sapının değerlendirilmesi daha fazla spor üretilmesini sağlar ve onların daha yükseğe salıverilmesini ve daha uzağa yayılmasına yol açan beceriyi geliştirir. Bu gelişmeler, spor taşıyıcı yapı için daha fazla fotosentez alanı, bağımsız kökler geliştirme becerisi, destek için odunsu yapı ve daha fazla dallanmayı içerir.[3]
Kızılyaprak, boynuzotu ve yosunların yaşam döngüsündeki baskın faz gametofittir. Alt damarlı bitkilerde (gerçek çiçek ve tohum içermeyen damarlı kriptogamlar) ve tohumlu bitkilerde ise, yaşam döngüsünde baskın faz sporofittir. Damarlı kriptogamların gametofitleri, onları başlatan sporlar ana bitkiden döküldükten sonra olgunlaşır, bu nedenle gametofitler serbest yaşar. Tohumlu bitkilerde gametofitler, sporofitler üzerinde parazitler olarak olgunlaşır.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Etimoloji
"Tracheophyta" kelimesi, Yunanca "nefes borusu" anlamına gelen "trakea" ve "bitki" anlamına gelen "phyta" kelimelerinin birleşiminden oluşur. Bu gruptaki bitkilerin su iletim hücrelerinin böceklerin soluk borularına benzemesi nedeniyle bu isim verilmiştir.
Trakeofitlerin temel ayırt edici özelliklerinden biri yaşam döngüleridir.[4] Bitkiler gametofit ve sporofitler arasında dönüşümlü olarak değişirler. Tüm trakeofitlerde sporofit safhası gametofit safhasında göre fiziksel olarak daha büyüktür. Bu evre, gametofit evresinden az çok bağımsızdır ve alt tabakayla bağlantı kurar. Bu özelliklerin birleşimi trakeofitlere özgüdür. Stomanın varlığı trakeofitlerin ayırt edici niteliklerindendir.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
7
-
5
-
4
-
2
-
2
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ Encyclopedia Britannica. Vascular Plant | Definition, Characteristics, Taxonomy, Examples, & Facts. Alındığı Tarih: 4 Haziran 2024. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica doi: 10.https://tr.wikipedia.org/wiki/Tracheophyta. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Encyclopedia Britannica. Plant Reproductive System - Mosses. Alındığı Tarih: 4 Haziran 2024. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica doi: 10.http://palaeos.com/plants/tracheophyta/tracheophyta.html. | Arşiv Bağlantısı
- ^ NHPBS. Tracheophytes - Natureworks. Alındığı Tarih: 4 Haziran 2024. Alındığı Yer: NHPBS | Arşiv Bağlantısı
- ^ Biology Dictionary. Vascular Plant: Definition, Examples, Structure | Biology Dictionary. (14 Haziran 2018). Alındığı Tarih: 4 Haziran 2024. Alındığı Yer: Biology Dictionary | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 10/05/2025 11:23:25 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11834
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
