COVID-19 Pandemisi, Adet Döngüsünü Nasıl Etkiledi?

Pandeminin, son iki yılda birçok açıdan hayatımıza etkisi oldu. Bunlardan birisi de adet döngüsü. Birçok kişi adet döngülerinde bozulmalar meydana geldiğini belirtti.^[1] Bu bozulmalar kimilerinde virüse yakalandıktan sonra meydana gelirken, kimilerindeyse aşı olduktan sonra gerçekleşti.^[2] Bazıları ise iki durumdan da bağımsız olarak bir değişiklik fark ettiğini belirtti.^[3]

Ancak bu değişimlerin nedenlerine geçmeden önce, insanların adet döngülerinin çeşitlilik gösterdiğini belirtmekte fayda var. Genellikle 5 günlük kanama süreci ve 28 günlük bir döngü öne sürülse de bu, sadece ortalamayı ifade etmek için kullanılır. Çoğu adet gören insanda kanama sürecinin uzunluğu, yoğunluğu ve döngünün süresi doğal olarak farklılıklar gösterir.^[4]

Adet döngüsü, kişiden kişiye değişmesinin yanı sıra, aynı kişide bile zamanla değişkenlik gösterir. Uluslararası Jinekoloji ve Obstetrik Federasyonu'na göre adet döngüsündeki 8 güne kadar olan değişimler "normal" olarak görülür.^[4]

Adet döngüsü, beyindeki hipotalamus ve hipofiz bezi tarafından yumurtalıktaki hormonların düzenlenmesiyle kontrol edilir ("HPG ekseni" olarak da bilinir). Vücuttaki bozulmalar, bu eksenin hormon salgılamasını sekteye uğratarak, adet döngüsünün süresi ve belirtileri gibi farklı yönlerini etkileyebilir. Örneğin aşırı derecede egzersiz ya da diyet yapmak, adet gecikmesine neden olabilir.^{[5], [6]} Ancak besin alımı ve egzersiz normal düzeye döndüğünde bu etkiler ortadan kalkar. Bu sebeple, adet döngüsünde belirtilen değişiklikleri değerlendirirken, diğer etmenlerin etkisinin olmadığına dikkat etmek gerekir.

Bununla beraber etrafımızda gerçekleşen pandeminin yarattığı stres de bir etmen olabilir. Stresin HPG eksenini baskıladığının bilinmesinin yanında, geçmişteki çalışmalar stresin adet düzensizliği ya da kanama uzunluğunun değişmesiyle ilişkili olduğunu ortaya çıkarmıştı.^{[7], [8], [9]}

İlk karantina sürecinde stres ve depresyonun yükselmesiyle Birleşik Krallık'taki insanların akıl sağlığının kötüye gittiğini biliyoruz.^[10] Çevrimiçi yapılan bir ankette insanların %46'sı pandemi sürecinde adet döngülerinde adet öncesi belirtilerin şiddeti ya da döngünün uzunluğu gibi faktörlerde bir değişiklik fark ettiklerini belirttiler.^[11]Stres, doğrulanmamış olmasına rağmen, kabul edilebilir bir değişim nedeni olabilir.

Gelgelelim, pandemiyle alakalı diğer değişikliklerin de etkisi olabilir. Birçok insanın belirttiği üzere pandemi sürecinde kilo almanın ve artan alkol tüketiminin de bu döngülerdeki değişimlere katkısı olduğu bilinir.^{[12], [13], [14], [15]}

Pixabay

Peki Ya Aşıların Etkisi?

COVID aşılarının uygulanmaya başlanmasından kısa süre sonra bu aşıların adet döngülerini etkilediğine (döngü sürecini kısalttığına veya uzattığına) dair söylentiler ortaya atılmaya başlandı. Ne yazık ki COVID aşısına dair yapılan araştırmaların çoğuna, aşının adet dönemi üzerindeki etkilerine yönelik sorular dahil edilmedi.^[1] Bu yüzden insanların ne kadarının adet döneminde değişimler yaşadığının üzerinde duran çok fazla araştırma yapılmadı.

Birleşmiş Milletler'in 4000 kişi üzerinde yaptığı bir çalışma, ilk doz aşının, aşıdan sonraki adet kanamasının zamanlamasına bir etkisinin olmadığını ancak ikinci dozdan sonra insanların (ortalama yarım günden daha az) bir gecikme yaşadığını ortaya çıkardı.^[16] Bu fark aşıdan sonraki üçüncü döngüde ortadan kalktı. İlginçtir ki, bir adet döngüsü süresince iki doz aşı olanlarda döngünün iki gün uzadığı ancak aşıdan sonraki üçüncü döngüye kadar normale döndüğü görüldü.

Pandeminin stresinin etkisini aşının etkilerinden ayırmak zor olsa da, Norveçliler tarafından 5500'den fazla kişi üzerinde yapılan bir çalışmada katılımcıların %41'i ikinci doz aşılarını olduktan sonra adetlerinde bozukluklar yaşadığını belirtti. Ancak daha da önemlisi, katılımcıların %38'i aşı olmadan önce dahi bu bozuklukları yaşadığını öne sürdü. Bunların arasında en çok öne çıkanlar ise normalden daha ağır bir adet dönemi geçirdiğini öne sürenlerdi.

Bu bulgulara göre, adet döngülerindeki bu bozukluklar normal. Eğer pandeminin bu döngülere bir etkisi varsa da COVID aşılarının bunda küçük bir rolü var. Bahsi geçen çalışmalar insanların bahsettiği adet dönemlerindeki değişimleri doğrularken, aynı zamanda da bu değişimlerin geçici olduğunun güvencesini veriyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Aşıların adet döngülerini etkilemesinin birtakım nedenleri var. Bunların arasında vücudun bağışıklık sisteminin aşıya tepki vermesi, bu sırada adet döngüsünü kontrol eden hormonları etkilemesi olabilir.

Elbette, aşılanmanın adet döngüsünü değiştirdiği söylentileri yeni değil. 1913 yılında New York'lu bir doktor tifo aşısı ile adet dönemindeki değişiklikler arasında bir ilişki ortaya çıkardı.^[17] Daha güncel bir çalışmada ise HPV aşısından sonra kısa süreli adet döngüsü değişikliklerinin olasılığının arttığı bulundu.^[18]

COVID aşılarından sonra değişimler ortaya çıktığında, bunların kısa süreli etkisi olduğu ve doğurganlığı etkilemediği görülüyor. Adet gören insanlara bu bilgiler verilirse ona göre hazırlıklı olup plan yapabilirler. Adet döngüsündeki değişikliklerin yan etki olarak bildirilmesi ilaç şirketlerini ve araştırmacıları bu konuları da dikkate almaları konusunda teşvik edebilir.

COVID'e Yakalanmak da Değişikliklere Yol Açabilir!

COVID gibi şiddetli bir hastalığa yakalandığınızda, vücudun geçici olarak enerjiyi üreme organlarından alarak, enfeksiyonla savaşmaya yönelteceği ve bunun adet dönemindeki kanamayı etkileyebileceği öne sürüldü.^[1] Bir başka sebep ise COVID'in vücutta neden olduğu yüksek ateşin etkisiyle ortaya çıkan adet döngüsü bozuklukları olabilir.

COVID'in etkisi olduğunu destekleyen birtakım veriler var: 237 hastanın COVID'e yakalanmadan önce ve yakalandıktan sonraki adet döngülerini karşılaştıran bir çalışma, hastalığı hafif geçirenlerin %18'i ile şiddetli geçirenlerin %21'inde adet döngülerinin öncekinden daha uzun sürdüğünü ortaya çıkardı.^[19] Ancak bu değişimler, hastalar hastaneden taburcu olduktan sonra iki ay içinde normale döndü.

Sonuç

COVID aşılarının ve koronavirüs enfeksiyonunun adet döngüsünü etkileyebileceği; bunun yanında (kesin olarak kanıtlanmamış olmakla birlikte) pandeminin oluşturduğu stresin de adet döngüsünü etkilemesinin muhtemel olduğu; ancak meydana gelen değişimlerin birkaç ay sonra normale döndüğü görülüyor. Ancak daha farklı sorunlarla karşılaşıyorsanız ya da adet döngünüzdeki değişimler uzun süreliyse doktorunuza danışmanızda fayda var.