Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Çöktürme Gravimetrisi Nedir?

6 dakika
3,575
Çöktürme Gravimetrisi Nedir? Khan Academy
Tüm Reklamları Kapat

Çöktürme gravimetrisi, az çözünen katıların çöktürülmesine dayanan bir analiz yöntemidir. Analizini yapacağımız maddeyi çökelek haline getirip çöktürdükten sonra, çeşitli işlemlerden geçirerek analiz ederiz. Bu metodu uygularken bizim için en önemli şey, elde ettiğimiz çökeleğin özelliğidir. Çökelekler kolayca filtrelenebilmeli, madde kaybı olmadan yıkanabilmeli ve atmosfer bileşikleriyle reaksiyona girmemelidir. Kimyagerler, çökelekleri parçacık boyutlarına göre ikiye ayırır: Kristal çökelekler ve koloidal çökelekler.

Çökelek Türleri ve Yapıları

Çöktürme süreci, kimyagerler tarafından uzun süredir çalışılsa da, dinamikleri tam olarak anlaşılamamıştır. Bu konudaki en önemli çalışmalardan birisi, von Weymarn'ın Çöktürme Teorisi'dir. Bu teoriye göre, oluşacak çökeleğin boyutunu belirleyen etkenler; madde konsantrasyonu, sıcaklık ve karıştırma hızıdır. Von Weymarn, 20. yüzyılın başında bağıl aşırı doygunluk (İng: "relative supersaturation" veya kısaca "RSS") adını verdiği bir kavramı tanımlamıştır. Von Weymarn'a göre bu kavram, oluşacak parçacıkların boyutunu belirlemektedir. Yazımızın kalan kısmında bağıl aşırı doygunluğu RSS olarak kısaltacağız.

RSS=Q−SS\LARGE{RSS = \frac{Q-S}{S}}

Tüm Reklamları Kapat

Burada QQ, anlık madde konsantrasyonunu ve SS, anlık çözünürlük değerini temsil eder. RSS değerlerinin değişmesiyle birlikte oluşan parçacıkların boyutu değişir.

Kristal Çökelekler

Yapısındaki parçacıkların boyutu 10-4 metreden büyük olan çökeleklere kristal çökelek denir. Kristal çökelekler, gözle görülebilirler. Boyutlarının büyük olması, filtreleme sürecinde bize kolaylık sağlar ve ürün kaybını azaltır; bunun için kimyagerler çöktürme gravimetrisi için kristal çökelekleri tercih eder. Parçacıkların boyutunun büyük olması görece daha az yüzey alanına yol açar ve bu şekilde ürünün kirlenmesi daha azdır. Kristal çökelek oluşumu düşük RSS değerlerinde gerçekleşir, yani kristal çökelek elde etmek için aşağıdaki yolları izleyebiliriz.

  • QQ değerini düşük tutmak: Anlık madde konsantrasyonunun düşük olması için maddeleri yavaş yavaş eklemek QQ değerini azaltır.
  • SS değerini yüksek tutmak: Çözünürlüğü yüksek tutmak için uygun bir çözücü kullanmak, gerekirse ortamın pH değerlerini değiştirmek SS değerini arttırır.
Bir kristal çökelek
Bir kristal çökelek
Wikimedia Commons

Kolloidal Çökelekler

Yapısındaki parçacık boyutları 10-7 ila 10-4 santimetre arasında olan çökeleklere koloidal çökelekler denir. Parçacıkların boyutunun bu kadar küçük olması, bu tekniği uygularken iki sorun yaratır: Çökeleğin filtrelenmesinin zor olması ve çökelek oluşumunun zor olması.

Birinci sorun daha anlaşılabilir olmasına rağmen, ikinci sorun biraz daha ilginçtir. Parçacık boyutunun küçük olması çökelek oluşumunu nasıl etkileyebilir? Bunun cevabı, Brown hareketidir.

Tüm Reklamları Kapat

Brown hareketi, parçacıkların rastgele hareketini betimleyen teoridir. İlk kez Robert Brown tarafından mikroskopla sudaki polenleri incelerken gözlemlenmiştir ve Albert Einstein tarafından 1905 yılında açıklanmıştır. Einstein'a göre, polen parçacıkların rastgele hareketi onlara sürekli çarpan su moleküllerinden dolayıdır, ortamdaki kaotik hareket aynı zamanda polenlerin hareketini de kaotik olmasına yol açar. Aynı durum, burada da geçerlidir. Koloidal çökelekler, küçük boylarından dolayı kütle olarak kristal çökeleklere göre daha hafiftirler, bundan dolayı da kristal çökelekler gibi kütle çekimi etkisinde suyun dibine çökmektense Brown hareketi yaparlar.

Brown Hareketine bir örnek. Parçacık başlangıç ve bitiş noktaları arasında rastgele bir hareket yapmaktadır.
Brown Hareketine bir örnek. Parçacık başlangıç ve bitiş noktaları arasında rastgele bir hareket yapmaktadır.
Wikimedia Commons

Parçacıkların boyutunun küçük olması görece daha büyük yüzey alanına yol açar ve bunun sonucu kirlenme kristal çökeleklere kıyasla daha fazla olur. Koloidal çökelek oluşumu yüksek RSS değerlerinde gerçekleşir, yani koloidal çökelek elde etmek için aşağıdaki yolları izleyebiliriz.

  • QQ değerini yüksek tutmak: Anlık madde konsantrasyonunun fazla olması için maddeleri tek seferde eklemek Q değerini arttırır.
  • SS değerini düşük tutmak: Çözünürlüğü düşük tutmak için maddenin çözünürlüğünün düşük olduğu bir çözelti kullanmak, gerekirse ortamın pH değerini değiştirmek S değerini azaltır.

von Weymarn'ın Çökelti Teorisi'nin Sorunları

RSS kavramı, ne yazık ki mükemmel değildir. Sadece bir yaklaşımdır ve deneysel sonuçlarla uyuşmadığı durumlar vardır. Basit bir örnek olarak, gümüş klorür ve baryum sülfat çökeleklerini inceleyelim: Gümüş klorür ve baryum sülfatın molar çözünürlükleri birbirine yakındır. Eğer RSS kavramı tam olarak doğru olsaydı, ikisi de benzer şartlarda aynı şekilde çökelek oluştururdu, fakat gümüş klorür koloidal çökelek oluştururken baryum sülfat kristal çökelek oluşturur. Yine de genel kullanımlar için RSS kavramı genellikle iyi sonuç verir.

Çökelek Oluşum Mekanizmaları

Çökelek oluşumunu mikro düzeyde incelediğimizde, birbiriyle rekabet eden iki mekanizma görürüz. Rekabeti kazanan mekanizma oluşacak çökeleğin yapısını belirler. Bu iki mekanizma çekirdekleşme ve kristal büyümesi olarak adlandırılır. Çekirdekleşme; birkaç atomun, iyonun ya da molekülün birleşerek kararlı bir yapı oluşturmasına verilen isimdir. Kristal büyümesi, çekirdekleşme sürecinden sonra gerçekleşir ve oluşan parçacıklara madde birikmesi sonucu parçacıkların boyunun büyümesine verilen isimdir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Eğer çekirdekleşme ağır basarsa, çözeltimizde boyutları küçük ama sayıca fazla parçacık gözlemleriz. Eğer kristal büyümesi ağır basarsa, çözeltimizde büyük boyutlu fakat sayıca az parçacık gözlemleriz. RSS ile birlikte düşünerek bu süreci yorumlayabiliriz. Yüksek RSS değerindeki anlık konsantrasyonun yüksek olduğunu söylemiştik, bu yüksek konsantrasyon çekirdekleşme sürecini çok hızlandırır. Tam tersini incelersek, düşük RSS değerinde anlık konsantrasyon düşük olduğu için çekirdekleşme sonrası oluşan parçacıkların etrafında madde birikimi gerçekleşir ve parçacıkların boyutları büyür.

İki kurşun kromat çözeltisi. Sol beherde yüksek RSS değeriyle çökertilmiş koloidal çökelek ve sağ beherde düşük RSS değeriyle çökeltilmiş kristal çökelek vardır.
İki kurşun kromat çözeltisi. Sol beherde yüksek RSS değeriyle çökertilmiş koloidal çökelek ve sağ beherde düşük RSS değeriyle çökeltilmiş kristal çökelek vardır.
LibreTexts

Analizin Aşamaları

  1. Çöktürme: Bu aşamada analizini yapacağımız maddeyi çöktürücü ekleyerek çöktürürüz.
  2. Olgunlaştırma: Bu aşamada amacımız elde edeceğimiz çökeleğin analize daha uygun olmasıdır. Olgunlaştırma sonucu elde ettiğimiz çökeleklerin boyu daha büyüktür ve saflığı daha fazladır. Olgunlaştırma sürecinde çözeltiyi ısıtırız, gerekirse madde konsantrasyonunu düşürürüz ya da çözeltinin pH değerini değiştiririz. Bu adım analizimiz için çok önemlidir, filtrelemeyi düzgünce yapamazsak ya da çökeleğimizde kirlilikler varsa analizimiz yanlış çıkacaktır. Kirlenmeden kurtulmak imkansızdır, amacımız olgunlaştırma ile birlikte bunu en aza indirmektir.
  3. Filtreleme: Elde ettiğimiz çökeleğin filtrasyon sonucu çözeltiden ayrılması durumudur.
  4. Yıkama: Çökelek, uygun bir madde kullanılarak yıkanır ve kirliliklerden arındırılır. Kullandığımız yıkayıcı, çökelek ile tepkimeye girmemelidir.
  5. Kurutma: Metodumuz hassas bir şekilde kütle ölçmek üzerine olduğu için, herhangi bir ek kütle bizim hatalı bir sonuç bulmamıza yol açar. Çökelekler oluşurken araya sıkışan ya da havadan nem kapma sonucu örneğimizin yapısında bulunan su moleküllerini ısıtarak uzaklaştırırız.
  6. Tartma: Analitik tartı kullanılarak örneğimizin kütlesi ölçülür. Çökeleği oluşturan maddeleri bildiğimiz için bu kütle değerinden yola çıkarak analit miktarını buluruz.
Analitik tartı. Analitik tartılar, miligramın onda biri hassaslıkla kütle ölçebilir. Hava akımının ölçümü etkilemesini engellemek için kapalıdırlar.
Analitik tartı. Analitik tartılar, miligramın onda biri hassaslıkla kütle ölçebilir. Hava akımının ölçümü etkilemesini engellemek için kapalıdırlar.
Wikimedia Commons

Sonuç

Gravimetrik analiz, doğru bir şekilde uygulanırsa çok kesin ve doğru sonuç verir. Periyodik tablodaki kimi elementlerin kütlesi, gravimetrik analiz sonucu belirlenmiştir. Aynı zamanda modern kimyasal tekniklerle kıyaslandığında çok daha ucuzdur. Bu kadar kesin sonuç vermesi ve ucuz olması dolayısıyla laboratuvarlarda diğer aletleri ve çözeltileri kalibre etmekte kullanılır.

Tabii ki bu kadar avantajı olmasına rağmen dezavantajları da vardır. Çöktürme gravimetrisini uygulamanın en zor yanı uygun çöktürücüyü bulmaktır. Birden fazla elementin olduğu çözeltilerde seçicilik çok önemlidir ve ne yazık ki her zaman istenen seçicilik sağlanamaz. Modern enstrümental teknikler hem daha çabuk sonuç verirken hem de birden fazla element bulunan örnekler analiz edilebilir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
8
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • D. A. Skoog, et al. (2013). Fundamentals Of Analytical Chemistry. ISBN: 978-0495558286. Yayınevi: Cengage Learning. sf: 281-294.
  • Wired Chemistry. Gravimetric Analysis. (29 Haziran 2021). Alındığı Tarih: 29 Haziran 2021. Alındığı Yer: Wired Chemistry | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 10/12/2024 04:40:46 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10502

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Sağlık Personeli
Kadın Doğum
Yapay Seçilim
Uzay
Sayı
Kütle
Oyun
Genom
Mitler
Kişilik
Bilim İnsanı
Biyografi
Hücreler
Pandemik
Uzaylı
Nanoteknoloji
Tercih
Ufo
Asteroid
Dna
Göğüs Hastalığı
Eşey
Yakınsak Evrim
Psikanaliz
Test
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Y. Ertan, et al. Çöktürme Gravimetrisi Nedir?. (1 Temmuz 2021). Alındığı Tarih: 10 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/10502
Ertan, Y., Bakırcı, Ç. M. (2021, July 01). Çöktürme Gravimetrisi Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved December 10, 2024. from https://evrimagaci.org/s/10502
Y. Ertan, et al. “Çöktürme Gravimetrisi Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 01 Jul. 2021, https://evrimagaci.org/s/10502.
Ertan, Yiğit. Bakırcı, Çağrı Mert. “Çöktürme Gravimetrisi Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, July 01, 2021. https://evrimagaci.org/s/10502.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close