Çocuk Cezalarının Evrimi: Türkiye'de "Anne Terliği"nin Yerini "İnternet Kısıtları" Alıyor!

Birçoklarının çocukluk nostaljilerinin bir parçası "anne terliği" denen bir kavramı içerir. Bu, bir çocuğun yaramazlık yaptığında veya ebeveyn sözü dinlemediğinde, terlik fırlatma yoluyla uygulanan bir çeşit cezalandırmadır. Pedagojik olarak fiziksel şiddet olmasından ötürü çocuk gelişimi açısından son derece sakıncalı olan bu cezalandırma yöntemi, günümüz yetişkinlerince çocukluklarının hoş bir anısı olarak anılmaktadır. En azından, çocukluğunda ara sıra vücuda isabet eden terliklerden daha fazla ebeveyn şiddeti görmemiş yetişkinlerce... Hatta ebeveynlerin terlik fırlatma konusundaki başarıları, güdümlü terlik tarzı hoş benzetimlerin de önünü açmıştır.

Ancak zaman, kültür ve toplumlar değişiyor. Hayatımıza giren teknoloji, salonda oyuncak arabaları, plastik askerleri, renkli evleri ile oynayan çocukları; bilgisayar ve oyun konsolları başında vakit geçiren çocuklara dönüştürüyor. Bu da, ebeveynlerin başvurdukları cezalandırma yöntemlerinin evrimleşmesiyle sonuçlanıyor.

Bu konuda çalışmalar yürüten, Altınbaş Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aylin İlden Koçkar, Türkiye’de aile içinde çocuklara yönelik cezaların teknolojinin de etkisiyle değişime uğradığını söylüyor. Koçkar'ın da aralarında yer aldığı Türk Aile Yapısı (TAYA) İleri İstatistik Araştırması 2018'in sonuçlarına göre, bir önceki araştırmada annelerin çocuklara uyguladığı cezalandırma yöntemleri arasında ilk üç sırada şunlar bulunuyordu:

1. Harçlığını kesme,
2. Arkadaşlarıyla görüşmeyi yasaklama,
3. Odaya kapatma.

Ancak aradan geçen 5 yılda, özellikle annelerin çocuklarına yaygın şekilde uyguladığı ceza türleri büyük bir değişim geçirdi.

İnterneti Azaltmak Terlikten Etkili!

Çocukların ev içindeki davranışların değişmesine bağlı olarak, fiziksel şiddetin yerini yoksun bırakma türü cezalandırmaların artışa geçtiği görülüyor. Ailelerin çocuklarına terlik fırlatma, çimdikleme gibi fiziksel şiddet türleri ile azarlama, bağırma gibi psikolojik şiddet türlerinde anlamlı düzeyde azalmalar yaşanıyor. Koçkar, araştırma sonuçlarını şöyle yorumluyor:

İnterneti kısıtlama, cep telefonunu elinden alma gibi kısıtlamalar tercih ediliyor. Buradan da anlaşılıyor ki, anne babalara göre, bu tür yöntemlerin çocuklar üzerindeki caydırıcı etkisi, terlik fırlatma, odaya kapatma, arkadaşlarıyla görüştürmeme gibi geleneksel cezalandırma yöntemlerinden daha etkili. Ancak çocuğa ceza vermek, çocuğun görev ve sorumluluklarını bilen yetkin bir kişi olmasını desteklemiyor. Bunun yerine, anne-baba-çocuk arasında olumlu bir ilişkinin kurularak, çocuğun mantık ve muhakeme yürütebilen bir insan olması için desteklenmesi gerekiyor.

Günümüzde ebeveynlerin çocuklara en sık uyguladığı cezalandırma yöntemleri sıralamasında ilk üç ise şu şekilde:

1. Cep telefonuna el koyma,
2. İnterneti yasaklama,
3. Azarlama.

Çocuklar da Mantıklı İletişim Kurabilir!

Araştırmanın sonuçları, diğer pedagojik çalışmalarla da uyumlu gözükmektedir. Genel olarak ebeveynler arasında bitkinlik, yılmışlık veya yorgunluk gibi nedenlerle çocuklarına ceza verme yoluyla öğretme davranışı görülse de, öğrenme yaşındaki çocukların mantıklı ve makul iletişime genelde son derece açık olduğu bilinmektedir.

Bunu uygulamanın en önemli iki yolu mantıksal yaptırımlar ile doğal yaptırımlar kavramlarıdır. Mantıksal yaptırımlar arasında, belirli bir davranışın sergilenmesi halinde çocuğun hoşuna giden bir diğer unsurun da erişilmez hale geleceğini söylemek bulunmaktadır. Örneğin eğer ki çocuğunuz akşam yemeğini yemezse, yatmadan önce yediği atıştırmalık yiyecekleri de yiyemeyeceğini veya ertesi gün akşam üzeri arkadaşlarıyla oynayamayacağını söyleyebilirsiniz. Bu sayede çocuğunuz, belirli davranışlarla belirli cezaları kafasında ilişkilendirecektir.

Doğal yaptırımlar ise, çocuğun kendi hatalarından ders almasını sağlamak yoluyla uygulanan yaptırımlardır. Bu, çocukların hata yapmasının normal olduğu gerçeği üzerine kurulu bir yaklaşımdır. Bir ebeveynin görevi, bir çocuğun bütün hataları mantıklama yoluyla öğrenmesini sağlamak değildir. Deneyim yoluyla da hatalar öğrenilebilir; özellikle de bu hatalar ölümcül değilse... Örneğin montunu giymek istemeyen bir çocuğun ebeveyni, karlı ve rüzgarlı bir havada çocuğunun kalın kıyafetler giymeden dışarı çıkmasına göz yumabilir. Çocuk bu davranışı sergilediği zamanlarda hasta olursa, davranışıyla hastalık arasındaki ilişkiyi doğal olarak kuracaktır.

İlla fiziksel kısıtlar konulacaksa, fiziksel şiddete başvurmadan da çocuklara davranışlarının yaptırımları olduğunu öğretmek mümkündür. Bunların başlıcası, uzun zamandır ebeveynler tarafından uygulanan odaya gönderme ya da mola uygulamasıdır. Bu uygulamada çocuk belli bir alanda, herhangi bir pozitif dış uyaran (oyun gibi) olmaksızın bekletilir. Bu, bir sandalye üzerinde oturtmak kadar basit bir uygulama bile olabilir. Ancak uyaran olmaksızın geçirilen bu süre, çocuğun sakinleşmesini ve makul iletişime açılmasını sağlayacaktır.

Benzer şekilde, bir çocuğun olumsuz davranışlarını değiştirmenin en etkili yollarından birisi, çocuğa yeni yetenekler kazandırmaktır. Bu yeteneklerden biri, örneğin kardeşine vuran ya da kolay öfkelenen bir çocuğun, öfkelenmesine neden olan durumlara farklı şekilde yaklaşabilmesini öğretmektir. Bir çocuğun iletişim yeteneklerini, problem çözme yeteneklerini, duygu denetim yeteneklerini geliştirmek, ceza gerektiren davranışları sergileme olasılığını düşürmektedir.

Ebeveynlerin odaklanması gereken bir diğer nokta, sadece olumsuz davranışları cezalandırmak yerine, olumlu davranışları ödüllendirmektir. Örneğin ceza gerektiren bir davranıştan daha erken cayan çocuğunuzu, kötü davranış için cezalandırmak yerine, olumlu davranışı için ödüllendirebilirsiniz. Dahası, o davranışı sergilemediği zaman, daha da büyük bir ödül verebilirsiniz. Üstelik bu ödüller her zaman fiziksel olmak zorunda bile değildir; birçok çocuk ebeveyn övgüsünü yeterince büyük bir ödül olarak görür. İyi davranışlar sergileyen çocuklarınızı övmeniz onlar için öğretici olacaktır. Böylece çocuğunuz, kötü davranıştan uzak durmanın daha avantajlı olduğunu kısa sürede öğrenecektir.