Çam kese böceği (Thaumetopoea pityocampa)

Gözlem Bilgileri

Akdeniz havzasında bulunan ülkelerde en önemli çam zararlılarından biri olarak bilinen Çam kese böceği (Thaumetopea pityocampa) adlı güve türünü 19 Nisan 2019 tarihinde Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kurupelit kampüsünde gözlemledik.

Tanım ve Genel Bilgiler

Erişkin bireylerin kanatları kül renginde olup, ön kanatları üzerinde enine zikzaklı çizgiler vardır. Kanat altı beyaz renktedir ve uçlarında gri lekeler vardır. Dişi bireylerin kanat açıklığı yaklaşık 36-49 mm, erkek bireylerin ise yaklaşık 31-39 mm'dir. Tırtıl (larva) aşamaları yaklaşık 40 mm uzunluğundadır. İntegument (gövdeyi dıştan saran koruyucu örtü) rengi güvenin bulunduğu yere bağlı olarak değişir, ancak genel olarak, soğuk bölgelerde daha koyu renktedir ve donuk mavimsi griden siyaha kadar değişmektedir. Genel olarak yanal kıllar gümüşi beyaz renkte, sırt (dorsal) kılları ise sarı, turuncu veya kahverengi tonlardadır.

Gökhan Eren

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Çam kese böceği (Thaumetopea pityocampa), Thaumetopoeidae ailesine ait bir türdür. Yapılan son moleküler çalışmalar Türkiye'de Kuzey Ege ve Trakya’da dağılım gösteren Thaumetopoea pityocampa; Akdeniz, Ege ve Karadeniz'de dağılım gösteren Thaumetopoea wilkinson olmak üzere iki adet çam kese böceği türü olduğunu göstermiştir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Küresel ölçekte Avrupa, Asya, Afrika ve Kuzey Amerika dağılımlı olan bu tür Türkiye'de Akdeniz, Ege, Marmara ile Karadeniz Bölgesi sahil kesimi ve Orta Anadolu’nun güneye bakan kesimlerinde dağılım göstermektedir. Özellikle kızılçam ormanlarında, zaman zaman da sedir ve karaçam gibi diğer ibreli ormanlarda tırtıl (larva) dönemlerinde bulundukları ağaçların ibrelerini yiyerek zarara neden olurlar.

Davranış ve Etoloji

Çam kese böceği (Thaumetopea pityocampa) tırtılları, çam ağaçlarının ibrelerine zarar vererek ağaçların büyümelerini yavaşlatırlar. Diğer birçok eklembacaklı gibi tırtıllarının allerjen etkisi insanlarda ve diğer memelilerde sağlık sorunlarına neden olabilir.

Çam kese böceği (Thaumetopea pityocampa) tırtıllarının konvoy davranışlarına ibreli ağaçların olduğu alanlarda karşılaşırız. Tırtıllar salgıladıkları feromon sayesinde iz bırakarak uzun bir konvoy oluştururlar (bu konvoydaki tırtıl sayisi 140-150 arasındaydı). Bu konvoy davranışı sayesinde besin kaynaklarına birlikte ulaşırlar ve kaybolmadan da yuvalarına dönerek hayatta kalma şanslarını arttırırlar. Ayrıca, eski izler ile yeni izleri birbirinden ayırt edebilen tırtıllar yanlış izlerin peşine de düşmezler.

Gökhan Eren

Diyet ve Metabolizma

Tırtıllar kızılçam, karaçam, sedir gibi ağaçların ibrelerini yiyerek beslenirler. Erişkin bireyler diğer kelebek ve güve türleri gibi çiçek özü ve nektar ile beslenir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Çam kese böceğine karşı mekanik, kimyasal ve biyolojik olarak çeşitli şekillerde mücadele edilmektedir.

Mekanik mücadele: Keseleri ağaç üzerinden kesip toplayarak yakma, yumurta koçanlarını toplamak suretiyle yok etmek, krizalitlerini topraktan çıkarıp toplayarak yok etmek

Kimyasal mücadele: Tırtıllara karşı çeşitli kimyasallar uygulanarak yapılır ancak kimyasal mücadelenin en büyük dezavantajı çoğu zaman yararlı böceklerin de ölmesine neden olmasıdır.

Biyolojik mücadele: Bu yöntemde virüs, bakteri, mantar, parazit eklembacaklılar, örümcek, kuş gibi canlılar kullanılarak tırtılların popülasyonları azalt­ılarak ya da baskı altında tutularak mücadele edilir.

Etimoloji

Thaumetopoea pityocampa, hem Türkçe hem de diğer dillerde, neden olduğu zararlar göz önünde bulundurularak adlandırılmıştır. Türkçe'de Çam kese böceği/güvesi olarak bilinirken İngilizce'de The pine processionary olarak adlandırılmıştır.