Büyük Bizon Katliamı Nedir? Bir Türü Yok Ederek Bir Halkı Teslim Almak Mümkün mü?

Büyük Bizon Katliamı, 19. yüzyılın ikinci yarısında Kuzey Amerika'da milyonlarca Amerikan bizonunun sistematik olarak yok edilmesi sürecidir. Bu katliam yalnızca avcılığın kontrolsüz yayılmasından değil aynı zamanda Amerikan hükümetinin ve ordusunun bilinçli politikalarından kaynaklanmıştır. Bu süreç, günümüzde literatürde Büyük Bizon Katliamı (Ing: Great American Buffalo Slaughter) olarak tanımlanmakta ve hem ekolojik tarih hem de sömürgecilik çalışmaları açısından kritik bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.

Amerikan federal hükümeti ve askeri otoriteler, yerli halkların başlıca geçim ve kültürel yaşam kaynağı olan bizonları hedef alarak direniş gücünü kırmayı ve rezervasyon sistemine geçişi hızlandırmayı amaçlamıştır. Özellikle demiryollarının batıya doğru genişlemesiyle birlikte, endüstriyel düzeye ulaşan avcılık faaliyetleri bizon nüfusunda çok ciddi bir düşüşe neden olmuş; türün tahmini 30 ila 60 milyon arasında olan birey sayısı 19. yüzyılın sonuna gelindiğinde 1.000’in altına kadar gerilemiştir. Bu durum Kızılderili kabilelerin ekonomik bağımsızlıklarını yitirmelerine ve zorla yerinden edilmelerine zemin hazırlamıştır.

Bu yazımızda, Amerika bizonunun doğal ekosistem içerisindeki rolünden başlanarak türün yerli kültürlerdeki sembolik ve yaşamsal önemi ile tarihsel süreçte karşı karşıya kaldığı yok oluş tehlikesi ele alınmakta; özellikle 19. yüzyılda gerçekleşen sistematik katliamın ekolojik ve sosyopolitik arka planı incelenmektedir.^[1]

Kısa Çayır Ekosistemi ve Amerika Bizonunun Ekolojik Taşınım Dinamikleri

Kuzey Amerika kıtasında yer alan batı kısa çayır biyomları, 19. yüzyıla dek on milyonlarca Amerikan bizonuna (Bison bison) ev sahipliği yapmıştır. Ortalama bir erkek bizonun omuz yüksekliği 1.5–1.8 metre, uzunluğu yaklaşık 3 metre, kütlesi ise 725–1.000 kg civarındadır.^[2] Dişiler daha küçük boyutludur. Tüm bu kütlelerine rağmen bizonlar kısa mesafelerde 65 km/saat'in üzerinde hıza ulaşabilir. Bu da onları Kuzey Amerika’nın en çevik büyük otçullarından biri yapar.^[3]

Beslenme Uyumu ve Ot-Bizon Ortak Evrimi

Bizonların özellikle kısa çayır (İng: "Shortgrass prairie") ekosistemlerinde yoğunlaşmasının temel nedeni, bu ot türlerinin sahip olduğu yüksek protein-karbonhidrat oranlarının, bizonların sindirim fizyolojisine son derece uygun olmasıdır. Uzun çayır (İng: "Tallgrass") bitki türleri yapısal olarak daha büyük ve karbonhidrat açısından daha zengindir. Fakat protein içerikleri düşüktür. Oysa bizonların sindirim sistemi, yaklaşık olarak bir birim proteine karşı altı birim karbonhidrat (1:6 protein/karbohidrat) oranında besin alımına ihtiyaç duyar. Kısa çayır türleri olan mavi grama (Bouteloua gracilis) ve bizon otu (Buchloe dactyloides) gibi bitkiler, mevsim sonunda kuruyup olgunlaştıklarında bile %15 ila %20 arasında protein, %75 ila %80 oranında karbonhidrat içermeye devam eder. Bu da onları büyük vücut kütlesine sahip otçullar için ideal bir besin kaynağı hâline getirir.

Texas A&M University

Bizonlar ile bu çayır ekosistemleri arasında karşılıklı bir evrimsel etkileşim söz konusudur. Bizonlar otlatma sırasında çevreye bıraktıkları dışkı yoluyla toprağa organik azot kazandırırlar; bu da bitki gelişimini destekler. Ayrıca bizonların sürekli ve yoğun otlatması sonucu ortaya çıkan "otlama çimi" etkisi (İng: "Grazing lawn effect"), kısa boylu ot türlerinin düzenli olarak yeniden büyümesini teşvik eder. Bu durum, bitkilerin toprak yüzeyine yakın bölgelere yoğunlaşan lifli kök sistemlerini daha da güçlendirir ve toprak tutma kapasitesini artırır.^{[4], [5]}

Bu evrimsel mekanizma kısa çayır türlerini hem yoğun otlatmaya hem de yarı kurak çevre koşullarına karşı oldukça dirençli kılar. Bu türlerin uzun çayır bitkilerine kıyasla daha az su kaybı yaşaması, yaprak alanlarının küçük ve dar olması ve hızlı yeniden büyüme kapasiteleri sayesinde bizonların baskın olduğu habitatlarda ekolojik üstünlük kurabildikleri görülür.

Bu nedenle kısa çayırlar yalnızca bizonlar için uygun bir otlak değil; aynı zamanda bizonlar sayesinde şekillenmiş ve işlevsel olarak optimize olmuş dinamik bir otlatma sistemidir. Ekosistemin bu yapısı, türler arası beslenme ilişkilerinin yanı sıra toprak verimliliği, su tutumu ve biyotik çeşitliliğin sürdürülebilirliğini de doğrudan etkilemektedir.

Popülasyon Tahminleri ve Ekolojik Taşıma Kapasitesi

Tarihsel belgeler ve gözlemci anlatımları özellikle yaz aylarında gözlemlenen bizon sürülerinin çoğu zaman 100.000 bireyin üzerinde olduğunu bildirmektedir. Lakin bu gözlemler çoğunlukla üreme dönemi veya mevsimsel göçler sırasında oluşan geçici yoğunluklara aittir ve yıllık ortalama nüfus dağılımını yansıtmaz. Dolayısıyla bu devasa sürülerin tüm yıla yayılmış bir popülasyon yapısını temsil ettiğini varsaymak yanıltıcı olur.

19.yüzyılın başlarında doğa tarihçisi Ernest Thompson Seton, Kuzey Amerika’daki toplam bizon nüfusunun yaklaşık 75 milyon olduğunu ileri sürmüştür. Seton’un bu tahmini, döneminin Tarım Sayımı verileri (Agricultural Census, 1900) ve evcil hayvan yoğunlukları temel alınarak oluşturulmuştur.^[6] Ancak Seton’un hesaplamaları, bizonların otlatma verimliliği, doğal rekabet ve çevresel stres faktörleri gibi temel biyolojik ve ekolojik değişkenleri yeterince dikkate almamaktadır.

Günümüzde yapılan daha eleştirel ve bilimsel temelli hesaplamalar bizon popülasyonunun gerçek kapasitesini belirlemek için otlakların taşıma kapasitesi, yağış düzenleri, diğer otçullarla rekabet ve doğal ölüm oranları gibi pek çok değişkeni dikkate almaktadır. Bu çok etkenli analizler sonucunda, tarihsel Kuzey Amerika otlaklarının en fazla 30 milyon bizona ev sahipliği yapabileceği tahmin edilmektedir.

Britannica

Örneğin zoolog Tom McHugh, bizzat yürüttüğü saha gözlemleri ve deneysel verilerden yola çıkarak uygun yağış aldığı varsayılan 25 dönümlük (yaklaşık 10 hektar) otlak alanın yalnızca bir bizonun bir yıllık besin ihtiyacını karşılayabileceğini hesaplamıştır. Bu hesaplama kilometrekare başına ortalama 26 birey düşeceğini göstermektedir ki bu, doğal otlakların üretkenliği göz önünde bulundurulduğunda oldukça gerçekçi bir yaklaşımdır.^[1]

Benzer şekilde tarihçi Dan Flores, 1910 yılındaki hayvancılık verilerini analiz ederek, bizonların evcil hayvanlara göre yaklaşık %18 daha verimli otlayıcılar olduğunu hesaplamıştır. Bu verilerle birlikte değerlendirildiğinde, güney ovalarının 7 milyonluk hayvan yükü, yaklaşık 8 milyon bizona eşdeğer bir taşınım kapasitesine sahiptir. Tüm Büyük Ova (İng: "Great Plains") ekosistemine bu oranlar uyarlandığında bizon taşıma kapasitesi toplamda 28 ila 30 milyon birey arasında bir aralığa yerleştirilmektedir.

Doğal Yıpranma Faktörleri

Tarihî bozkır (step) ekosistemlerinde, bizon popülasyonlarının dalgalanmasına neden olan birçok doğal yıpratıcı etmen mevcuttur. Bu faktörler arasında mevsimsel yangınlar, şiddetli don olayları, nehir geçişlerinde kitlesel ölümler, yırtıcı baskısı ve periyodik seyreden kuraklıklar sayılabilir. Örneğin 1805 yılında, Missouri Nehri çevresinde ilkbaharda gözlemlenen binlerce çürümüş bizon leşi, kış aylarında nehir buzlarının kırılmasıyla yaşanan toplu boğulmaları belgelemektedir. Bu tür ölümler, bizonların mevsimsel göç yollarındaki risklere karşı ne kadar savunmasız olduğunu göstermektedir.

Yırtıcı baskısı, özellikle yavru ve yaşlı bireyler üzerinde yoğunlaşır. Modern ekolojik gözlemler, örneğin Yellowstone Ulusal Parkı'nda yapılan araştırmalar bizon yavrularının yaklaşık üçte birinin kurtlar tarafından öldürüldüğünü ortaya koymuştur. Bu durum kurtların popülasyon dinamikleri üzerinde doğal bir dengeleyici etkisi olduğunu göstermektedir. Kurtlar özellikle zayıf, hasta ya da yeni doğmuş bireyleri hedef alarak tür içi rekabetin azaltılmasına ve kaynakların daha sağlıklı bireylere yöneltilmesine katkıda bulunurlar.

Bizonlar aynı zamanda diğer otçullarla olan mera rekabeti nedeniyle de baskı altındaydılar. Özellikle 19. yüzyıl başlarında batı ovalarında yaşayan yerli halklar, sayıları kişi başı ortalama 6 ila 15 arasında değişen atlara sahipti. Toplamda 360.000 ila 900.000 arasında evcil atın bu alanlarda otladığı tahmin edilmektedir. Buna ek olarak yalnızca güney ovalarında yaklaşık 2 milyon vahşi at bulunduğu bilinmektedir. Bu toplam hayvan yükü, potansiyel olarak yaklaşık 2 milyon bizonun beslenme alanını tüketen bir rekabet baskısı oluşturmuştur. Bu da ekosistemin taşıma kapasitesi üzerinde ciddi bir baskı yaratmıştır.

Kuraklık ve Popülasyon Çöküşleri

Bizonların karşılaştığı en yıkıcı çevresel stres faktörü uzun süreli kuraklık dönemleri olmuştur. Büyük Ovalar bölgesinde 1761–1773, 1798–1803 ve 1836–1851 yılları arasında kayıt altına alınmış kuraklıklar, bitki örtüsü üretimini %70 ila %90 oranında azaltmıştır. Örneğin 1934 yılında Montana'da yağışların yıllık ortalamanın yalnızca %38’ine denk geldiği saptanmış; bu durum, mera taşıma kapasitesinin %64 oranında azalmasına yol açmıştır. Taşıma kapasitesindeki bu azalma, yalnızca bireylerin hayatta kalma şansını değil, aynı zamanda toplu çiftleşme davranışlarını da olumsuz etkilemiştir.

Bizonlar yaz aylarında yoğun çayırlık alanlarda büyük sürüler hâlinde toplanarak çiftleşme eğilimindedir. Bu davranış üreme başarısı açısından kritik öneme sahiptir. Ancak kuraklık, bu toplanma alanlarının verimliliğini düşürdüğünde yeterli gıda ve alan sağlayamayan sürüler parçalanır ve çiftleşme başarı oranı dramatik biçimde düşer. Bu durum yalnızca bir yılın değil takip eden yılların popülasyon yapısını da kalıcı şekilde etkiler.

Taşma ve Çöküş Dinamikleri

İlginç bir şekilde, doğal yıpratıcıların eksikliği de bizon popülasyonu üzerinde olumsuz sonuçlar doğurabilir. Kurtlar, kuraklık, yangın ya da rekabetçi türlerin yokluğu; bizonların kontrolsüzce artmasına neden olabilir. Bu durum, ekosistem taşıma kapasitesinin aşılmasıyla sonuçlanır. Aşırı popülasyon büyümesi, gıda kaynaklarının tükenmesine ve ardından keskin nüfus düşüşlerine yol açar. Bu tür dalgalanmalar, modern ekolojik kuramda dengesizlik hipotezi (İng: "Disequilibrium hypothesis") ile açıklanır.

Bu yaklaşıma göre, büyük otçul popülasyonlar ile bulundukları alanın biyokütle üretimi çoğu zaman hassas ve geçici bir denge hâlindedir. Yaşam koşullarında yaşanan en ufak bir değişiklik, bu dengeyi bozarak ya nüfus patlamasına ya da toplu çöküşe neden olabilir. Bu tür süreçler, bizonların tarihsel popülasyon dalgalanmalarının anlaşılmasında temel kavramlardandır.

Rezervasyon Sistemi Nedir?

Rezervasyonlar, Amerikan yerli halklarının (özellikle Kızılderililerin) yaşaması için federal hükümet tarafından ayrılmış, sınırları belirlenmiş topraklardır.^[7] Ancak bu bölgeler, genellikle halkın geleneksel topraklarından çok uzakta, verimsiz, izole ve yaşam koşulları açısından elverişsiz alanlar olmuştur.

History

Teoride, bu alanlar Kızılderililere "ait" gibi görünse de, egemenlikleri sınırlıdır; topraklarının mülkiyeti federal hükümetin elinde kalır, dış dünya ile tüm ilişkileri daima bir kontrol mekanizmasına tabi olurdu. Bu nedenle rezervasyonlar bir tür açık hava hapishanesi, zorunlu toplama kampı işlevi görmüştür.

Wikimedia Commons

Amerikan yerli halklarının yaşadığı topraklardan zorla çıkarılarak rezervasyonlara yerleştirilmesi, 19. yüzyılda ABD’nin sömürgeci yayılma politikalarının sistematik bir aracı haline gelmiştir. Bu politikaların temelinde, Amerikalı yerleşimcilerin doğudan batıya tüm kıta boyunca yayılmasının kaçınılmaz ve meşru olduğuna inanan “Manifest Destiny” (Açık kader) ideolojisi yer almaktadır.^[8] Bu ideoloji Eski Dünya'nın yozlaşmasından kaçınıp Yeni Dünya'da yeni bir cennet kurma arzusunu barındıran, geniş topraklara yönelik Tanrısal bir misyon algısıyla şekillenmiştir. Bu doğrultuda, yerli toplulukların yalnızca topraklarından edilmesi değil, aynı zamanda fiziksel olarak zayıflatılmaları ve kültürel kimliklerinin sistematik biçimde bastırılması da hedeflenmiştir.

Federal hükümetin 1830 tarihli Kızılderili Tehcir Yasası (İng: "Indian Removal Act") ile başlattığı süreç, 1850’li yıllardan itibaren artan silahlı çatışmalar ve zorunlu göç dalgalarıyla daha da derinleşmiş; özellikle Amerikan İç Savaşı sonrasında rezervasyon sistemi kurumsal bir devlet politikası hâline gelmiştir. Bu sistemin temel amacı, yerli halkları geleneksel yaşam biçimlerinden koparıp ekonomik ve idari olarak bağımlı kılmak, aynı zamanda onları kültürel olarak asimile etmekti. Rezervasyonlarda kurulan yatılı misyoner okullarında Kızılderili çocukların anadillerini konuşmaları yasaklanmış, geleneksel dinî pratikler bastırılmış ve bunun yerine İngilizce eğitimi ile Hristiyan değerlerinin benimsetilmesi zorunlu kılınmıştır. Sonuç olarak, rezervasyon sistemi yalnızca bir toprak gaspı değil; aynı zamanda kültürel bir soykırım aracı olarak işlev görmüştür.

Agora Bilim Pazarı

Algoritmalarla Yaşamak

Robosüreçler dünyamızı nasıl yeniden yaratıyorlar?

Çok iddialı değil mi? Ama kitabı baştan sona okuyunca gerçekten de öyle olduğunu anlıyorsunuz. Robosüreçler toplumumuzun her alanında mevcut. Pek çoğu artık o kadar sıradanlaştı ki karşılaştığımızda robosüreç olduğunu fark etmiyoruz bile. Herhangi bir işletmeyi aradığınızda önce bire, sonra ikiye basmanız söylendiğinde ya da ses otomasyonu şifrenizin zayıf olduğunu söyleyip güçlü bir şifre ile değiştirmeye zorladığında aslında robosüreçler devrededir.

Algoritmalarla Yaşamak, robosüreçler dediğimiz sistemlerin yapısal anatomisi ile çağdaş toplumdaki fiziksel güvenlik mücadelesine, benlik deneyimine ve kurumsal güç haritasının şeklini değiştirme yollarına daha kültürel ve insani bir perspektiften bakıyor.

Robosüreçleri daha iyi anlayınca; finans, tıp, eğitim, emlak gibi farklı sektörlerde ve işyerlerinde bir şeylerin kötü gitme yollarının farklı problemler olmadığını görüyorsunuz ve bunların toplumdaki temel değerlendirme süreçlerindeki hataların birbirine bağlı birer göstergeleri olduğunu hemen kavrıyorsunuz. İşte o zaman her şey daha fazla berraklaşıyor.

Zamanımızı anlamak için faydalı bir algoritma oluşturan bir dizi öğretici çalışma. Ufkunuzu açıyor.

Marshall Sahlins, Chicago Üniversitesi, profesör

Algoritmalar ekseninde yönetilen yaşamı mükemmel bir şekilde inceleyen Algoritmalarla Yaşamak kitabının her bölümü, algoritmaların dünyayı nasıl yeniden inşa ettiğini gösteriyor, az çok aşina olduğumuz robosüreçlerin farklı bir yönüne ışık tutuyor. Şiddetle tavsiye edilir.

Choice dergisi

Devamını Göster

₺138.00

Satın Al Tüm Ürünler

Ekolojik Emperyalizm ve Yerli Toplumların Dönüşümü

Avrupa’nın Amerika kıtasına yönelik yayılmacı faaliyetleri yalnızca siyasi ve askeri araçlarla sınırlı kalmamış, aynı zamanda büyük ölçüde ekolojik ve ekonomik dinamiklerle şekillenmiş bir emperyalizm biçimi olarak tezahür etmiştir. Avrupa’dan gelen büyük yük hayvanları, tarım teknikleri ve kalabalık Eski Dünya kentlerinde evrimleşmiş bulaşıcı hastalıklar, Kuzey Amerika’daki yerli çevreyi ve toprak kullanım biçimlerini kalıcı biçimde dönüştürmüştür. Bu dönüşüm, yerli halkların yaşam tarzlarını doğrudan etkilemiş; özellikle batı bozkırlarında gelişen göçebe, atlı ve bizon avcılığına dayalı toplumsal yapılar, büyük ölçüde bu Avrupai müdahalelere bir yanıt olarak ortaya çıkmıştır.

Washington Irving gibi bazı düşünürler bal arısı gibi Avrupa kökenli türlerin gelişinden duyduğu kaygıyı küçümsemiş olsa da, yerli halkların bu türlerin gelişiyle Avrupalı nüfuzun artışı arasında kurduğu nedensellik ilişkisi oldukça yerindeydi. Nitekim 16. yüzyıldan itibaren Avrupa bitkileri, hayvanları ve mikropları yerli ekolojik toplulukları istila ederek çoğu kez onların yerini almış ve Avrupalı yerleşimcilerin Yeni Dünya’nın ılıman bölgelerini hızla kontrol altına almasını mümkün kılmıştır. Her ne kadar Avrupa türleri her zaman başarıya ulaşmamış olsa da (örneğin 19. yüzyılda Amerika’nın güneybatısına deve getirme girişimi başarısız olmuştur) genellikle bu türler yeni çevre koşullarına hızla adapte olmuş ve yayılmışlardır.^[9]

War History Online

Tarihçi Alfred W. Crosby’nin "ekolojik emperyalizm" olarak adlandırdığı bu olgunun en belirgin özelliği; mikropların, bitkilerin, hayvanların ve insanların birlikte hareket ederek kolonizasyon sürecine katkıda bulunmuş olmasıdır. Çiçek hastalığı ve kızamık gibi Avrasya menşeli salgınlar, yerli nüfusu kırarak yerleşimcilere fiziksel alan açmış; yerleşimciler ise ormanları tarım alanına çevirmiş, hayvanları yerli otlaklarda otlatarak Avrupa bitkileri için ekolojik nişler yaratmıştır. Hatta bal arısı bile bu süreçte aktif bir rol oynamış; yalnızca Avrupa ürünlerini değil, beraberinde gelen istilacı otları da tozlaştırarak yeni çevresel düzeni pekiştirmiştir.

Bu yayılmanın en dikkat çekici yönlerinden biri, Avrupa’nın biyoçeşitliliği ile ekonomik sisteminin birbirini karşılıklı olarak desteklemesidir. Avrupa'dan gelen türler, Avrupai ekonomik yapının Kuzey Amerika’da kök salmasına zemin hazırlarken aynı ekonomik düzen de bu türlerin yayılımını kolaylaştırmıştır. Çoğu Avrupalı bu ekolojik-ekonomik sinerjinin farkında olmasa da bu süreç Yerli Amerikalılar açısından büyük bir yıkımı beraberinde getirmiştir. Avrupa'nın politik olarak kıtaya hâkim olmasını kolaylaştıran bu ekosistem müdahalesi, aynı zamanda bir kültürel ve biyolojik tasfiye anlamına da gelmiştir. Bununla birlikte, tüm Kızılderililerin bu değişimlerden olumsuz etkilendiği genellemesi hatalıdır. Bazı yerli topluluklar (özellikle atlı göçebe gruplar) bu dönüşümden başlangıçta yarar sağlayarak yeni bir toplumsal düzen inşa edebilmişlerdir.

Atların Etkisi

Avrupalıların atı Amerika’ya yeniden tanıtması, Kuzey Amerika’daki yerli halkların yaşam biçimlerini, doğayla kurdukları ilişkiyi ve ekonomik düzenlerini köklü biçimde değiştiren tarihsel bir dönüm noktasıdır. Bu hayvan, ulaşım aracı olmasının yanı sıra, Avrupalıların getirdiği yeni ekonomik sistemlerin, ticaret ağlarının ve çevresel dönüşümlerin de sembolü olmuştur. Aslında at, binlerce yıl önce Amerika kıtasında yaşamış bir türdü. Ancak Buzul Çağı'nın sonunda, yerli halklar daha bu kıtaya gelmeden önce soyu tükenmişti. Avrupa'dan gelen İspanyol fatihler, 16. yüzyılda atı Amerika’ya tekrar getirdiler. Meksika’da kısa sürede on binlerce baş hayvan oluştu ve bu hayvanlar zamanla kuzeye yayıldı. Atların bozkırlara ulaşması, yaklaşık iki yüzyıl sürdü.

History

Atlar bozkıra ulaştığında, Comancheler, Kiowa halkı, Arapaholar, Siouxlar ve Cheyenneler gibi bir çok Kuzey Amerika halkı hâlâ mevsimsel bir geçim biçimine sahipti. Bu halklar yılın farklı dönemlerinde farklı kaynaklardan yararlanarak hem doğayı sürdürülebilir biçimde kullanıyor hem de ekolojik risklere karşı kendilerini koruyorlardı. Baharda mısır, fasulye ve kabak gibi ürünler eker; yazın bizon ve geyik gibi hayvanları avlar; sonbaharda hasat yapar; kışınsa toplayıcılığa ve kış avcılığına yönelirlerdi. Bu çeşitliliğe dayalı yaşam tarzı; kuraklık, yaban hayatındaki azalma ya da tarımsal başarısızlık gibi çevresel risklerin etkilerini azaltmak için geliştirilmişti. Birden fazla kaynak kullanan bu toplumlar, doğayla kurdukları ilişkide sömürüyü önlüyor ve sürdürülebilirliği sağlıyorlardı.

Ancak 18. yüzyılda, atın ulaşımı kolaylaştırması ve Avrupa kaynaklı ticaretin cazibesiyle birlikte birçok yerli halk, bu güvenli ve dengeli yaşam tarzından uzaklaşmaya başladı. At, avcı gruplarının çok daha geniş alanlara yayılmasını, çok daha hızlı hareket etmesini ve çok daha fazla bizon avlamasını mümkün kıldı. Aynı dönemde Avrupalılarla gelişen kürk ticareti ağı da yerli halkları daha fazla bizon derisi, kürk ve et üretmeye teşvik etti. Sonuçta bu halklar giderek yıl boyu süren, hareketli, tamamen bizon avına dayalı bir göçebe yaşam biçimini benimsediler. Bu büyük değişim ilk bakışta bir ilerleme gibi görünse de aslında yeni bağımlılıklar yarattı. Bizon tek kaynak hâline geldi; eğer bizon sürüleri kaybolursa ya da yok edilirse geçim kaynakları da çökecekti. Ayrıca Avrupalı tüccarlara; silah, tütün, kumaş gibi mallara olan bağımlılık arttı.

World History Encyclopedia

At öncesi dönemde yapılan yaya bizon avları ise tamamen farklı bir yapıya sahipti. Fransız tüccar Nicolas Perrot’un 17. yüzyılda aktardığına göre, bir köy ya da birkaç köy bir araya gelir, büyük bir av düzenlerdi.^[10] Bu avda bir lider seçilir ve av süresince herkes bu lidere mutlak itaat ederdi. Avcılar çember şeklinde bizon sürüsünü kuşatır, çemberi dikkatli bir şekilde daraltır, sonra çayırlarda yangın çıkararak hayvanları panikletip bir alanda hapsederek ok ve mızraklarla avlarlardı. Bu yöntemle bazı köyler 1500 kadar bizon elde edebiliyordu. Bu tip avlar bireysel değil, toplumsal bir emek gerektirirdi; yani bu toplumlarda iş birliği, koordinasyon ve otorite önem kazanmıştı.

Ancak atın gelişiyle birlikte bu kolektif avcılık biçimleri terk edildi; daha bireyselleşmiş, daha rekabetçi ve ticarileşmiş bir yaşam tarzı öne çıktı. Yerli halklar artık sadece doğanın değil, aynı zamanda küresel ticaretin ve Avrupa’nın sömürgeci ekonomisinin bir parçası olarak hayatta kalmaya çalışıyordu.

Göçebe topluluklar, atın sağladığı avantajlarla birlikte artık çok daha uzak bölgelere ulaşabilmekte, daha fazla bizon avlayabilmekte ve Avrupa mallarıyla daha yoğun ticaret ilişkileri kurabilmekteydi. Ticaret yollarını ve tüccarları denetlemek isteyen kabileler, zaman zaman Avrupalı tüccarları durdurup vergi talep etmiş, diğer kabilelerin doğrudan tüccarlarla temasını engellemeye çalışmıştır. Öte yandan, bu yeni ekonomik düzen kısa vadede refah getirse de uzun vadede kırılganlık yarattı. Kunduz postuna dayalı ticaret ekonomisi, aşırı avlanma nedeniyle kaynakların tükenmesine yol açmış; 1800’lerin başında Mississippi ile Missouri arasındaki bölgede kunduz da neredeyse tamamen yok olmuştu.

Bizon Katliamı ve Kültürel Tasfiye: Ekolojik Yok Oluşun Sömürge Aracı Olarak Kullanımı

Federal ve eyalet düzeyindeki yetkililer, bizonların ortadan kaldırılmasının Ova Kızılderililerinin yaşam biçimini çökerteceğini ve onları rezervasyonlara mecbur bırakacağını açıkça öngörmüşlerdir. Bahsettiğimiz üzere Kızılderililerin en önemli yaşam kaynaklarından biri bizonlar haline gelmiştir. Etleri temel besin kaynaklarıydı; derileri çadır yapımında, giyimde ve battaniye olarak kullanılıyordu; kemikleri ve tendonları alet ve silah yapımında değerlendiriliyor, hatta iç organları törensel ve tıbbi amaçlarla kullanılıyordu.

1830’lu yıllar, Batı Bozkırları’nda bizon nüfusunun hızla azaldığı ve yerli toplulukların gitgide yıkıcı bir ticari avcılık düzenine sürüklendiği dönemin başlangıcıdır. Bu sürecin simgesel olaylarından biri, Fort Pierre yakınlarında gerçekleşen ve Yanktonai Sioux avcılarının bir günde yaklaşık 1500 bizonu yalnızca dilleri için katlettiği meşhur av sahnesidir. Olayın iki ana anlatıcısı, tüccar Edwin Thompson Denig ve sanatçı-gezgin George Catlin, tarih ve bazı ayrıntılar konusunda farklılıklar aktarsa da, bu avın bizonun bir geçim kaynağından metalaşmış bir ticaret nesnesine dönüşümünü yansıttığı konusunda hemfikirdirler.

Bu yeni ticari düzen, bizon avcılığını yalnızca bir geçim biçimi olmaktan çıkarıp toplumsal statü ve mal biriktirme yarışına dönüşen rekabetçi bir yapıya büründürdü. Amerikan Kürk Şirketi’nin öncülüğünde gelişen bu ticaret, 1830’lara gelindiğinde St. Louis ve New Orleans gibi limanlara yılda yüz binlerce postun sevk edilmesini sağladı; yalnızca 1825 yılında New Orleans’tan 184.000 post ihraç edilmişti. Artan bu ticari talep, av baskısını ciddi şekilde artırırken yerli topluluklar arasında av alanları için kanlı çatışmaların çıkmasına da neden oldu. Ticaret amaçlı avcılar artık bizonun sadece postuna ve bazen diline odaklanıyor, geri kalanını çöpe atıyordu. Bu durum o kadar yaygındı ki av sahalarında bırakılan cesetleri takip eden kurt sürüleri beslenme açısından bu artıklara bağımlı hâle geldi. Catlin, yalnızca bu dönemde bile ortalıkta bırakılan ölü bizonların yaklaşık 1.5 milyon kurdu doyurabilecek miktarda olduğunu tahmin etmişti.

All About Bison

1860'lara gelindiğinde, Amerikan İç Savaşı’nın sonlarına yaklaşılırken Batı’daki Büyük Düzlükler bölgesi, Yerli topluluklarla Avro-Amerikan yerleşimciler ve çıkar grupları arasında yükselen kaynak rekabeti nedeniyle yeni bir çatışma dalgasının eşiğindeydi. Aynı yıl gerçekleşen Sand Creek Katliamı, bu gerilimin kanlı bir tezahürüne dönüştü: Albay John Chivington komutasındaki gönüllü birlikler, barış niyetini açıkça beyan etmiş bir Cheyenne kampına saldırarak çoğu kadın ve çocuk olmak üzere yaklaşık 150 sivili katletti.^[11] Kuzey Düzlükler’de ise Bozeman Yolu’nun altın madenlerine açılması amacıyla inşa edilen kaleler, Powder River Vadisi’ni geleneksel olarak kullanan Sioux ve Cheyenne halklarını doğrudan hedef aldı. 1866’da Fort Phil Kearny yakınlarında bir Sioux birliği, Amerikan ordusuna ait 80 askeri pusuda yok ederek ABD’yi zorunlu olarak diplomasi arayışına itti.

Bu gelişmelerin ardından kurulan Barış Komisyonu, 1867’de Güney Düzlükler için Medicine Lodge Antlaşmaları’nı, 1868’de ise Kuzey Düzlükler için Fort Laramie Antlaşması’nı yürürlüğe koydu. Her iki antlaşma da Yerlilere bizon avı yapabilecekleri alanları garanti etse de, “Bizonlar dolaşabildiği sürece” (İng: "so long as the buffalo may range") gibi muğlak ifadeler ve yalnızca sözlü taahhütlere dayanan hükümler, kısa sürede ihlallere kapı araladı.^[12] 1870’lerden itibaren Arkansas Nehri’nin güneyinde ve Powder River Vadisi’nde hızla yayılan post ve deri avcıları hem antlaşma şartlarını çiğnedi hem de birkaç on yıl içinde bizon sürülerini neredeyse tamamen yok etti. Aynı dönemde demiryolu inşaatları, maden ruhsatları ve “bilimsel keşif” adı altında yürütülen faaliyetler, Yerli halkların doğal kaynaklara erişimini yasal çerçevede sınırlandırdı. Böylece, başlangıçta barışı tesis etme amacı taşıdığı öne sürülen bu antlaşmalar, yerleşimci sömürgeleştirmesinin hukuki meşruiyet zeminine dönüştü.

1872 tarihli İçişleri Bakanlığı raporunda, Bakan Columbus Delano yaban hayvanlarının ortadan kalkmasının Kızılderilileri göçebe yaşamdan vazgeçmeye zorlayacağını ve bu durumun “medenileştirme” hedefiyle örtüştüğünü belirtmiştir.^[13] Benzer şekilde, General Philip Sheridan, Teksas yasama meclisinde yaptığı konuşmada şunları söylemiştir:

Son iki yılda bu avcılar, Kızılderili sorununu çözmekte düzenli ordunun son otuz yılda yaptığından daha fazlasını yaptı. Onlar Kızılderililerin erzak deposunu yok ediyorlar. Uzun vadeli barış için bırakın bizonları öldürsünler, yüzsünler ve satsınlar; ta ki tüm bizonlar yok olana kadar.

Bu açıklamalar, bizonların yok edilmesinin yalnızca ekonomik çıkarlarla değil, aynı zamanda doğrudan militarize bir sivil stratejiyle bağlantılı olduğunu göstermektedir. Katliamın hedefi, yalnızca bir türün ortadan kaldırılması değil aynı zamanda yerli halkların kültürel bağımsızlığını ve direniş kapasitesini kırmaktır.

Bizonların sayısı, 1800'lerin başında 30 ila 60 milyon arasında tahmin edilirken 1883 yılına gelindiğinde 1.000'in altına düşmüştür. Yerli halklar, giderek “medeniyete engel teşkil eden ilkel topluluklar” olarak görülmeye başlanmış ve biyolojik olarak "zayıf" sayılarak yok oluşları meşrulaştırılmıştır.

Sanayi Hamlesi

Öte yandan bizon derilerinin sanayide kullanımı da bizon avını meşru görmek için ayrı bir sebep halinde gelmişti. Fakat derilerin sanayiye uygun hâle getirilmesi, kimyasal işlemlerle mümkün oldu ve bu da birtakım gelişmelere kapı açtı. 1870’lerde geliştirilen güçlü kireç solüsyonlarına dayalı tabaklama yöntemleri, bizon derilerini esnek ama gözenekli bir endüstriyel deri türüne dönüştürdü. Aynı dönemde geliştirilen ve “Big Fifty” gibi büyük kalibreli, yüksek isabetli tüfekler ile avcılık çok daha ölümcül bir hâl aldı. Avcılar, bizonları “still-hunt” adı verilen yöntemle, sabahın erken saatlerinde rüzgar altı konumlara gizlenerek tek tek hedef alıyor, genellikle ilk olarak sürünün lider bizonunu öldürüyorlardı. Liderin paniğe kapılmaması, diğer bizonların da hedef hâline gelmesine olanak tanıyordu. Avdan sonra ise deriler soyuluyor, gövdeler çoğunlukla çürümeye bırakılıyordu.

Demiryollarının bozkırlara ulaşması, bu avcılığın ekonomik sisteme entegrasyonunu kolaylaştırdı. Dodge City gibi merkezler hızla ticaret başkentlerine dönüştü. 1872-73 kışında yalnızca bu şehirden 400.000’den fazla bizon postu gönderildi. Ancak bu ticaretin etkisi yıkıcıydı: 1872’de bizonlarla dolu olan bozkırlar, yalnızca bir yıl sonra cesetlerin çürüdüğü, hastalıklı kokularla kaplı ıssız çöllere dönüştü. Üstelik av baskısı yalnızca mermilerle sınırlı değildi. Sürekli taciz edilen sürüler, yaşam alanlarını terk etmek zorunda kalıyor, su ve ot arayışı için daha uzak ve elverişsiz bölgelere sürülüyordu. 1875 sonrasında, hayatta kalan bizonlar zayıf ve yağsız hale gelmişti.

1870’li yıllarda endüstriyel talebe ek olarak hayvanların üreme ve yaşam döngüsü de doğrudan bozuldu. Dolayısıyla popülasyon iyice çöküşe geçti. Bizonlar, yaz aylarında büyük sürüler hâlinde bir araya gelerek çiftleşme davranışlarını yürütürlerdi. Ancak bu sürülerin dağılması, sürekli av baskısı ve göç yollarının bozulması, üreme başarısını ciddi şekilde azalttı. Yolcu güvercini gibi başka türlerde de görülen bu “topluluk temelli üreme sistemi”, büyük sayıda bireyin bir araya gelmesini zorunlu kılıyordu; ama bu ortam artık ortadan kalkmıştı.

Art Experts

Ortalama bir avcı günde 25 ila 50 bizon öldürebiliyor, yetenekli olanlar bu sayıyı 100’e kadar çıkarabiliyordu. Ancak post başına düşen ölü bizon sayısı bu rakamların çok ötesindeydi. Yaralı bizonların kurtlara yem olması, kötü yüzülmüş ya da güneşte kurutulamadan parçalanan derilerin ziyan olması gibi nedenlerle 1872’de piyasaya sürülen her post başına beş bizon ölüyordu. Bu oran, 1873’te avcıların "ustalaşmasıyla" ikiye inse de, toplam katliam boyutu yine de devasa kaldı. Albay Richard Dodge’a göre 1872-1874 arasında sadece üç yılda en az 3.158.730 bizon öldürüldü.^[1]

Yok Oluşun Politikası ve Kültürel Mirası

Sanayileşmenin hız kazandığı 19. yüzyılın ikinci yarısında, yalnızca ekonomik ilişkiler değil, bu ilişkilerin dayandığı ahlaki ve toplumsal temeller de sorgulanmaya başlandı. Ekonomik davranışın kültürel bir bağlamda şekillendiği anlayışı, işçi sendikalarının meşruiyeti, demiryolu projelerinin teşviki, dış rekabete karşı sanayi korumaları ve para arzının düzenlenmesi gibi pek çok alanda kamusal tartışmalara yol açtı. Bu tartışmalardan biri de Büyük Düzlükler’deki bizonların sistematik biçimde yok edilip edilmemesi gerektiği üzerineydi. 1870’lerde bison sürülerinin hızla tükenmesiyle birlikte, Euro-Amerikan toplum içinde bu yıkımı savunanlar ile eleştirenler arasında sert fikir ayrılıkları belirdi. Yıkımı savunanlar, bizonların ve Yerli halkların ortadan kaldırılmasının, “medeniyetin ilerlemesi” ve tarıma elverişli toprakların açılması için zorunlu olduğunu ileri sürerken karşı çıkanlar hayvan koruma hareketi ve Yerli haklarını savunan insani reformculuk çerçevesinde bu politikaları sorgulamaya başladılar. Özellikle hayvan hakları savunusu, bu dönemde giderek daha güçlü bir ahlaki zemin kazandı.

National Park Service

İngiltere’de 1824’te kurulan Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals’ın ( Hayvanlara Zulmü Önleme Kraliyet Derneği) etkisiyle, Amerika’da da 1866’da Henry Bergh öncülüğünde New York’ta American Society for the Prevention of Cruelty to Animals (ASPCA) kuruldu. Bu hareket, endüstriyelleşmenin yarattığı etik boşluklara karşı bir tepkiydi; şehirleşmenin getirdiği yabancılaşma ve şiddet kültürüne karşı, kırsal “masumiyet”in bir sembolü olan hayvanlara yönelik şefkat duygusu öne çıkarıldı.

Reformcular, hayvanlara merhameti özellikle erkek çocuklara aşılamayı amaçlayarak, erkeklerin şiddete yönelimini kültürel olarak dönüştürmeye çalıştı. Evcil hayvan besleme, kuş yuvası koruma ve avcılığı küçümseyen hikâyeler aracılığıyla hayvanlara yönelik şiddet eleştirildi. Ancak başlangıçta bu hareket yalnızca evcil hayvanlar ve kent içi yük hayvanlarını kapsıyordu. Bizon gibi vahşi türler ise bu çerçevenin dışındaydı. Bu durum, bizonların sistematik şekilde öldürülmesi kamuoyunun dikkatini çekene kadar değişmedi.

1872’de Freeport, Illinois’ten bir grup kadın, ASPCA’ye yazdıkları mektupta “Ovalar bizon, geyik ve antilop cesetleriyle kaplı. Bu manzaralar midemizi bulandırıyor.” diyerek reform çağrısında bulundu. Aynı dönemde General William Hazen ve Yarbay A. G. Brackett gibi ordu mensupları da Henry Bergh’e mektuplar yazarak bizonların korunmasını talep ettiler. Bu mektuplarda bizonlar “zararsız”, “evcilleşmiş kadar uysal”, hatta “sığır kadar kolay avlanan” hayvanlar olarak sunuluyordu. Bu tanımlamalar, kamuoyunun hayvan koruma reflekslerini bizonlara yönlendirmeyi amaçlayan bilinçli bir stratejiydi.

Brackett, “Bir Texas sığırını vurmakla bir bizonu vurmak arasında hiçbir fark yoktur” diyerek, avcıların uygulamalarını sadece “gereksiz” değil, “ahlaken yoz” (wicked) ve “zulmedici” (cruel) olarak da nitelendirdi. Bu tür anlatılar bizonların avlanabilir yabanıl varlıklar değil, merhameti hak eden canlılar olarak konumlandırılmasını sağladı. Ne var ki bu ahlaki duyarlılıklar; sanayileşmenin, ticaretin ve sömürgeleştirmenin güçlü çıkarları karşısında yeterince etkili olamadı. Sonuçta, reformcuların tüm çabalarına rağmen bizonların yok oluşu engellenemedi ve bu trajedi, hayvan hakları hareketinin sınırlarını ve 19. yüzyıl Amerikan toplumunun ekonomik-ahlaki değer çatışmalarını gözler önüne seren sembolik bir olay olarak tarihe geçti.

Amerikan İç Savaşı’nın ardından yükselen barış yanlısı reform hareketlerinden biri de “Yerli insancıllığı” (İng: "Indian humanitarianism") olarak adlandırılan yaklaşımdı. Savaşın yarattığı yorgunluk, Amerikan kamuoyunu özellikle Yerli halklara yönelik şiddetin ahlaki meşruiyetini sorgulamaya yöneltti. 1870’te Piegan kabilesine düzenlenen bir kış baskınına dair New York Times editörlerinin kullandığı “sickening slaughter” (Tr: "iğrenç katliam") ifadesi, birkaç yıl sonra bizonların topluca öldürülmesi karşısında Freeport’lu kadınların kullandığı dille birebir örtüşüyordu. Bu tür benzetmeler, hem hayvan koruma hareketinin hem de Yerli halklara yönelik insani kaygıların aynı duygusal zeminde birleştiğini gösteriyordu. Özellikle Afro-Amerikalıların kölelikten kurtulmasının ardından oluşan ırksal adalet duyarlılığı, “Şimdi de Kızılderililer için bir şeyler yapmanın zamanı gelmedi mi?” sorusunu gündeme taşıdı. Ancak bu “insancıllık”, yerleşik Euro-Amerikan tahakküm geleneğinden tam anlamıyla bir kopuş değildi. Yerli halklara yardımın ön koşulu, onların göçebe yaşam tarzından vazgeçmeleri ve rezervasyonlarda yaşamaya ikna edilmeleriydi.

Times’ın da ifade ettiği üzere, “medenileştirilmesi” mümkün olan Yerliler yalnızca rezervasyonlarda yaşayanlardı; açık arazide göçebe yaşamı sürdürenler ise “her tür insanileştirme çabasının tamamen dışında” kabul ediliyordu. 1876’daki Little Bighorn Savaşı’ndan sonra ise bu tür söylemler tamamen rafa kalktı; “asi” yerlilere yönelik bakış yeniden cezalandırıcı bir dile evrildi. Bakan Delano’nun bu politikası, dönemin popüler hayvan temsilleriyle de uyumluydu. Hayvan korumacıların yumuşak, evcilleşmiş bizon imajına karşın, 1860’lar ve 70’lerin popüler yayınlarında bizonlar hem birbirleriyle hem de doğayla amansız bir savaş içinde olan, sürekli avlanan ve nihayetinde kaçınılmaz şekilde tükenmeye mahkûm canlılar olarak betimleniyordu. Bu iki farklı anlatı, Amerikan toplumunun ekonomik çıkarlar, sömürgeci hedefler ve ahlaki değerler arasındaki derin ikilemini açığa çıkarıyordu.

Fort’un yasa teklifleri, 1874’te Temsilciler Meclisi’nden ve Senato’dan geçmesine rağmen Başkan Grant tarafından durduruldu; 1876’daki teklif ise Senato gündemine bile alınmadan tarihe karıştı. Custer’ın ölümüyle sonuçlanan Little Bighorn Savaşı sonrası siyasi atmosfer tamamen sertleşti ve hayvanları koruma ya da Yerlilere insancıl yaklaşma gibi söylemlere artık yer kalmadı.

Bu çelişkili yaklaşımın iç yüzü, bizonları korumaya yönelik yasa tekliflerinin öncüsü olan Kongre Üyesi Greenburg Lafayette Fort’un siyasi kariyerinde gözlemlenebilir. Fort, sembolik siyaset yürüten, gösterişli ama geçmesi pek mümkün olmayan yasa teklifleri sunan, zaman zaman meslektaşlarınca ciddiye alınmayan bir figürdü. Reformcu kimliğiyle hem hayvan hakları hem de Yerli hakları savunucularının desteğini alan Fort, 1874 ve 1876’da sunduğu yasa tekliflerinde dişi bizonların avlanmasının yasaklanmasını önerdi. Bu teklif, hayvan koruma hareketinin “ahlaki iyilik” ilkesiyle, Yerli hakları savunucularının “aç bırakmadan uygarlığa entegre etme” anlayışını birleştiren nadir örneklerden biriydi. Ancak bu çabalar, dönemin İçişleri Bakanı Columbus Delano gibi güçlü aktörlerin karşı politikaları nedeniyle başarısız oldu.

Öte yandan 1876’da Harvard Üniversitesi zoologlarından Joel Allen, bizonların yok oluşunu ele aldığı çalışmasında bu süreci hem bilimsel hem de toplumsal bir “kaçınılmazlık” olarak tanımladı. Fosil kayıtlarından yola çıkarak Bison latifrons ve Bison antiquus gibi tarih öncesi türlerin izini süren Allen, Bison americanus’un da aynı sonla karşı karşıya olduğunu öne sürdü. Ona göre bizonlar “hantal” ve evrimsel açıdan “uyumsuz” canlılardı; bu yüzden doğanın yasaları gereği yerlerini daha verimli ve “uygar” türlere (yani sığırlara) bırakmak zorundaydılar.

Montana History Portal

Bu düşünce, yalnızca biyolojik bir süreci değil, aynı zamanda Amerikan yerleşimci kolonyalizminin ideolojik temelini de oluşturuyordu. Frederick Jackson Turner’ın 1893 tarihli "The Significance of the Frontier in American History" başlıklı makalesi, bu anlayışı tarihsel bir çerçeveye oturtarak, Amerikan ilerlemesini Yerli halkların ve onların kullandığı kaynakların sistematik olarak yerinden edilmesiyle açıklamıştı. Bu yaklaşıma göre bizonlar da tıpkı Yerli halklar gibi yerleşik, tarımsal, “uygar” yaşamın önünde duran birer engeldi. 1874’te Temsilciler Meclisi üyesi Omar Conger, “Bu hayvanların ortadan kaybolması kaçınılmaz; çünkü otlakları işgal ediyorlar, sığır ve koyunlara yer bırakmıyorlar” diyordu. Albay Richard Irving Dodge, 1873’te bizon avı için gelen bir avcıya “Eğer ben bir bizon avcısı olsaydım, bizonlar neredeyse orada avlanırdım” demiş, hatta İngiliz subay William Butler’a "Ne kadar bizon öldürürsen o kadar Kızılderili yok olur" diyerek açıkça bu yok oluşu teşvik etmişti. Bu düşünce, dönemin İçişleri Bakanı Columbus Delano’nun da politikasıydı: bizonların yok edilmesi, göçebe Yerlileri aç bırakacak ve onları rezervasyonlara gitmeye zorlayacaktı. Delano’ya göre bu, “barış politikası”nın başarısı için gerekliydi. Ordu da bu politikayı uygulamaktan çekinmedi.

Amerikan bizonunun 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başındaki korunma süreci, yalnızca bir türün yok olmaktan kurtarılmasının hikâyesi değildir; bu süreç, Amerikan toplumunun Batı'yı, doğayı ve kendi kimliğini nasıl anlamlandırdığının da aynasıdır. 1832’de Missouri Nehri Vadisi’ni gezen gezgin sanatçı George Catlin, bizonların hızla yok olacağını öngörerek federal hükümete bir "ulusal park" kurulmasını önermişti. Catlin’in hayali, hem bizonların hem de onları avlayan Kızılderili toplumların "doğal güzellikleri ve vahşilikleriyle" korunmasıydı. Ancak bu öneri, o dönemin yayılmacı ve yerli karşıtı politikalarıyla uyumlu görülmedi ve uygulamaya geçmedi.

Bunun yerine, Amerikan hükümeti bizon sürülerinin yok oluşunu yerli halkları rezervasyon sistemine zorla yerleştirmek için bir araç olarak kullandı. Yellowstone gibi ulusal parklar ilk etapta sadece turistik ve estetik amaçlarla oluşturuldu; bizonların korunması buralarda tesadüfi bir sonuçtu. 1880'lere gelindiğinde bizonlar neredeyse tükenmişti ve hayatta kalan birkaç yüz birey yalnızca Yellowstone gibi korunaklı alanlarda bulunuyordu. Bu noktada, türün yok olmaması birkaç idealist bireyin çabasıyla mümkün oldu. Doğunun varlıklı elitleri ve Batı'nın girişimci çiftçileri, nostaljik ve ekonomik motivasyonlarla bizonları tekrar üretmeye ve korumaya başladı.

1900'lü yılların başında Kanada ve ABD'de birçok bizon rezervi kuruldu. Kanada'da 1907’de Buffalo Ulusal Parkı, 1922’de Wood Buffalo Ulusal Parkı açılırken; ABD’de Yellowstone’a ek olarak Oklahoma, Montana, Güney Dakota ve Nebraska’da bizon koruma alanları oluşturuldu. Ancak bu alanlar sınırlıydı ve orijinal yaşam alanlarının yalnızca küçük bir kısmını temsil ediyordu. Koruma çabaları, Catlin’in öngördüğü gibi doğayla uyumlu bir varoluşu değil; turizm, avcılık ve kırsal romantizmle bezeli, doğaya hükmeden bir sistemin ürünüydü.

Bizonun yeniden sahneye çıkışı, yalnızca çevreci ya da tür koruma motivasyonlarından değil, aynı zamanda kültürel ve ideolojik kaygılardan da beslendi. Doğunun kentli ve ayrıcalıklı erkekleri için bizon, bir tür "kaybedilen erkekliğin" sembolüydü. Bu bağlamda Theodore Roosevelt ve Ernest Thompson Seton gibi figürler, bizonun kurtarılmasını Amerikan erkekliğinin yeniden canlandırılmasıyla eşdeğer gördüler. Bunu bir tür ruhsal temizlik, vahşi doğada yeniden doğuş olarak ele aldılar. Bu dönemde bizonun varlığı bir hayatta kalma başarısından ziyade, Batı’nın ve frontier yaşam tarzının nostaljik bir temsiline dönüştü. Buffalo Bill Cody'nin Wild West şovları, bu ideolojik temsilin sahneye taşınmış biçimiydi ve bizon burada bir tür ulusal mitin canlı sembolü hâline gelmişti.

Sonuç

Amerikan bizonunun sistematik şekilde yok edilmesi, modern insanlık tarihinin en dramatik tür yıkımlarından biridir. 19. yüzyılın ortalarından sonuna dek birkaç on yıl içinde gerçekleşen bu kitlesel kıyım, yalnızca bir ekosistemin çöküşüne değil; aynı zamanda birçok Yerli halkın yaşam biçiminin, kültürünün ve bağımsızlığının da yok olmasına neden olmuştur.

Bizonların “medeniyetin ilerlemesi” adına yok edilmesi, dönemin Darwinci evrim anlayışının çarpıtılarak hem türler hem de halklar arasında hiyerarşik üstünlükler kurmak için nasıl araçsallaştırıldığını da göstermektedir. Euro-Amerikan toplum, hem doğayı hem de ona entegre yaşayan toplulukları “geri” ve “uygarlaşmaya dirençli” olarak damgalamış, bizonu da bu retoriğin bir sembolü haline getirmiştir. Böylece, hayvanın yok edilmesi bir türün ortadan kaldırılmasından öte; alternatif bir yaşam tarzının, bir başka dünyanın da ortadan kaldırılması anlamına gelmiştir.

Bugün bizonlar belirli bölgelerde sınırlı sayıda da olsa yaşamaktadır. Çoğu ticari çiftliklerde et ve başka ürünler için yetiştirilirken, bir kısmı ise koruma altındaki doğal parklarda, insan müdahalesiyle şekillenmiş alanlarda yaşamını sürdürmektedir. Ancak bu hayatta kalış, vahşi doğadaki eski varlığının bir gölgesi niteliğindedir. Bizon kıyımı, yalnızca geçmişe ait bir trajedi değil, aynı zamanda çağımızın doğa ve türlerle kurduğu ilişkiye dair keskin bir eleştiri vesilesidir. Dahası, günümüzde yürütülen türdiriltimi projeleri için hem bilimsel hem de etik açıdan düşünsel bir zemin hazırlar.