Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Bölgecilik ve Saldırganlık

Bölgecilik ve Saldırganlık
10 dakika
543
  • Etoloji

Çekişme hayvanlar aleminde her zaman karşılaşılan bir durumdur. Bazı durumlarda bu çekişme şiddet, yaralanma ve ölümle sonuçlanmakta ancak birçok durumda da bu çekişmeler vücut pozisyonu veya güç gösterileriyle çözülebilmektedir. Peki doğal seçilim canlıların bencilce davranmasına yol açıyorsa, yaralanmalara neden olmayan agresiflik nasıl gelişmiştir? Bu makale Şahin-Güvercin oyunu ve diğer modellerin agresif davranışın evrimini nasıl öngördüğünü/tanımladığını açıklıyor.

İncir yabanarıları (Idarness türleri) inciri döllerken büyük ve güçlü alt çeneleriyle saldırarak aynı inciri dölleyen erkek kardeşlerinin kafalarını koparmaya çalışırlar (Hamilton 1967). Benzer şekilde erkek fok balıkları (Mirounga angustirostris) dişilerine ulaşmaya çalışırken kavga esnasında rakiplerini öldürebilir (Hayley 1994) ve erkek alageyikler (Dama dama) üreme mevsimi başlangıcındaki kızışma dönemlerinde şiddetli üreme yarışlarına girebilirler (Jennings ve ark. 2005). Bu üç örnekte de, mevcut dişilerle kimin çiftleşeceğini belirleyecek yarışta erkek rakipler şanslarını en üst düzeye çıkarmak için agresif davranışlar sergilemektedirler.

Tüm Reklamları Kapat

Çiftleşme olanakları, hayvanların rekabet edebileceği en değerli nedenlerden biri olsa da, bireylerin sınırlı bir kaynağa erişim konusunda çatışmaya girdiği başka birçok örnek vardır. Çiftleşmeye ek olarak, hayvanlar yiyecek, barınak veya bunların bulunduğu bölgelerin mülkiyeti için rekabet edebilirler. Dolayısıyla, doğal seçilim, kaynak tutma potansiyelini (RHP) arttıran, bölgeleri savunabilme ve çoğu durumda doğrudan rakipleriyle kavgaya girebilme yeteneğini geliştiren, donanımlar veya vücut büyüklüğü gibi çok sayıda adaptasyon üretmiştir. "Agresif", "kavgacı", "mücadeleci" veya "rekabetçi" davranışlarda belki de en dikkat çekici olan şey, yukarıda verilen şiddet içeren örneklerin kurallardan ziyade istisnalar olmasıdır. Çoğu durumda rekabet, güç gösterileri gibi zararsız agresif davranışlarla sonuçlanır. Zararsız mücadelelere, bölge rekabetinde alageyiklerin (Cervus elephas) kükreme yarışması (Clutton Brock & Albon 1979) kemancı yengeçlerin (Uca mjoebergii) pençelerini sallaması (Morrell ve ark. 2005); deniz böceği kabuğu için olan mücadelelerde ise keşiş yengecinin (Pagurus bernhardus) diğer yengecin hanesine tecavüz etmesi (Mowles ve ark. 2010) (Görsel 1) örnek olarak verilebilir.

İki keşiş yengeci, Pagurus bernhardus, boş deniz böceği kabukları için ‘’kabuk mücadelesi’’ sürdürüyorlar. Sağdaki yengeç ‘’saldıran’’ ve kabuklarını soldaki ‘’savunan’’ yengecinkine vurmak için kullanıyor. Bu sırada “savunan” kabukları içerisinde kalıyor ve onu kabuğundan çıkarmaya yönelik dışarıdan gelen saldırılara direnmeye çalışıyor (S. Mowles izniyle).
İki keşiş yengeci, Pagurus bernhardus, boş deniz böceği kabukları için ‘’kabuk mücadelesi’’ sürdürüyorlar. Sağdaki yengeç ‘’saldıran’’ ve kabuklarını soldaki ‘’savunan’’ yengecinkine vurmak için kullanıyor. Bu sırada “savunan” kabukları içerisinde kalıyor ve onu kabuğundan çıkarmaya yönelik dışarıdan gelen saldırılara direnmeye çalışıyor (S. Mowles izniyle).

Zararsız agresif davranışlar, özellikle de güç gösterileri, rakiplerden birinin mücadeleyi bırakmasına ve değerli bir kaynaktan vazgeçmesine nasıl neden olmaktadır? Bu konudaki argümanlardan biri "tehlikeli savaşlar türlere zarar verir" (örn., Huxley 1966) şeklindedir ancak agresif davranışlar doğal seçilim sonucu ortaya çıkıyorsa "türlerin iyiliği için" tehlikeli mücadeleyi önlemesi olasılığı düşüktür. Bundan ziyade, bireylerin tür üzerindeki etkisine bakılmaksızın uyum başarılarını en üst düzeye çıkaracak şekilde hareket etmelerini bekleriz. Zararsız mücadelenin doğal seçilim yoluyla nasıl geliştiğini anlamak için, ekonomi alanından alınan Oyun Teorisi adı verilen bir yaklaşım, agresif davranışa neden olabilecek evrim süreçleri modelleri oluşturmak için kullanılmaktadır. Yarışmalar iki veya daha fazla alternatif strateji arasında oynanan "oyunlar" olarak kabul edilirler. Modelin amacı, doğal seçilimle hangi seçeneklerin tercih edileceğini belirlemektir. Eğer belli bir dönemde nüfusun çoğunun benimsediği bir strateji, oyundaki herhangi bir alternatifin istilasına karşı bağışıklık kazanmışsa buna evrimsel açıdan istikrarlı strateji (evolutionarily stable strategy-ESS) denir. Mücadelenin ilk oyun teorisi modeli (ilk başlarda Şahin-Fare oyunu dendiyse de) Şahin-Güvercin oyunu olarak bilinir (Maynard Smith & Parker 1976). Bu model Şahin Stratejisi’ne (Her zaman rakibini yaralamaya çalış ve kendin yaralanırsan yarıştan çekil) karşı Güvercin Stratejisi’ni (Rakibin başka bir güvercinse zararsız bir mücadele şekli kullan ve rakibin bir şahinse yarıştan çekil) belirler. ESS’yi bulmanın ilk aşaması Şahin ve Güvercin rolündeki bireylerin Şahin veya Güvercin rolündeki rakiplerine karşı ortalama sonuçlarını belirlemektir (yani E ile ifade edilen, uyum başarısındaki çıkar).

Tüm Reklamları Kapat

Bu durum en iyi şekilde bir çıkar matrisinde gösterilebilir (Tablo 1).

Şahin-Güvercin oyunu çıkar matrisi
Şahin-Güvercin oyunu çıkar matrisi

Bu çok basit modelde, Şahin stratejisini bir başka şahin üzerinde kullanan canlının yüzde 50 kazanma,yüzde 50 de kaybetme ihtimali olduğu farz edilir. Bu nedenle, bir şahinin diğer şahine karşı oyunundan ortalama çıkarı, yarışların yüzde 50’sini kazandığı düşünüldüğünden kaynağın değerinin yarısını kapsar. Ancak sadece yaralandıklarında geri çekildikleri için, kaybedecekleri yarışların yüzde 50’sinden alabilecekleri yaraların zararının yarısını da eklememiz gerekir. Şüphesiz bu yaralanma kaynağın kazanılmasıyla elde edilen pozitif uyum başarısı sonuçlarına karşın negatif uyum başarısı sonuçlarının ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu nedenle ortalama çıkar, kaynağın pozitif değerinin (V) ½ ‘isi artı yaralanmanın negatif değerinin (C) ½ ‘sine eşittir. Bu durum E = ½ (V - C) şeklinde de ifade edilebilir. Bununla birlikte, bir şahin bir güvercinle mücadele ettiğinde şahin her zaman yara almadan kazanacaktır, bu yüzden de şahinin güvercinle mücadelesindeki ortalama çıkar V’dir. Öte yandan, güvercinin şahinle mücadelesindeki ortalama çıkarı 0’dır çünkü güvercin her zaman kaybedecektir ve sadece kaçarak bir yaralanmadan kurtulabilir. Bir güvercinin diğeriyle mücadele ettiği durumlarda ise, tekrardan %50 kazanma şansının olduğunu düşünebiliriz ama bu durumda güvercinler birbirlerine zarar vermeye çalışmadıkları için yaralanma olasılığı yoktur. Bu yüzden bir güvercinin diğeriyle olan mücadelesindeki ortalama çıkarı ½V’dir. Modeli oluşturduğumuza göre C ve V için bazı değerler belirleyebilir diğer bir deyişle modeli parametrelerle açıklayabiliriz. Bir sonraki adım, kullanmaya karar verdiğimiz C ve V değerlerini kullanarak matrisin her bir hücresinde verilen çıkar değerini hesaplamaktır. V=50 ve C=-25 alırsak (büyüklük olarak C < V). Değerler şahine karşı şahin için E = +12.5, güvercine karşı şahin için E = 0, şahine karşı güvercin için E = 50, ve güvercine karşı güvercin için E = 25 olur. Son adım, evrimsel düşünce deneyi içerecek şekilde modeli uygulayarak ESS’yi bulmaktır. Şöyle ki:

Geçmişte birçok canlının güvercin olarak yer aldığı bir popülasyonda sonuç E = +25 olmuş ancak şahinlerde bir mutasyon meydana geldiğinde güvercinlerin bu mutasyonu taşımasının ortalama çıkar değeri +50 olurdu. Bu durum +25’ten daha iyi olduğu için mutasyon popülasyon arasında hızla yayılır ve bu da güvercinin bir ESS olmadığı anlamına gelirdi. Oysa, bir güvercin mutasyonu, şahinlerin popülasyonuna etki edemez çünkü şahinlerin şahinlerle olan mücadelesindeki ortalama çıkar değeri +12.5’tir, ki bu da şahinle mücadele eden güvercinin elde ettiği 0 çıkar değerinden daha iyidir. Modelin, kaynak değerinin yaralanma değerini geçtiği bu versiyonunda doğal seçilimin tehlikeli olan şahin davranışına karşın tehlikeli olmayan güvercin davranışından yana olmadığını görürüz. Aslında, kaynağı kazanmanın yararları yaralanmaya oranla çok daha yüksek olduğunda yukarıda verilen tüm yaralanmaya hatta ölüme yol açacak mücadeleler meydana gelir. Fok balıkları için yaralanmanın ya da ölmenin iyi olmadığı aşikardır ancak çiftleşmek için baskın erkeğe meydan okumak üreme konusunda başarı sağlamalarının tek yoludur. Uyum başarısı açısından, üreyememek yaralanmaktan daha kötü, ölmekle ise eşit derecede kötüdür.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bununla birlikte, sınırlı olan çiftleşme şansını güvence altına almaktansa yiyecek, barınak veya bölge gibi kaynaklar için yapılan bir yarışta, alınabilecek bir yaranın, kaynağı kaybetmek kadar kötü olup olmadığını anlamak zordur. Eğer parametreleri C > V (hala V= 50 dersek, ama C = -100 olursa) olacak şekilde değiştirirsek sonuçlar farklı olur. Bu yeni değerlerin matrise dahil edilmesiyle, şahin bir güvercin popülasyonunu istila edebiliyorken, güvercinin de bir şahin popülasyonunu istila edebileceğini görürüz. Modeli C ve V ‘ye farklı değerler vererek kullanabiliriz ancak C > V olduğu sürece, stratejilerin hiçbiri karşı tarafın istilasından etkilenilmesine engel olamayacağı için sonuç hep aynı olacaktır. Bu model ‘’karmaşık ESS’’ olarak adlandırılmaktadır ve evrimin popülasyonda Güvercin benzeri ve Şahin benzeri bir karışımı barındıran bir denkliğe doğru yönleneceğini öngörür. Bu durum kimi canlıların sürekli şahin kimilerinin de sürekli güvercin rolünde olacağı; ya da tüm canlıların sürekli şahin-güvercin karışımı bir rolde olacağı anlamlarına gelebilir. Dahası C > V olduğu durumlarda yarışların orantıları Şahin-Güvercin oyununun zararsız mücadeleyle sonuca varması şeklinde öngörülür. 

Olağanüstü etkili Şahin-Güvercin modeli, her bir rakibin kaynağa ne kadar önem verdiği konusunda varyasyonların olmadığı basit bir dünyada (Öznel Kaynak Değeri, RV) doğal seçilim yoluyla zararsız mücadelenin, teoride, nasıl evrimleşebileceğini gösteriyor. Öte yandan bir başka soru da doğrudan rakibe zarar vermeyen hareketlerin onu nasıl geri çekilmeye ya da vazgeçmeye karar verecek duruma getirdiğidir. Zararsız agresif davranışların ilgi çekici bir özelliği de karşılaşmaların sıklıkla uzatılmasıdır. Yarış bir dizi sürekli çaba gerektiren aşamalarla devam edebilir. Örneğin, alageyiklerde erkek rakip kükreme yarışıyla başlayabilir daha sonra da paralel yürüyebilir. Bunların dışında yarış ancak çok ileri bir aşamaya gelirse çatal boynuzlarını rakibinin boynuzlarına kilitleyip güreşebilir. Dahası, bir aşama esnasında taraflar genellikle belli bir davranışı tekrar tekrar sergilerler. Örneğin, keşiş yengeçleri, saldıran yengecin savunmadaki yengecin kabuğuna sürekli olarak vurduğu “haneye (kabuğa) tecavüz” yarışını tekrar ederler. Yarış için bütün bu zamanı ve enerjiyi ayırmak, zayıf taraf her hâlükârda kaybedecekse çabucak yarıştan vazgeçeceğini beklediğimizden ötürü, akilâne görünmeyebilir. Dolayısıyla, doğal seleksiyonun nasıl bu kadar süren ve tekrarlayan yarışlara neden olabileceğini açıklayan çeşitli modeller önerilmiştir. Bu modeller arasında Ardışık Değerlendirme Modeli ve Aktif Yıpratma Savaşı vardır ancak bunlar arasındaki farklar daha zayıf olan canlının vazgeçmeye nasıl karar verdiğine yönelik varsayımlara dayanır. Olasılıklardan biri her bireyin rakibinin RHP'si (kaynak tutma potansiyeli) hakkında bilgi topladığı, bunu kendi RHP'siyle karşılaştırdığı ve daha zayıf olduğunu anlayınca vazgeçtiği yönündedir. Bu durum karşılıklı değerlendirme olarak adlandırılır ve Ardışık Değerlendirme Modeli’nin temelini oluşturur. Bir başka, daha basit seçenek de bir canlının bedelin ya zararsız agonistik (kavgacı) bir davranışın sergilenmesiyle ya da yaralanma nedeniyle kişisel bir eşiğe ulaşmasına kadar mücadele ettiği yönündedir. Aktif Yıpratma Savaşı’nda da olduğu gibi, eşiğini aşan ilk canlı kendi kendini değerlendirme sürecinden geçerek vazgeçme kararını verecektir (bu modellerle ilgili daha detaylı bilgi için bkz. Payne & Pagel 1997 ya da Briffa & Sneddon 2010). Bu modeller farklı öngörüler de bulunuyor olsalar da, özellikle bazı kendi kendini değerlendirme modelleri, karşılıklı değerlendirme modellerine benzer öngörülerde bulunduğu için, gerçek hayatta savaşan hayvanların kullandıkları değerlendirme türünü pratikte belirlemek zorluklarla dolu olabilir. Bu nedenle en iyi yaklaşım; hız düzeni, laktik asit birikimi gibi değerler için yarış süresi, kaybedenin mutlak RHP’si ve kazanan ve kaybedenin RHP’si arasındaki farkı analiz edebilmek için detaylı davranışsal veri toplamaktır.

Biyolojideki diğer tüm teorik modeller gibi, saldırganlık (agresiyon) modellerinin de gerçek dünyanın birebir yansımaları olmaları amaçlanmamıştır. Daha ziyade, amaç bir fikrin - ’’sinyaller yoluyla yarışlarda sonuca varmak grupların değil de bireylerin yararına evrimleşmiş olabilir’’, ya da “kaybeden kişisel eşiğe ulaştığında vazgeçer’’ gibi - gerçek dünyanın çok basitleştirilmiş bir versiyonunda en azından işe yarayabilecek şekilde mantıklı olup olmadığını anlamaktır. Hayvan davranışındaki diğer örneklerde olduğu gibi hayvan saldırganlığı ve bölgeciliği alanında, gerçeklik, yararlı bir şekilde modellenebilen basitleştirilmiş durumlardan çok daha karmaşıktır. Örneğin, erkek yıllık balıkları mücadelenin bazı aşamalarında kendi kendine değerlendirmeyi bazılarında ise karşılıklı değerlendirmeyi kullanırlar (Hsu ve ark. 2008) ve keşiş yengeçlerinden biri yalnızca rakibinin RHP’sini değerlendiriyor gibi görünürken diğeri ise sadece kendi durumunu değerlendiriyor gibi gözükmektedir (Briffa & Elwood 2002). Bununla birlikte, saldırganlık neredeyse tüm hayvan taksonlarında görülür ve kelebeklerdeki hava gösterileri (Kemp 2002) ve karıncalar arasındaki rakip ordu savaşlarından (Batchelor & Briffa 2010) (Görsel 2) fok balıklarında ısırma ve oymaya (Hayley 1994) varan geniş bir yelpazede çeşitlilik gösterir. Gerçek hayvan yarışlarına ilişkin pek çok deneysel çalışmanın iyi gelişmiş teori birimleri tarafından bilgi almış olması, doğal seçilimin saldırganlığın çeşitli biçimlerde nasıl evrim geçirmesine yol açtığını anlamamıza yardımcı olmaktadır.

Teşekkür: Bu yazıyı çeviren Nazlıcan Kaya'ya teşekkür ederiz.

  1. Briffa, M. & Sneddon, L. U. Contest behavior. In Evolutionary Behavioral Ecology. eds. Westneat, D. F. & Fox, C. W. New York: Oxford University Press, 2010.
  2. Huxley, J. S. A discussion of ritualisation of behaviour in animals and man: introduction. Philosophical Transactions of the Royal Society B 251, 247-271 (1966).
Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
1
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: Nature | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 24/03/2023 12:34:55 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/474

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Eğilim
Atmosfer
Karar Verme
Sars Mers
Yeşil
Nobel Ödülü
Makine
Çeviri
Toprak
Görme
Türlerin Kökeni
Seçilim
Kök Hücre
Test
Zehirli Mantar
İnsan Türü
Kanat
Besin Değeri
Şehir
Beslenme Davranışı
İklim
Kimya Tarihi
Ağız Sağlığı
Argüman
Hidrotermal Baca
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. Briffa, et al. Bölgecilik ve Saldırganlık. (17 Eylül 2017). Alındığı Tarih: 24 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/474
Briffa, M., Ağacı, E., Özdil, A. Ş. (2017, September 17). Bölgecilik ve Saldırganlık. Evrim Ağacı. Retrieved March 24, 2023. from https://evrimagaci.org/s/474
M. Briffa, et al. “Bölgecilik ve Saldırganlık.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Translated by Evrim Ağacı, Evrim Ağacı, 17 Sep. 2017, https://evrimagaci.org/s/474.
Briffa, Mark. Ağacı, Evrim. Özdil, Ayşegül Şenyiğit. “Bölgecilik ve Saldırganlık.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Translated by Evrim Ağacı. Evrim Ağacı, September 17, 2017. https://evrimagaci.org/s/474.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.