Böceklerin Duyguları Olabilir mi?

Dünya üzerinde oldukça az hayvanın, onları diğer hayvanlardan ayıracak seviyede bir bilinci olduğu üzerinde kolaylıkla uzlaşabiliriz: Örneğin balinalar zekaları ve iletişim yetenekleri ile bilinirken, köpekler de bizim duygu ve ifadelerimizle uyumlu olacak bir şekilde evrimleşmiştir. Bu sebeplerden dolayı bu canlılara diğerlerinden daha yakın hissederiz ve onları öldürmenin yanlış bir şey olduğunu düşünürüz.

Diğer bir taraftan bazı canlıları, dünyamızın ekosistemi için çok önemli rolleri olan canlılar olsalar dahi, bizden çok farklı ve yabancı oldukları için pek umrumuzda olmazlar. Birçok böceğin, özellikle de hiç düşünmeden ezip öldürdüğümüz evimizi istila eden sineklerin de kaderi budur.

İşte o günlerin geride kalması gerekebilir; çünkü araştırmacıların bulduğu delillere göre böcekler, bilinçli ve de benmerkezciler! Yani evet, geçen hafta öldürdüğünüz o sineklerin de duyguları vardı. En azından bir bakıma… 

Avustralya’nın Macquarie Üniversitesi’ndeki araştırma ekibine göre, sinek ve pireler, bilincin en temel formlarından biri olan “öznel deneyimler” yaşayabiliyorlar. Araştırmacı Colin Klein, Discovery News’e şu sözlerle açıklıyor:

Bizler, acıktığımız zaman sadece yemeğe doğru yönelmeyiz; açlığımızın kendiyle özdeşleşmiş bir hisse de sahibizdir. Eğer bir canlının zihni, bir şey olduğunda, o şey "olmuş" gibi hissediyorsa, o organizmanın deneyimi "öznel"dir.

Böceklerde bu deneyimin var olduğu sonucuna varmak için araştırmacılar, sinek beyinlerine ait, korteks kıvrımlarının içinde konumlanmış olan orta beyin bölgesinin taramalarını incelediler. Bu görüntüleri kullanarak sinek beynini diğer hayvan beyinleri ile kıyasladılar ve sinek beyinleri ile insan beyinlerinin yapısının benzer olduğunu, onların da dünyayı bizim gibi biçimlendirdiklerini keşfettiler. Klein, Discovery News’e yaptığı açıklamasında şöyle devam ediyor:

İnsanlarda ve diğer omurgalılarda orta beynin temel, öznel deneyimlerden sorumlu olduğuna dair sağlam bulgular var. Korteks, neyin farkında olduğumuzla ilgili çoğu şeyi belirlese de, en başından bir şeyin "farkında olabilmemizi" sağlayan orta beyindir. Bunu kabaca anlatacak olursak; orta beyin, tekil bir bakış açısından dünyayı bütünleşmiş tek bir resim olarak biçimlendirerek sağlar.

Klein ve ekibi, dünyayı bu şekilde biçimlendirdiklerinden ötürü sineklerin, aynı zamanda benmerkezci de olduklarını söylüyorlar; çünkü sinekler, hayatta kalmak için seçimlerine bağlı olarak bazı şeylerle ilgilenirken, diğer şeylerle ilgilenmiyorlar.

Araştırmacılar şimdi de bilincin bütün canlılardaki evrimsel oluşumunu anlamaya çalışmak istiyorlar. Şu anki bulgulara göre organizmalar, ihtiyaçlarına öncelik vermeye başladıklarında ve dünya üzerinde serbestçe gezinme yeteneğini kazandıklarında bilinçlendiler.

Bunu anlamanın en iyi yolu, denizanası gibi bilince sahip olmadığı gözüken canlılar üzerine düşünmektir. Denizanaları okyanuslarda serbestçe dolaşmazlar, onun yerine karaya vurmama umuduyla, dalgalara kendilerini bırakırlar. Eğer hareket kabiliyeti kazanırlarsa ihtiyaçlarını gidermek için eninde sonunda hangi tarafa gidecekleri hakkında bir karar vermeleri gerekecek. İşte bilinç, buradan hareketle evrimleşebilir.

Daha öğrenecek çok şey var; fakat ekibin bulguları hepimizin ortak hisler paylaştığı yaratıklar olan böceklerin nasıl temel bir bilinç formu kazandıklarına ışık tutarak işleri kolaylaştırıyor. 

Ekibin keşifleri Proceedings of the National Academy of Sciences adlı dergide yayımlandı.