Siyaset ve Rejim

Siyaset karşılığı olarak Nişanyan Türkçe Sözlüğe baktığımızda ''seyislik; at bakımı'' anlamı taşıdığını görüyoruz. İlginç bir biçimde ''devlet yönetimi'' anlamı ikinci karşılık olarak veriliyor. Aynı madde için genişletici bir örnek şu tümceyle veriliyor ''isizlerke ḥaşmat siyāsat kerek / eḏgülerke tutçı ḥurmat gerek [kötülere maiyet ve siyaset gerek, iyilere daima hürmet gerek].

Aynı sözlükte rejim için “yönetim, düzen, özellikle sıkı düzen” karşılığı verilmiş. Sözcüklerin etimolojik karşılıklarının peşine düştüğümüzde geçmişe doğru yolculuk yapmış oluruz; bugünkü kullanımlarının kökenini öğrenir, dil aracılığı ile kültürümüzün nasıl somut unsurlara dönüştüğünü kavrama imkanı elde ederiz.

Yazımızın başlığı Rejim ve Siyaset de olabilirmiş birbirinin görevini yapabilen iki ayrı sözcük... Sırasıyla Fransızca ve Arapça' dan dilimize kazanılmış bu iki ayrı sözcük, üzerinde biraz daha kazı yapılmayı ziyadesiyle hak ediyor çünkü topluluklar ve devletler siyasi hasleti tekamül etmiş yöneticiler tarafından belli bir rejim altında varlıklarını sürdürüyor. Siyasi yetenekleri gelişmiş ve toplumu belli rejim altında dengede tutan yöneticiler kimlerdir ve bunu nasıl başarıyorlar?

Kutadgu Bilig salt bir sözlük olmanın ötesinde devlet teorisinin derinlemesine işlendiği ilk Türkçe kaynak olarak değerlendirilebilir*. Kutadgu Bilig' i kaleme alan Yusuf Has Hacib neredeyse 1000 yıl önce ''kötülere maiyet ve siyaset gerek, iyilere daima hürmet gerek'' derken ne anlatmak istiyordu, kötülere maiyet ne anlama geliyor. Bu kez TDK ' ya gidiyoruz ve maiyet için ''üst görevlinin yanında bulunan kimseler, alt kademedekiler'' yazıldığını görüyoruz. Burada kötülerin hassaten yönetilmesi ve onlar için bir siyaset "reaya yönetimi' (Nişanyan Sözlük' te siyaset için ek açıklama' dan) tesis edilmesi kaygısı öne çıkarken, iyiler düzenden yanadır gibi bir mesaja tanık oluyoruz.

Bütün bu etimolojik madencilikten sonra günümüze geldiğimizde toplumsal düzen ve çeşitli devlet rejimleri için, düzenin rejimi nasıl sağlanıyor üzerine evrimsel perspektiften bir açıklama getirmek daha kolay görünüyor. Siyaset düzeni hangi rejimle yürütüyor sorusu muhtemelen toplumu bir arada dengede tutabilme sorunsalı ile bağlantılı. Rejimin biçiminden daha önemli olan fertlerin onayı ve yönetime aktif katılımı. Rejime gönüllü destek tarihsel kültürel devralmalar ile ilişkili. Gönüllü destek kuşkusuz anonim olan kültürel mirasla tahkim edilirken geleneksel ve sınanmış yönetim biçimlerinin sürekli ve dinamik regülasyonu ve restorasyon süreci neticede bu işi idare etmek için yetkinleşmiş kişiler sayesinde mümkün hale geliyor..

Toplumun karmaşıklık seviyesinden bağımsız olan yönetimin icrası işi son tahlilde iş bölümüyle sağlanır; iş birliğini en iyi başaranlar bir anlamda fertlerin onayı ve gönüllü katılımının maksimizasyonu temin ederler, bu sayede toplum kararlı denge üzerinde geleceğe taşınmış olur. Siyaset bir yandan dengeye itiraz edenleri ikna etme faaliyetidir, ikna sürecinin tamamlanması ile artık gönüllü katılım için ekseriyet sağlanmış olur; diğer taraftan bu süreç aynı zamanda itiraz edenlerin maiyet altında tutulması sürecidir. Şu veya bu rejimin devamlılığı ve katılıma razı olan fertlerin ekseriyeti sağlaması insan bilişinin evrimsel bir kazanımıyla ilişkili görünüyor; türümüz bugün için hayatta kalma mücadelesi verirken eş zamanlı olarak yarını planlıyor, enerjimizin neredeyse yarısı yarın için planlara harcanıyor. Memelilerin hatta karıncaların yaptığı da tam olarak bu değil mi; kıtlık zamanları için yiyecek sağlamak. Bize özgü olan ilave bilişsel kazanım yarına ilişkin planlarımızın doğanın izin verdiğinin ötesinde sigortalar temin etmeyi daha doğrusu böyle bir sigortanın varlığına inanmamızı sağlamış olmasıdır. Bugünkü planlarımızın yarın tutması için bir rejim altında yaşamaya ikna olurken, rejimin icrasını da iş bölümü yaparak bizim adımıza yönetenlere havale etmiş oluruz. Rejimin devamı; toplumsal dengeyi en iyi başaranlar yani fertler arasındaki eşitsizliklerin en makul çözümünün ancak kendileri tarafından sağlanacağına toplumu ikna edenlerin (icra heyetinin) yetkinliğiyle evrensel olarak bağlantılıdır. Yönetilenlerin nabzını en iyi ölçen en iyi tanıyı koyar, en şifalı reçeteleri hazır eder; iş bölümünün diğer odalarında kalan her bir ferdin yarına ilişkin kaygıları icra heyetine devredilir ve toplam toplumsal enerjiden tasarruf sağlanmış olur. Rejimin adı ve sıfatından ve icra heyetinin ideolojisinden bağımsız olarak yürüyen bu yönetişim süreci esasında hayvanlar aleminin yabancı olmadığı ama sadece insana özgü kurgulanmış ilave yarın senaryolarıyla kültürlenmiş bir anlamda üretilmiş bir alet, tarihsel bir vakıa olarak yaşamımıza entegre edilmiş görünüyor; ikna edilme veya aktif katılımın tercihimize bırakıldığı bir yaşam biçimi.

*Kutadgu Bilig üzerine geniş bir inceleme için bkz: Teori Dergisi, sayı 397.