Kapitalizmin Çözülüşü Üzerine I - Batık Ekonomi ve Demokrasi Çıkmazı

- Blog Yazısı
Kapitalist düzenin kendi içine gömülerek yıkılacağını düşündüğümüzde, bu sav sadece böyle düşündüğümüz için değil, tarihsel ve maddi gerçekliklerin üst üste binmiş çatlaklarıyla bize seslenmesinden ileri geliyor. Bir sistemin çöküşü yalnızca dışsal bir baskıyla değil, kendi iç dinamiklerinin diyalektiğiyle olur. Kapitalizm, bu anlamda kendi celladını kendi bağrında büyütür. Emeğin metalaşmasıyla başlayan bu serüven, artık sınıfsal bir çöküşün de girdabını beraberinde getirmektedir.
Artı Değerin Yıkıcı Akışı: Üretim ile Yıkım Arasındaki Doğru Orantı
Marx’ın Kapital’de temellendirdiği artı değer teorisi, kapitalist sistemin can damarını oluşturur. Sermaye, emeğin karşılığı ödenmeyen kısmını sömürerek büyür. Ancak bu büyüme sonsuz değildir. Çünkü bu sömürü, aynı zamanda piyasayı daraltır. Emekçinin satın alma gücü düşerken, üretim artar. Bu çelişki Marx’ın deyimiyle “bir çöküş mekanizması” doğurur.[1] (Marx, Kapital, Cilt I, s. 628). Bu mekanizma, içten içe çatlamaya başlayan binayı andırır. Gördüğümüz şey, hem büyüme hem krizdir. Çelişkilerin eşzamanlılığı, yıkımın paralelliğini oluşturur.
Daha çok üretim, daha az tüketici. Daha çok emek, daha az yaşam. En çok sarsıcı olan da bu düzenin, kendi içinde rasyonel gibi görünmesine rağmen insana, doğaya ve hatta kendi devamlılığına irrasyonel bir biçimde yaklaşmasıdır.

Finansallaşma ve Uydurma Sermaye: Reel Olmayanın Hakikate Dönüşü
Kapitalizmin son evrelerinde finansal sermaye, üretken sermayenin önüne geçti. Artık değer, nesnel bir üretim değil, algoritmalar ve borsa manipülasyonları üzerinden şekilleniyor. Reel ekonomiden kopmuş bir balon gibi. Uydurma sermaye, Marx’ın deyimiyle “gelecek artı-değerin bugünden satışı”dır.[2] (Marx, Kapital, Cilt III, s. 379). Ancak bu satış, aynı zamanda geleceğin ipotek altına alınması anlamına gelir.
Bugünün krizleri, yalnızca geçmişin borçlarının değil, geleceğin gaspının da bedelidir. İşte tam da burada, kapitalizm kendi yok edicisini yaratır: krizi yönetemeyen, onu sürekli ertelemeye çalışan ama sonunda daha büyük çöküşler doğuran bir yapı haline gelir.
İşçi Sınıfının Bölüntülenmesi: Birleşemeyen Parçalar mı, Yoksa Yeni Bir Özne mi?
Biliyorum, birçok Marksist için işçi sınıfı artık klasik anlamda tanımlanamaz hale geldi. Ne var ki sınıf, yalnızca mavi önlüklü fabrika işçileri değildir. Esnek çalıştırılan, güvencesizleştirilen, algoritmalara hizmet eden beyaz yakalılar, hatta TikTok içerikleri üreten içerik üreticileri, yeni proletaryanın parçalarıdır. Açıkçası yeni dönemin işçi sınıfına mensup işçileridir.
Bu parçalanmış sınıfın en büyük sorunu, kendini tanıyamamasıdır. Aslında kendilerini tanımlayamamaları noktasında haksız da değiller. Zira emeği karşılığında elde ettikleri primler, promosyonlar hatta kıdemler sınıf gerçekliğiyle aralarında sis perdesi oluşturmaya yetiyor da artıyor bile.Kapitalizm yeni sınıf tipolojileri yaratırken, kendi karşıtını da yeniden tanımlıyor adeta. Gramsci’nin dediği gibi: “Eski dünya ölüyor, yenisi doğamıyor; bu arada canavarlar ortaya çıkıyor” [3](Gramsci, Hapishane Defterleri, s. 276). Ve evet, canavarların çağındayız. Kimisi de kendi içimizden peyda oluyor maalesef ki.
Kapitalist Düzende Hukuksuzluk ve Demokrasi Çıkmazı
Eğer kapitalizm yalnızca ekonomik bir sistem olsaydı, çöküşü teknik bir mesele olurdu. Fakat o, aynı zamanda hukukla ve siyasetle örülmüş bir ağdır. Demokrasi, bu ağın cilasıydı. Ancak gelinen noktada, bu cila fazlasıyla aşınıyor. Yüzeyde halk egemenliği görüntüsü var, sandık var, seçim var. Fakat özde, hukukun araçsallaştırılması, adaletin sermaye çıkarlarına tabi kılınması söz konusu. İşte bu, kapitalizmin en çürütücü çelişkilerinden biridir.
Hukukun Yozlaşması: Adalet mi, Sermaye Çıkarı mı?
Neo-liberal sistemin yükselişiyle birlikte hukuk, bir meta haline geldi. Şirketlerin ve siyasi iktidarın lehine kararlar alan mahkemeler, işçi direnişlerini kriminalize eden yasalar ve muhalefeti susturmak için düzenlenen anayasa değişiklikleri…
Hukuk artık soyut bir adalet mekanizması değil; sermayenin kılıcı haline getirilmiştir. Poulantzas’ın deyimiyle “devlet, sınıf mücadelesinin yoğunlaşmış biçimidir” [4](Poulantzas, Politik İktidar ve Toplumsal Sınıflar, s. 134). Ve hukuk bu yoğunlaşmada, burjuvazinin araçsal aklını temsil eder.

Demokrasi mi, Sandık Fetişizmi mi?
Demokrasi, yalnızca sandığa indirgenemez. Ama kapitalist siyasal sistemde demokrasi, çoğu zaman sandığa hapsedilir. Sandığın egemenliği, halkın egemenliğinin yerine konur. Sandığa konsolide olmuş bir öfke, kapitalizmin standart hezeyanlarından biridir. Günü kurtarır, halkı oyalarlar. Sandık, sadece biçimdir. İçeriği ise egemen sınıf belirler.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Bir noktadan sonra, bu sistem kendi antitezini yaratır: halkın adıyla kurulan iktidarlar, halkı susturur. Çoğunlukla gelen liderler, çoğunluğa yaslanarak azınlığı ezer. Bu, liberal demokrasinin kendini yeme sürecidir. Ve kapitalizmin demokratikliği bu noktada bir yanılsamadır. Neoliberal otoriterlik dediğimiz şey tam da budur: serbest piyasa + tek adam.
Çözülüş Bir Zorunluluktur
Kapitalizm bir sistem olarak sürecini tamamlamıştır. Ancak bu tamamlanmış olma, derinleştiği ve yerleştiği anlamına gelmez. Tam tersine: kapitalizmin doruk noktası, onun çöküşünü hızlandırır. Emek sömürüsüyle, hukuk manipülasyonlarıyla, sınıf çelişkilerini bastıramayacak kadar geniş bir yarık açtığı su götürmez bir gerçektir.
Halk bu yarığın sesini duyuyor. Hatta tam da bu yarığın içinde, en dibinide. Öyle bir yarık ki bu; İçinde hem yıkımı hem umudu barındıran bir ses. Kapitalizm çözülüyor. Yavaş, sancılı, ama kaçınılmaz bir çözülüş bu. Ve bizler, bu sürecin tanıkları değil; öznesi olmak zorundayız. Aksi halde, çöküşün altında kalacağız.
- 3
- 2
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 03/06/2025 20:32:12 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/20325
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.