Kan Grupları: Kanımızda Neden Karşıt Grupların Antikorları Var?

Giriş

Kan; plazma, trombositler, akyuvarlar ve alyuvarlardan oluşan, omurgalılar için hayati öneme sahip bir sıvıdır. Kanın yaklaşık %55'ini plazma, %45'ini ise hücresel bileşenler oluşturur. Oksijen, alyuvarlar aracılığıyla taşınarak dokulara ulaştırıldığı için ciddi miktarda kan kaybı bireyi oksijensiz bırakarak ölümle sonuçlanabilecek durumlara yol açabilir. İnsanlık bu tehlikeye karşı "kan nakli" gibi çözümler geliştirmiştir ancak tarihsel olarak her kan nakli başarılı olmamıştır. Bu başarısızlıkların ardında yatan temel neden, çoğu kişinin ismen tanıdığı ancak biyolojik detaylarına hâkim olmadığı bir kavrama, yani kan gruplarına dayanmaktadır.

Kan Grupları

İnsanlarda 4 çeşit kan grubu gözlenmektedir:

• A
• B
• AB
• O

Kan nakli sürecinde alıcı ile vericinin kanlarının uyumlu olması hayati önem taşır. Bu da kan nakli protokolünde bir takım kombinasyonların doğmasına sebebiyet vermektedir. Örneğin, A grubu AB'ye kan bağışında bulunabilirken, O ve B'ye kan bağışlayamaz. Rh faktörü (+/-) de kan naklinde önemli bir etmendir ancak konumuz ile pek de ilgili olmadığı için yazının geri kalanında buna değinilmeyecektir.

Canadian Blood Services

Kan Grupları Neye Göre Belirlenir?

Bu gruplar bireyin alyuvarlarının üzerindeki antijenlere göre belirlenir. Örneğin birey A antijenine sahipse A grubundadır, B'ye sahipse B grubundadır. Eğer her ikisine de sahipse AB grubuna mensuptur. Yok eğer iki antijene de sahip değilse O grubundadır. Antijenler ilgili hücrenin (bizim durumumuzda alyuvarların) yüzey proteinleridir. Vücudu herhangi bir patojen enfekte ettiğinde söz konusu patojenin antijenlerine karşı bağışıklık sistemimiz antikorlar üretir. Bu antikorlar ilgili antijenlere özgüldür ve onları işaretler. Böylece bağışıklık sisteminin diğer elemanları bu işaretlenmiş antijenleri, dolayısıyla patojenleri kolaylıkla saptar ve yok eder. Ancak eğer bir antijen zaten sizin vücudunuzda üretiliyorsa bağışıklık sisteminiz ilgili antijene karşı hiçbir antikor üretmez. Tam da bu yüzden herhangi bir kan grubuna mensup bireyin plazmasında yalnızca kendi grubundan olmayan antijenlere karşı antikorlar bulunmaktadır.

BYJU'S

Peki Neden?

Bu noktada akla bazı temel sorular gelmektedir: Neden farklı kan grupları evrimleşmiştir? Neden plazmamızda, kan nakli yapılmamış olsa bile karşıt kan gruplarına ait antikorlar hazır halde bulunur? Kan gruplarının işlevi tam olarak nedir?

Bu sorular sadece tıbbi uygulamalar açısından değil, aynı zamanda evrimsel biyoloji açısından da büyük önem taşımaktadır. Şimdi ise bu sorulara bilimsel veriler ışığında yakından bakalım.

Antikorların Kökeni

ABO kan grubu antijenlerine karşı antikorlar, insanlarda çok erken yaşlarda ortaya çıkar. Bunun temel nedeni A ve B antijenlerine yapısal olarak benzeyen karbohidrat yapılarının doğada yaygın olarak bulunmasıdır. Bu benzer yapılarla (örneğin bazı bakteri ve virüslerin yüzey antijenleri aracılığıyla) karşılaşan bağışıklık sistemi, ilgili yapıya karşı antikor üretmeye başlar. Moleküler Taklit adını verdiğimiz bir olgu yüzünden bu antikorlar kan grubu antijenlerine de etki etmektedir. Eğer bireyin vücudu bu antijenlerden birini veya her ikisini kendisi üretiyorsa (örneğin birey A grubundaysa ve A antijenine sahipse) bağışıklık sistemi o antijeni kendinden sayarak ona karşı antikor üretimini baskılar.

Ayrıca sanılanın aksine ABO antijenleri sadece alyuvar yüzeyinde bulunmaz. Omurilik sıvısı dışında neredeyse tüm vücut sıvılarında ve bazı dokularda ABO antijenlerine rastlamak mümkündür. Buna mukus, tükürük, mide sıvısı ve bazı epitel dokuları da dahildir.

Antijenlerin İşlevi

ABO antijenlerinin modern insan fizyolojisindeki tam fonksiyonu net olarak bilinmemektedir ve hâlâ bir araştırma konusudur. ABO antijenlerine sahip olmayan bireyler aynen sahip olanlar gibi sağlıklıdır. Bu da söz konusu antijenlerin günümüzde hayati bir işleve sahip olmadıklarını düşündürmektedir. Ancak bu antijenlerin varlığı veya yokluğu bazı hastalıklar karşısında bireyin duyarlılık seviyesini etkileyebilmektedir. Örneğin, O kan grubundaki bireylerde kan pıhtılaşmasını sağlayan bazı proteinler daha düşük düzeyde ifade edilir. Bu durum O grubundaki kişileri bazı arteriyel ve venöz hastalıklara karşı daha duyarlı hâle getirebilir.

Kan Grupları ve Evrim

ABO sistemi yalnızca insanlara özgü değildir. Makaklar, şempanzeler ve diğer birçok primat türünde de insanlarınkine benzer ABO kan grubu antijenlerine rastlanmaktadır. Bu da ABO polimorfizminin çok eski bir evrimsel geçmişe sahip olduğunu gösterir. Güncel genetik veriler, A ve B alellerinin en az 20 milyon yıldır primat soylarında korunduğunu ortaya koymaktadır. Bu da ABO kan grubu çeşitliliğinin, henüz modern insan türü ortaya çıkmadan önceki ortak atalarda evrimleştiğini ve günümüze taşındığını göstermektedir.

Kapanış

Kan gruplarının işlevi ve evrimi biyolojinin hâlâ çözülmemiş sırlarından sadece birisidir. Çeşitli kan gruplarının varlığı ve coğrafi dağılımı bilim insanlarının kafalarını kurcalamaya devam etmektedir. Ancak bu grupların milyonlarca yıldır korunmuş olması, onların henüz tam olarak anlayamadığımız bazı evrimsel avantajlar sunduğunu düşündürmektedir. Bilim aynı tempoda devam ettikçe bu gibi soruların cevabı mutlaka bulunacaktır.