İklim Anlaşmalarında Görünmeyen Yüz: Tarihsel Sorumluluktan Kaçış ve Eşitsiz Yük Paylaşımı

İklim Anlaşmalarında Görünmeyen Yüz: Tarihsel Sorumluluktan Kaçış ve Eşitsiz Yük Paylaşımı

Giriş

İklim krizi artık soyut bir tehdit değil; seller, kuraklıklar, orman yangınları, gıda krizleri ve göçlerle dünyayı derinden sarsan somut bir felakettir. Bu krize karşı geliştirilen uluslararası çevre anlaşmaları ve zirveler, çözümün yol haritası olarak sunulsa da, altında derin bir adaletsizlik ve çelişki barındırmaktadır. En çok doğaya zarar veren ülkeler, yükü gelişmekte olanların sırtına yıkmakta, geçmişin ağır sonuçlarını bugünün zayıf halkalarına ödetmektedir.

Tarihsel Kirleticiler: Sessiz Günahkârlar

Sanayi Devrimi'nin başladığı 18. yüzyıldan günümüze kadar geçen sürede, bazı ülkeler doğayı sınırsızca tüketerek zenginleşti. Bu ülkeler, bugünkü iklim krizinin altyapısını oluşturdular. 1850’den bu yana atmosfere salınan toplam karbondioksitin %60’tan fazlası, birkaç ülkenin faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır:

Ülke 1850-2021 Arası Kümülatif Emisyon (%)

ABD %24.5

Çin %13.7

Rusya %6.9

Almanya %4.9

Birleşik Krallık %4.5

Japonya %3.1

Hindistan %3.0

ABD ve Avrupa ülkeleri, yüzyıllar boyunca fosil yakıtlara dayalı sanayi kurarak, bugün dahi etkileri süren devasa bir karbon borcu yarattı. Ancak bu ülkeler, 1990’lardan itibaren sorumluluğu küreselleştirerek "hep birlikte mücadele edelim" söylemiyle geçmişin üstünü örtmeye çalışıyorlar.

Çin ve Hindistan: Günümüzün Dev Kirleticileri mi?

Bugün atmosferde en fazla karbon salan ülkeler arasında Çin ve Hindistan da yer alıyor. Ancak bu iki ülkenin durumu, tarihsel kirleticilerden farklı bağlamlarda değerlendirilmelidir:

Çin:

Dünyanın en büyük karbon salıcısıdır (2023 itibariyle küresel emisyonların %30’u).

Sanayileşme süreci 1990’larda ivme kazanmıştır.

Batı ülkelerinin üretim faaliyetlerini Çin’e kaydırması nedeniyle "emisyon ihracı" gerçekleşmiştir.

Hindistan:

Kişi başına emisyon miktarı hâlâ düşüktür (yaklaşık 2 ton/yıl).

1.4 milyarlık nüfusunun büyük kısmı hâlâ yoksulluk sınırındadır.

Kalkınmasını tamamlamadan “kirletmeyin” baskısıyla karşı karşıya kalmıştır.

Agora Bilim Pazarı

İmparator Tanrıyken

“Müstesna… Otsuka’nın sesi asla tökezlemiyor; zaruretin dehşetini de, tesadüfi güzelliği de aynı ustalıkla yansıtıyor.” –COLSON WHITEHEAD

Kapıya asılan bir duyuru.
Beş dakikada toplanan bir hayat.
Geride bırakılan bir ev, bir köpek, bir komşu.

Savaş, yalnızca cephede yaşanmıyordu. 1942’de güneşli bir Şubat sabahı, Amerika’nın Batı Yakası’ndaki Japon asıllı Amerikalılar için her şey değişti: Kendi ülkelerinde birer “düşman” ilan edildiler. Ellerine tutuşturulan tren biletleriyle Utah çölünde, adı bile duyulmamış bir toplama kampına gönderildiler. İsimleri silinmiş, kimlikleri askıya alınmıştı. Artık onlar için sadece kampın ince duvarları arasında yankılanan sessizlik, tel örgüler, uykusuz geceler, bitmek bilmeyen bekleyiş vardı.

Tavan Arasındaki Buda ve Yüzücüler’in ödüllü yazarı Julie Otsuka, bu sarsıcı romanında, savaşın gölgesinde parçalanan bir ailenin hikâyesini anlatıyor. Bir annenin gururu, bir çocuğun anlam veremediği yabancılaşma, bir kızın içinde büyüyen öfke… Bu yalnızca kayıpların değil, sessizliğin içindeki haykırışın ve görünmez olanların da hikâyesi.

Devamını Göster

₺250.00

Satın Al Tüm Ürünler

Temel Fark:

Gelişmiş ülkeler "kirleterek kalkındı", şimdi Çin ve Hindistan gibi ülkeler aynı yolu seçtiklerinde, onlara "durdurun" deniyor. Bu, hem ahlaki hem de politik bir çelişkidir.

Karbon Ticareti ve “Yeşil” Maskeler

Paris Anlaşması ve benzeri iklim anlaşmaları çerçevesinde getirilen karbon ticareti ve dengeleme mekanizmaları, aslında gelişmiş ülkelerin kirletmeye devam etmeleri için oluşturdukları finansal oyunlardır.

Örneğin, bir Batı ülkesi, Afrika’da ağaçlandırma projesine sponsor olup kendi karbon salımını “dengeleyebiliyor.”

Bu, “kirletme hakkının satın alınması”dır.

Kirleten sistem değişmiyor, yalnızca bedel ödeyerek sürdürülebilir kılınıyor.

Bu tür mekanizmalar, çevreci görüntü altında yeni sömürü biçimleri oluşturuyor.

Bilim, Endüstri ve Görünmeyen Ekolojik Tahribat

Gelişmiş ülkeler hâlâ doğaya zarar veren pek çok “bilimsel” ve “teknolojik” faaliyet yürütmektedir:

Uzay çöpleri: ABD, Çin ve Rusya öncülüğünde yörünge çöplüğü artıyor.

Nükleer atıklar: Japonya’nın Pasifik Okyanusu’na saldığı radyoaktif sular bunun yakın tarihli bir örneğidir.

Yüksek tüketimli teknolojiler: Batı’da üretilen her yeni akıllı cihaz, Afrika’da çıkarılan lityum, kobalt ve nadir toprak elementlerinin doğayı tahribiyle mümkün oluyor.

Bu zincir, çevreci sözlerle değil, gerçek sömürü düzeniyle devam ediyor.

Adil Bir Gelecek Mümkün mü?

Gerçek bir çözüm, yalnızca karbon saymakla değil, tarihsel sorumlulukları, güncel ihtiyaçları ve kalkınma haklarını birlikte değerlendiren bütüncül bir yaklaşımla mümkündür:

1. Tarihsel Emisyonlara Dayalı Sorumluluk:

ABD, Birleşik Krallık, Almanya gibi ülkeler geçmişteki emisyonlarının bedelini ödemelidir.

2. Kalkınma Hakkının Tanınması:

Çin, Hindistan, Afrika ve Güney Amerika ülkelerine çevreyi koruyarak kalkınma imkânı sunulmalıdır.

3. Teknolojik Transfer ve Fonlar:

Gelişmiş ülkeler, temiz enerji teknolojilerini ve çevre yatırımlarını gelişmekte olan ülkelere ücretsiz ya da sübvansiyonlu sunmalıdır.

4. Fosil Yakıt Modelinden Radikal Çıkış:

Sadece gelişmekte olanlar değil, gelişmiş ülkeler de kendi üretim-tüketim alışkanlıklarını sorgulamalıdır.

Sonuç

İklim krizi yalnızca doğaya değil, insanlığa karşı da bir sınavdır.

Ve bu sınavda en büyük zorluk, adaletli sorumluluk paylaşımının sağlanmasıdır.

Tarihsel kirleticilerin bedel ödemediği, günümüz kirleticilerinin ise kalkınma hakkından mahrum bırakıldığı bir dünyada iklim adaleti yalnızca bir masal olarak kalacaktır.

Küresel çevre politikaları, ancak samimi, eşitlikçi ve geçmişle yüzleşen bir anlayışla dönüştürülebilir. Aksi takdirde, her anlaşma yeni bir sahne, her zirve ise yeni bir “suç ortaklığı” olarak tarihe geçecektir.