Hayatın Anlamı Nedir?

“Hayatın anlamı nedir?” sorusu, hem felsefe tarihinde hem de günlük yaşamda karşımıza çıkan en temel ve etkileyici sorulardan biridir. Yüzyıllar boyunca filozoflar, din adamları ve düşünürler bu soruya cevap aramış; farklı bakış açılarıyla çok sayıda görüş ortaya koymuşlardır. Ancak bu sorunun cevabı ne kadar düşünülse de, çoğu zaman kişiden kişiye değişen öznel bir nitelik taşımaktadır. Bu yazıda filozofların düşüncelerinden yola çıkarak ve kendi yaşantım, gözlemlerim doğrultusunda hayatın anlamı üzerine kişisel bir değerlendirme sunmak istiyorum.

Geçmişten bugüne birçok insan gibi ben de hayatın anlamını aradım. Bu arayış bazen derin bir sorgulamayla, bazen de günlük yaşam içinde fark edilmeden gelişti. Özellikle dini inançlara sahip olan bireyler için hayatın anlamı daha net ve belirli bir çerçevede yer alıyor gibi görünmektedir. Örneğin İslam inancına göre hayat, Allah’a kulluk etmek, dünya hayatını bir sınav olarak görmek ve ölüm sonrası ahiret hayatına ulaşmak için bir süreçtir. Bu inanç sistemi bireye hem yön gösterir hem de yaşamını anlamlandırmasına yardımcı olur. Fakat herhangi bir dine inanmayan veya Tanrı inancı taşımayan bir insan için bu sorunun cevabı çok daha karmaşık olabilir. Bu kişilere karşı genellikle “senin hayatının bir anlamı yok” gibi ifadeler kullanılır. Ancak bu yaklaşım oldukça yüzeysel ve genelleyicidir. İnançsız bireyler de en az inananlar kadar anlam arayışı içinde olabilir. Çünkü insan zihni, boşluğu ve belirsizliği tolere edemez. Bu yüzden yaşamına bir neden, bir yön ve bir değer katmak ister.

Bu noktada şu soru ortaya çıkmaktadır: İnsan neden hayatın bir anlamı olmasını ister? Bu sorunun cevabı, insanın düşünme kapasitesiyle doğrudan ilişkilidir. Düşünen ve sorgulayan bir varlık olan insan, varoluşunun tesadüfi olmadığını hissetmek ister. Değerli ve amaçlı bir yaşam, kişiye hem moral bir dayanak sağlar hem de ölümü daha kabul edilebilir kılar. Çünkü bir amacı olan insan, o amacı gerçekleştirdikten sonra yaşamının da bir bütünlük taşıdığını düşünür.

Bazı filozoflar bu konuda oldukça karamsar görüşler ileri sürmüştür. Örneğin Albert Camus, hayatın nesnel bir anlamı olmadığını savunur. Ona göre insan, anlamsız bir evrende anlam arayan bir varlıktır ve bu durum "absürt" bir gerçeklik doğurur. Ancak Camus, bu absürtlüğe rağmen insanın isyan ederek yaşamı anlamlandırabileceğini savunur. Yani hayatın anlamı, bizim bu anlamsızlıkla nasıl başa çıktığımızda yatar. Diğer taraftan Viktor Frankl, Nazi toplama kampında edindiği tecrübelerle “anlam arayışı”nın insan için temel bir ihtiyaç olduğunu savunmuştur. Frankl’a göre insan, acılar içinde bile hayatına bir anlam katabildiğinde, o acıya dayanma gücü bulabilir. Ona göre anlam, dış koşullardan çok içsel tutumla ilgilidir.

İçsel tutum demişken, belki de bu arayış bazen korkularımızdan da beslenir. Bilinmezlik, ölüm, hiçlik gibi kavramlar insanı tedirgin eder. Belki de bu yüzden, dualarımızda Tanrı’dan çok kendimizi düşünürüz. Korkularımızı bastırmak, güvende hissetmek ve bir şeylere tutunmak isteriz. Bu anlamda hayatın anlamı arayışı çoğu zaman içsel bir ihtiyaçtan kaynaklanır.

Tüm bu düşüncelerin sonunda vardığım sonuç şudur: Hayat kendi başına bir anlam taşımaz. Onu anlamlı hale getiren biziz. Yani anlam, dışarıdan gelen bir hakikat değil, insan zihninin ürettiği bir yorumdur. Eğer onu düşünen, sorgulayan bir zihin yoksa, hayatın anlamlı ya da anlamsız olduğunu söylemek de mümkün değildir. Bu nedenle, biz var oldukça ve anlam yüklemeye devam ettikçe, hayat da bizim için anlamlı kalacaktır.

Hayatın anlamı sorusu, bireysel bir arayışı yansıttığı için tek ve kesin bir cevabı yoktur. Kimi insanlar bu anlamı dinde, kimileri ise sanat, bilim, aile ya da kişisel hedeflerde bulabilir. Önemli olan bu arayışın kendisini sürdürmektir. Çünkü anlam arayışı, aynı zamanda insanın kendisini tanıma ve varoluşuna değer katma çabasıdır. Bu nedenle, hayatın anlamını aramak, aslında insan olmanın en doğal sonucudur.