Gözlemlenebilir evren, evrenin ilk anlarından gelen ışığın insanlığa ulaşmayı başarması sürecine kadar uzanan bir mesafeyi kapsar. Işık yaklaşık yalnızca 13.8 milyar yıldır yol alıyor, bu nedenle gözlemleyebildiğimiz evrenin çapı yaklaşık 93 milyar ışık yılı olarak kabul ediliyor.
Bu gözlemlenebilir bölgede:
- 2 trilyon galaksi
- Her galakside trilyonlarca yıldız, merkezinde karadelik
- Septilyonlarca gezegen, uydu, göktaşı vb. gök cismi bulunuyor.
Tüm bu yapılar ise evrenin yalnızca %5'inin yansıtıyor. Geriye kalan %95 ise:
- %27'si karanlık madde
- %68'i ise karanlık enerji olarak ikiye ayrılıyor.
Karanlık Madde Nedir?
Karanlık madde, evrende bulunan ancak ışık veya diğer elektromanyetik dalgalarla etkileşime girmediği için doğrudan gözlemlenemeyen bir madde türüdür. Ancak bazı kütle çekimsel etkileri aracılığıyla varlıkları bilinir.
Karanlık Maddenin Keşif Süreci
Karanlık maddeden söz edebilmek için 1930'lu yıllara kadar gitmek yeterli olacaktır. Ancak bu yıllarda karanlık madde tam olarak bilinmiyor yalnızca varlığına dair birtakım şüpheleri barındırıyordu. 1933'te Fritz Zwicky, Coma galaksi kümesinde gözlemlenen hızları açıklamak için “kayıp kütle” kavramını ortaya attı. Bu madde görünmüyordu ancak galaksi kümelerini bir arada tutuyordu. Fakat Zwicky'nin fikri, o dönemde yeterince dikkat çekmedi. 1940'lı yıllarda karanlık madde adına bir sessizlik dönemi hakimdi. Gerek kozmolojinin gelişme aşamasında olması gerekse veri eksikliği nedeniyle Zwicky'nin kayıp kütle fikri yeterince ilgi görmedi. Bu sessizlik döneminin ardından yaklaşık 20 yıl boyunca kayıp kütlede karamsarlık hakim oldu fakat galaksilerin kütlesiyle ilgili ilk sistematik çalışmalar başladı. Gözlemlerle kuramsal hesaplamalar uyuşmamaya devam ettiği tekrar tanık olundu. Gelişen teleskoplarla galaksilerin dönüş hızları daha hassas şekilde ölçülmeye başlandı. Buna göre yıldızlar merkezden uzaklaştıkça yavaşlamıyor, aksine sabit hızla dönüyordu. Bu durum bir "gizli kütle" fikrini güçlendirdi. 1970'lerde ise kayıp kütle fikrinde bir devrim yaşandı. Vera Rubin ve Kent Ford, spiral galaksilerin rotasyon eğrilerini net biçimde ortaya koydu. Rubin, gökadaların dış bölgelerindeki yıldızların, Newton ve Kepler yasalarına göre beklenenden çok daha hızlı hareket ettiğini keşfetti. Bu sayede spiral galaksilerin rotasyon eğrileri net biçimde ortaya kondu. Doksanlı yıllarda görüldü ki evrenin erken dönemine ait ışımalar (COBE uydusu) karanlık maddenin izlerini taşıyordu. COBE uydusu ile gördük ki büyük ölçekli yapı oluşumu modellerinde karanlık madde temel bir bileşen olarak yer alıyordu. Bu da karanlık maddenin evrenimizde yeni olmadığını uzun yıllardır "yanıbaşımızdaki" uzayda olduğunu gösterdi.
2000'lerde galaksi oluşumu ve evrenin büyük ölçekli yapısı, karanlık madde varlığıyla başarıyla modellenebildi. Bullet Cluster (2006) gibi çarpışan galaksi gözlemleri, karanlık maddenin görünmez ve ayrık hareket ettiğini gösterdi.
Günümüz Araştırmalarında Karanlık Madde
1. Doğrudan Tespit Deneyleri
Karanlık madde parçacıklarının Dünya üzerindeki dedektörlerle etkileşime girmesi amaçlanır. Bu deneyler genellikle yer altında kuruludur, böylece kozmik ışınlar gibi dış etkenler minimize edilir.
LUX-ZEPLIN (LZ, ABD): Dünyanın en hassas karanlık madde dedektörlerinden biri, sıvı ksenon kullanarak WIMP (Zayıf Etkileşimli Büyük Kütleli Parçacık) avı yapıyor.
2. Dolaylı Tespit Yöntemleri
Karanlık maddenin kendisi gözlemlenemese de, parçacıkların birbirleriyle çarpışıp yok olması sonucu yayılması beklenen gama ışınları, nötrinolar veya kozmik ışınlar aranıyor.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Fermi Gamma-ışını Uzay Teleskobu bu yöntemin önemli projelerinden olup gökada merkezlerinden ve cüce gökadalardan gelen anormal gama ışını fazlalıklarını inceliyor.
3.Parçacık Hızlandırıcılar ile Üretim Çabaları
Karanlık madde parçacıklarının laboratuvar ortamında yaratılması hedefleniyor.
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC, CERN): Yüksek enerjili proton çarpışmalarında karanlık madde adayı parçacıkların oluşup oluşmadığı araştırılıyor.
4. Astrofiziksel ve Kozmolojik Gözlemler
Karanlık maddenin kütleçekimsel etkileri, gökada hareketleri ve kozmik yapılar üzerinden inceleniyor.
5. Alternatif Teoriler ve Yeni Aday Parçacıklar
WIMP’ler dışında farklı karanlık madde adayları da araştırılıyor:
Aksiyonlar: Çok hafif, düşük enerjili teorik parçacıklar (ADMX deneyi bu parçacıkları arıyor).
Steril Nötrinolar: Standart Model’de olmayan, zayıf etkileşimli nötrino türleri.
Kara Delikler (İlkel Kara Delikler): Evrenin erken dönemlerinde oluşmuş minik kara deliklerin karanlık madde olma ihtimali bulunuyor.
Kapalı perdeler ardında olsa da, evreni karanlıkta tutan sır, belki de aydınlığımızın anahtarıdır.
-
2
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- Evrim Teorisi Online. Maddenin Başlangıcı Ve Evrimi. (25 Nisan 2011). Alındığı Tarih: 11 Mayıs 2025. Alındığı Yer: Evrim Teorisi Online | Arşiv Bağlantısı
- uzayorg. Kozmik Mikrodalga Arka Plan Işıması. Alındığı Tarih: 11 Mayıs 2025. Alındığı Yer: Uzay | Arşiv Bağlantısı
- NewScientist. World's Most Sensitive Dark Matter Detector Tested For The First Time. Alındığı Tarih: 11 Mayıs 2025. Alındığı Yer: NewScientist | Arşiv Bağlantısı
- spaceplace. What Is Dark Matter?. Alındığı Tarih: 11 Mayıs 2025. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
- kurıous. Karanlık Maddenin Peşinde. Alındığı Tarih: 11 Mayıs 2025. Alındığı Yer: Kurious | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 13/05/2025 09:33:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/20578
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
Evrenin Kayıp Kütlesinin İzinde: Karanlık Madde
Mitolojide Kadın Figürü : Medusa
Kara Delikler Ölüyor Mu?: Hawking Radyasyonu ve Kuantum Mekaniği
2025 GÖK YILLIĞI
Uzaydaki Sesler Nasıl Kaydedilir?
Mavi Gezegenin Uydusu
Kertenkele Öldürmek Sevap mı?
Artemis Misyonu
Kişisel Ahlak Gelişimi
Bankaların Reklam Sloganlarını Hiç Merak Ettiniz mi? Bütün Bankaların Sloganları
MATEMATİK BİLMEK NEDEN ÖNEMLİ?
Matematik ve Satranç
