Mavi Gezegenin Uydusu

Güneş sistemindeki 8 gezegenin etrafında dönen 200’ün üzerinde doğal uydu bulunmakta. Bu uyduların dağılışına bakacak olursak Güneş’e en yakın ilk iki gezegen olan Merkür ve Venüs'ün hiç uydusu olmadığını, Dünya’nın 1, Mars’ın 2, Jüpiter'in 80, Satürn’ün 83, Uranüs'ün 27 ve Neptün'ün 14 uyduya sahip olduğunu görürüz. Buradan anlaşılacağı üzere güneş sisteminde bir uyduya sahip olan tek gezegen içinde bulunduğumuz gezegendir. Ayı diğer doğal uydulardan farklı kılan birtakım özellikler vardır. Örneğin diğer gezegenlere ve uydulara baktığımızda devasa cisimlerin etrafında dönen gezegenin büyüklüğüne göre oldukça küçük kalan uydular görüyoruz. Oysa ki Ay Dünyanın yalnızca ¼’i büyüklükte ve diğer tüm uydular arasında gezegenine göre açık ara en büyüğüdür. Hatta bu oran nedeniyle astronomlar Ay ve Dünyayı ikili gezegen sistemi olabileceklerini dahi düşünmüşlerdir. Peki ya bu düşünceyi değiştiren ne olmuştur? Bunu öğrenmek için öncelikle ayın oluşumuna dair teorileri incelemek gerekir. Ayın oluşumuna dair 4 temel teori öne sürülmüştür. Bunlar:

Toplanma Teorisi

Bölünme Teorisi

Yakalama Teorisi

Çarpışma Teorisi

Toplanma Teorisi

Bu teori bize Dünya ve Ayın Güneş sisteminin ilk zamanlarındaki birikim diskinden oradaki partiküllerden ve gazlardan ya da bir karadelikten ikili bir sistem olarak aynı anda ve birlikte oluştuğunu söyler. Fakat Dünyanın merkezindeki demir miktarıyla Ayın merkezindeki demir miktarlarının birbirlerinden farklı olması bu teorinin gidişatını bozan noktadır.

Bölünme Teorisi

İlk kez Charles Darwin’in oğlu George Darwin tarafından önerilen bu teoride ayın eskiden çok daha büyük hızla dönen Dünyanın kütlesinin bir parçasını dışarı atarak oluştuğu anlatılır. Bu teori Apollo görevlerine kadar popülerliğini oldukça iyi korumuş olsa da Aydan gelen örnekler ve Ayın yüzeyinin incelenmesiyle eski popülerliğini kaybetmiştir.

Yakalama Teorisi

Bu teoride ise Ayın aslında Güneş sisteminin başka bir bölümünde oluştuğunu fakat bir süre sonra Dünyaya yaklaşınca yavaşlayarak onun kütle çekimine kapıldığını söyler. Ancak bu teoriyi savunanlar Ayın nasıl yavaşladığı konusuna bir açıklama getirememişlerdir.

Ayın oluşumuna dair bu 3 teorinin de ortak noktası yalnızca Dünya üzerinden ortaya atılan fikirler olmasıdır. Bu teoriler henüz Aya yolculuk edilmeden önce Dünyadan elde edebildiğimiz gözlem ve hesaplamalar sonucunda ulaştığımız sonuçların hipotezleridir. Aynı zamanda birçok matematiksel hatalara da sahiptir. Bu yüzden Ayın oluşumuyla ilgili doğru sonuca ulaşamamış iken bu konuda bize yol gösterecek olan iki gelişme yaşanır: Bilgisayarın icadı ve Aya yolculuk. Bu gelişmeler ışığında yeni bir teorinin doğuşuna şahit olmuştuk o da “Büyük Çarpışma Teorisi”.

Büyük Çarpışma Teorisi

Aydan gelen örneklerin Dünyadaki bazalt kayalarına benzer olduğu görülmüş hatta bu örneklerin Hawaii'deki en büyük aktif yanardağın etrafında bulunabilir kayalardan olduğu ortaya çıkmıştır. Daha da ilgi çekici olan ise Aydaki elementlerin Dünya ile tamamen aynı izotop oranlarına sahip olduğu keşfedilmiştir. Bunları okurken iyi de bunda şaşıracak ne var veya bu benzerliklerinin bize bir şeyleri kanıtlar nitelikte olup olmadığını sorgulamış olabilirsiniz. Bu benzerlik oldukça önemlidir çünkü Dünyaya dışarıdan gelen hiçbir gök cisminde ( örneğin atmosferi aşan göktaşları gibi) bırakın bu kadar büyük benzerliğe sahip olmayı aynı izotop oranlarına bile sahip değillerdir. Bu da bize Ay ve Dünyanın materyallerinin çok benzer olduğunun bir kanıtıdır.

Ayın üzerinde çeşitli büyüklüklerde kraterler olduğunu bilirsiniz fakat bunlardan bazıları o kadar büyük ki ancak yüzlerce kilometre çapında meteorların çarpması sonucunda oluşabilirler. Gök bilimcilerin tahminine göre güneş sisteminin ilk zamanlarında Dünyanın oluşumu aşamasında iç gezegenler bölgesinde böylesine büyük gök cisimleri dolaşıyor olabilir. Bu tahminle beraber yeni hipotezin doğuşunu izledik diyebiliriz. Sahiden de gezegen büyüklüğünde bir gök cismi Dünya’ya çarparsa Ay’ın oluşmasına yol açmış olabilir mi? Bunu matematiksel hesaplamalarla anlamak çok zordur o yüzden 1972 yılında astronomlar bir bilgisayar yazılımı geliştirdiler. Bu program güneş sisteminin ilk zamanlarındaki yığılma sürecini simüle etmek için o zamanın imkanlarıyla yapılan kabaca bir girişimdi. Bu program ile Dünyanın yakınından ona çarpabilecek başka gök cisimleri olup olmadığını bulmak istediler. Eğer ki varsa ve Dünyaya çarparsa Ay büyüklüğünde bir cisim oluşmuş olması mümkün müdür? Bu ilkel bilgisayar simülasyonun bu sorulara cevabı olumlu olmuştur. Böylece o ana kadar ki en geçerli fikir ortaya çıkmıştı. Bu teoriye göre 4,5 milyar yıl önce Theia adını verdiğimiz Mars büyüklüğündeki hipotetik bir gezegen vardı. Bu gezegen Dünya ile çarpışarak paramparça olmuş ve bir kısmı Dünyanın üzerine saçılırken geri kalan kısmı ise Ayı meydana getirdi. Öyle ki antik gezegen kuramcılarına göre Theia’nın arta kalan parçaları 4 ve 5 numaralı lagrange noktalarında varlıklarını sürdürüyor olabilir. Bu çarpışma yalnızca Ayın oluşumunu açıklamakla kalmıyor ve Dünyanın çekirdeğinin kendi boyutundaki bir vücut için neden beklenenden çok daha büyük olduğunu da açıklıyor. Çünkü hipotetik gezegenin çekirdeği ve mantosu Dünyanın çekirdeği ve mantosu ile karışmış olabilir. 1972’deki o ilk bilgisayar programından bu yana pek çok simülasyon yapıldı birçok çarpışma modeli incelendi. Partiküllerin nasıl davranacağı ve birbirlerinin nasıl etkileyebileceğine dair yüzlerce çalışma yapıldı. Bilim insanları çarpma ardından Dünyanın dönme hareketinin de başladığını söylüyorlar. Ayrıca Dünyanın şeklini de önemli ölçüde bozuyor. Yapılan araştırmalara göre büyük çarpışma sonucunda Dünyanın etrafına saçılan materyallerin 1 yıldan kısa sürede Ay’ı oluşturduğu söyleniyordu ta ki 2022 Ekimde edinilen yeni bilgilere göre bu olaylar saatler içinde bile meydana gelmiş olabileceğini söylüyor.

NASA ve Durham Üniversitesinin yaptığı yeni simülasyona göre:

-Theia Dünyaya yaklaşmaya başlıyor.

-Mars büyüklüğündeki kütlesiyle Dünyaya

çarpıyor.

-Uzaya saçılan enkaz başlangıçta 1 değil 2

ayrı gök cismine dönüşüyor.

-Bunlardan birisi daha küçük bir alanı kaplayan cisim uydumuzu ve ona göre daha büyük olan parça ise kütle çekimi de daha güçlü olduğundan Dünyayla birleşiyor.

-Tam o sırada Ay çok daha geniş ve stabil bir yörünge oluşturuyor.

İşte dünyanın biricik uydusu Ay'ın doğum hikayesi bu şekilde. Üzerine bunu çürütecek bir keşif yapılmadığı sürece büyük çarpışma teorisiyle anılmaya devam edecek uydumuz. Kim bilir siz bu çarpışma olayını okurken evrende buna benzer daha nice çarpışma oluyordur hatta ileride tıpkı gezegenimiz gibi yaşama ev sahibi olacak bir gezegenin uydusu oluşuyordur.

Evren bu gibi bir sürü ihtimal ile dolup taşıyor. Bu ihtimallere ne kadar anlam kazandırabilir isek kendi Dünyamızın gelişimi hakkında da bir o kadar çok şey keşfedebiliriz. Bilimle kalın..