Europa

1610 yılının soğuk bir Ocak gecesi, Galileo Galilei teleskobunu Jüpiter’e çevirdiğinde, tarih boyunca adını duyuracak bir keşfin eşiğindeydi. Dev gezegenin etrafında, birbirinden parlak dört küçük ışık noktası gördü. Bu, insanlığın gözleriyle ilk kez başka bir dünyanın uydularına bakışıydı. O günden sonra bu dört uydu Io, Europa, Ganymede ve Callisto , Galileo’nun onuruna “Galilei Uyduları” olarak anıldı. Bu satırların konusu ise Jüpiter’e en yakın ikinci uydu olan Europa.

https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/sites/default/files/jupiter_uydulari_io_ganymede_europa_callisto.jpg

Galilei Uyduları , jupiter_uydulari_io_ganymede_europa_callisto.jpg (1500×1198)

Europa, büyüklük olarak neredeyse Ay’a denktir. 1.569 kilometrelik yarıçapı ve 4,8 × 10 ²² kilogramlık kütlesiyle küçük ama etkileyici bir dünyadır. Jüpiter’in çevresindeki yolculuğunu yalnızca 3,55 Dünya gününde tamamlar. Yörüngesi 670.900 kilometrelik ortalama uzaklıkta, neredeyse mükemmel bir daire gibidir. Ve tıpkı Ay’ın Dünya’ya yaptığı gibi, Europa da Jüpiter’e hep aynı yüzünü gösterir; bir yüzü dev gezegenin parlak atmosferine bakarken, diğer yüzü sonsuz boşluğun karanlığına dalar.

Yüzeyine bakıldığında, Europa, Güneş Sistemi’ndeki en pürüzsüz yerlerden biri olarak dikkat çeker. Devasa çarpışma kraterlerinden yoksun bu buzlu dünya, adeta yeni dökülmüş cam gibi parlaktır. Yüzeyi, 300–400 metre yüksekliğinde, birkaç kilometre genişliğinde alçak dağ sıraları ve yüzlerce kilometre uzanan koyu renkli şeritlerle kaplıdır. Bu şeritler, yüzeyin altındaki dev okyanusun buz tabakasını kırıp yeniden donmasıyla oluşur. Buzun saflığı öylesine yüksektir ki, Güneş ışığını güçlü bir şekilde yansıtır; bu da Europa’ya neredeyse beyaz bir parıltı kazandırır.

Jüpiter’in uydusu Europa , 221-i6su_cover.jpg (1280×720)

Bilim insanlarının en çok heyecan duyduğu şey, Europa’nın buz kabuğunun altındaki sıvı su okyanusudur. NASA’nın tahminlerine göre bu buz tabakası 3 ila 30 kilometre kalınlığında olabilir. Altında ise 100 kilometre derinliğe ulaşan, Dünya’daki tüm okyanusların toplamından daha fazla su içeren devasa bir deniz bulunuyor olabilir. İç ısısını ise iki kaynak besliyor: çekirdekteki radyoaktif elementlerin bozunması ve Jüpiter’in güçlü çekim alanının yarattığı gelgit etkisi. Europa, Ganymede ve Io ile birlikte “yörüngesel rezonans” içinde olduğundan, yörüngesi asla tamamen dairesel olmaz; bu hafif eliptiklik, buz altı okyanusu sıcak tutacak kadar iç ısı üretir.

Yaşam olasılığı ise işin en büyüleyici kısmı. Dünya’da, Antarktika’nın kilometrelerce buzunun altında bile bakteri, alg ve tek hücreli canlılar yaşamayı başarıyor. Bu canlılar, buzdan süzülen zayıf güneş ışığıyla fotosentez yapabiliyor ya da okyanus tabanındaki sıcak su bacalarından gelen kimyasal enerjiyi kullanıyor. Eğer Europa’nın derinliklerinde benzer koşullar varsa, orada da yaşamın filizlenmiş olması ihtimal dışı değil.

Europa’nın gizemini çözmek için yapılan keşifler de dikkat çekici. 1979’da Voyager 1 ve 2 uzay araçları, bu uydunun ilk yakın plan fotoğraflarını dünyaya gönderdi. Ardından Galileo uzay aracı, manyetik alan verileriyle yüzey altındaki tuzlu suyun varlığına dair güçlü kanıtlar sundu. Şimdi ise gözler NASA’nın Europa Clipper görevine çevrilmiş durumda. 14 Ekim 2024’te fırlatılan bu dev uzay aracı, 2030’da Jüpiter’e ulaşacak ve Europa’nın üzerinden 49 kez yakın geçiş yaparak buzun kalınlığını, yüzey bileşimini ve yaşam izlerini araştıracak.

Belki de birkaç on yıl içinde, teleskoplardan gördüğümüz bu parlak noktanın altında bir zamanlar hayal bile edemediğimiz bir yaşamın var olduğunu öğreneceğiz. Belki de Europa, yalnızca Jüpiter’in etrafında dönen buzlu bir uydu değil, aynı zamanda evrende yalnız olmadığımızın sessiz kanıtı olacak.