Cüceyken Gezegenlik Zor!
Dokuzuncu gezegen Plüton'un gezegenlik kategorisinden çıkarıldığını duymuş olabilirsiniz. Peki ne oldu da 4.5 milyar yıldır yörüngesinde hareketini sürdüren masum gök cismimiz Plüton'a cüce gezegen dedik?
Hubblesite
- Blog Yazısı
Gezegen olmanın kuralları pek eskiye dayanmıyor hatta çok yakın zamanda bu kuralları belirledik. 1800'lü yıllarda Güneş Sistemi'nin içinde irili ufaklı birçok asteroid vb. cisim bulmaya başladık ve o zamanlar bu cisimlerin büyüklüklerinin de net olarak kavranamaması nedeniyle hepsine gezegen adı verdik. Örneğin bugün cüce gezegen olarak sınıflandırdığımız Ceres, 1801'de Giuseppe Piazzi tarafından keşfedilip gezegen olarak sınıflandırılmıştı.
Onyıllar, yüzyıllar geçtikçe çok daha fazla cisim keşfedildi, nispeten küçük olanlarına "alt gezegen, küçük gezegen" gibi tabirler kullandık. Nihayet astronomlar hangi cisme gezegen diyebileceğimizi netleştirmek adına Plüton'u cüce gezegen seçtiğimiz 2006 yılındaki International Astronomical Union (IAU) toplantısında gezegenlik şartlarını ortaya koydu:
1. Cisim Güneş'in etrafında dönmeli. (Başka yıldızların etrafında dönen cisimlere gezegen değil, 'ötegezegen' adı veriyoruz.)
2. Küre biçimini alabilecek kadar ağır, dolayısıyla kütleçekimi yüksek olmalı.
3. Kütleçekimi, bulunduğu yörüngedeki cisimleri temizlemiş olmalı (yani yıldızı etrafındaki yörüngesinin sınırlarında dolaşan bir başka cisim olmamalı).
Ekstra olarak cüce gezegenlerin çoğu temelde bir asteroid olup cüce gezegen unvanını da kazanabilmesi için yeterli kütleye sahip olması yoluyla sahip olduğu kütleçekimin, cismi küresel veya küreselliğe çok yakın bir şekle getirmesi gerekiyor. Bu şartı sağlayamayan ve boyutları bir kum tanesinden bir dağ büyüklüğüne ulaşabilen milyonlarca asteroid, Mars ve Jüpiter arasındaki Asteroid kuşağı ve Neptün ötesindeki Kuiper kuşağında yörüngelerinde süzülmektedir. Bu asteroidlerden bazıları Güneş'in kütle çekim etkisiyle bazen yörüngelerinden koparak Güneş'e çok yakın olacak biçimde ısınarak gaz açığa çıkarır ve kuyruklu yıldıza dönüşür.
Gezegenlik şartları netleştikten sonra; Haumea, Plüton, Makemake, Eris ve Ceres gibi cisimler zaman içinde cüce gezegen statüsüne kavuştu. İçlerinden gezegen olmaya en yakın aday Plüton, IAU'nun belirlediği ilk iki şartı sağlıyor olsa da sahip olduğu kütleçekim kuvveti yörüngesinde irili ufaklı birçok cismi temizleyemediği için cüce gezegen statüsünde değerlendiriliyor.
Genel tanımlar bu şekilde olsa da Kuiper kuşağındaki bazı cisimlerin cüce gezegenlik sıfatını alıp alamayacakları tartışma konusudur. Örneğin Neptün ötesindeki Orcus, Sedna gibi bazı cisimler hakkında hem küreselliklerini hem de büyüklerini tam doğrulayacak kadar yeterli data ve görüntü bulunmadığı için asteroid olarak sınıflandırılmaya devam edilmektedir. İleriye dönük olarak NASA'nın yıllar önce planladığı New Horizons 2 görevi, Kuiper kuşağı cisimleri hakkında daha fazla veriye ulaşmak için önerilmiş bir misyondur. Bunun gibi uzak mesafeli görevlerin gerçekleştirilmesi, birçok cisim hakkında daha fazla detaya ulaşarak sınıflandırma yöntemlerimizin doğruluğu konusunda bize yol göstermesi bakımından önemlidir.
Yazan ve hazırlayan : Emir Bölükbaş
Kaynak:
https://www.asc-csa.gc.ca/eng/astronomy/solar-system/dwarf-planets.asp
https://solarsystem.nasa.gov/missions/dawn/overview/
Görsel: NASA / JPL-Caltech / UCLA / MPS / DLR / IDA / Justin Cowart
-
3
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- Unknown. Kaynak 1. Alındığı Tarih: 16 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Government of Canada | Arşiv Bağlantısı
- Unknown. Kaynak 2. Alındığı Tarih: 16 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Solar System Nasa | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/05/2024 04:24:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/15345
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
