Assur (Asur) Medeniyeti: Artı Ürün, Artı Değerdir!

Assur arkeolojisi, çok genel bir bağlamda üç başlık altında incelenebilir:

1 - İkinci binyılın ilk yarısı / Eski Assur.

2 - İkinci yarısı / Orta Assur.

3 - 1000-612 / Yeni Assur.

Adını baş tanrı Assur'dan alan Assur kenti, Büyük ve Küçük Zap ırmaklarının Dicle ile birleştikleri kesimde, Dicle Nehri'nin batı kıyısında yer almaktadır.

Assur, bağımsızlığını kazandığı ikinci binyılın başlarında ticarette önemli bir rolü üstlenmiştir. Zagros Dağları'nın doğusundaki kalay ve Babil'in tekstili, Orta Anadolu başta olmak üzere çeşitli coğrafyalara tüccarlar tarafından merkez olan Assur'dan pazarlanmaktaydı.

Anadolu, bu ticaret sayesinde Mezopotamya'nın lüks tüketim mallarını tanımıştır. En önemlisi, Assurlu tüccarların tuttukları kayıtlar Anadolu'yu yazı ile tanıştırmıştır.

Bu ticarette devlet tekeli yoktur, aile firmalarının örgütlülüğü vardır. Assur, bu ticareti bir şekilde denetleyip vergi alırdı. Ticaret, Erişum ve İşme Dagan arasındaki yedi kralın egemenlik dönemini kapsar. Başlangıç ise, Assur Kralı 1. İrişum iledir.

Ticaretin Anadolu'da oluşturduğu en büyük merkez, Kayseri yakınlarındaki Kültepe'dir (Neşa-Kaniş). Hititler'in de başkenti olacak olan Neşa, şimdilik en eski uzak mesafeli organize ticaretin de merkezi konumundadır. Anadolu ise bu dönemde, şehir devletleri tarafından yönetilmektedir. Sistem, yerel beylerin kontrolü altındadır. Yani, Anadolu'da bu dönemde merkezi sayılabilecek kadar büyük bir devlet yoktur.

Havadan çekim - Aşağı ve Yukarı şehir.

Kısa süreli kervan yolculukları ve deneme ziyaretleri ile başlayan ticaret, Assurlu tüccarları Anadolu'ya yerleşime kadar götürmüştür. Anadolu'da, Assurlu tüccarların evlerini ve dükkanlarını da kapsayan pazar yerleri (karum) oluşturulmuştur.

Kayseri'nin 8 kilometre kuzeydoğusunda yer alan Neşa'daki Aşağı Şehir, bir yangının ayırdığı iki tabakaya sahiptir. Her iki tabakada ele geçirilen Assur kökenli çeşitli nesneler ve 20 bine yakın çiviyazılı tablet, ticaret sürecinin en zengin koleksiyonlarından biridir.

Anadolu'nun bakır kaynakları zengindir. Bunu öğrenen Assurlu tüccarlar, Anadolu'ya Afganistan ve İran üzerinden getirdikleri kalayı ve Babil'in dokumalarını satmışlardır. Mezopotamya'ya özgü taşlar ve takılar da pazarlanmaktaydı. Tüccarlar bunların karşılığında, altın ve gümüş alıyordu. 

Taşımacılık, eşekler ile yapılmaktaydı. Yük, önce Neşa'ya gelirdi ve dağıtım buradan yapılırdı. Günde ortalama olarak 25-30 kilometre yol alan kervanlar, bir seferi yaklaşık iki ayda tamamlıyorlardı. Konakladıkları yerlere ise, wabartum demişlerdir. Yerel beyler ile yapılan anlaşmalar sayesinde, güvenli bir kervan yolu oluşturulmuştur. Koloni Çağı denmesinin bir nedeni de budur; çünkü, 200 yıl kadar sürmüş olan bu ticaret belli bir sistem içinde yürütülmüştür. Yerel egemenler, sağladıkları güvenlik ve konaklama karşılığında, tüccarlardan kendileri adına pay alıyorlardı. Ancak, tüccarların hepsi vergi vermekten memnun değildi. Kimi ticaret yolları için ıssız yolları kullanarak ya vergiden kaçmıştır ya da daha az vergi vermiştir.

Assurlu tüccarlar, sadece, Orta Anadolu'ya yoğunlaşmamıştır. Ticaret yolları, farklı coğrafyaları da kapsar. Bunun en güzel örneği; Mezopotamya'da yaygın kullanılan Habur türü çanak çömleğin, Fırat'ın geçiş noktası üzerinde yer alan İmikkuşağı Höyük'te de saptanmış olmasıdır.

Bu Ticaret Neden Sona Erdi?

Bu konudaki verilerimiz, ne yazık ki, oldukça yetersiz. Şu an için bildiklerimiz, Anadolu'daki pazaryerlerinin yangınlarla tahrip olduğudur ve Mezopotamya'da Şamsi Adad sonrasında Assur'un zayıfladığıdır.

evrimagaci.org/dosyalar/icerikler/81995352_10954879155791771113.jpg" style="height: 649px; width: 560px;" />

Tablet - Mama Kralı Anum Hirbi'nin, Kaniş Kralı Warşama'ya yazdığı mektup.

Tabletler Bize Ne Anlatıyor?

Neşa tabletlerinin içinde en büyük grubu, iş mektupları oluşturmaktadır. En çok bulunan belgeler ise; mahkeme tutanakları ve borç senetleridir. Az miktarda ise; aile hukukunu ilgilendiren evlilik, boşanma, miras gibi konuların belgeleri vardır. Diğer yandan, köle satışı belgelerine de rastlanılmıştır.

Aile Hukuku Belgeleri

1 - Kadın ve erkek eşittir.

2 - Evlenme veya boşanma tanıkların huzurunda gerçekleştirilir.

3 -Çiftler, ölüm halinde veya yaşar iken mallar üzerinde eşit haklara sahiptir.

İşin ilginç yanı; Anadolu'ya, o dönemde, özgü olan bu kadın ve erkek hukukunu Anadolu halkları Assur'a da kabul ettirmiştir. Anadolu'da kadın kraliçe olabiliyor iken, Assur'da bu düşünülemezdi.

"Birkaç Çanak Çömlek"(!)

Daha sonraları Hitit adını alacak olan Hatti çanak çömleğinin en güzel örneklerini Kültepe (Neşa-Kaniş)'nin 8. yapı katı verir. Bu dönemin buluntuları, genel olarak, Yakındoğu'nun kendine özgü mal grubudur. Madeni kapların takliti olarak üretilen bu çanak çömleklerin büyük bir kısmı, parlak açkılı yüzeylere sahiptir. Parlak açkılı ve kırmızı renkli olan gaga ağızlı testiler fazlacadır.

Kültepe Saklama Kapları

Bazı Sorular ve Cevaplar

Benim ise, üzerine düşünmek istediğim daha doğrusu farklı disiplinlerden yararlanarak içine girmek istediğim konu çok daha farklı. Bunun için, sık sık memetiği kullanma yoluna gidiyorum. Çünkü, memetik farklı sorular sormamızı sağlar. Ticaret, bir tür kuyruksuz maymun olan bizlerin ve konumuz açısından Koloni Çağı kuyruksuz maymunlarının mutluluğuna veya genlerine ne gibi faydalar sunmuştur? Yayılabilirler! Avantaj sağlıyormuş gibi görünürler ve rahatlıkla taklit edilebilirler. İlk sorumu, daha farklı bir şekle de sokabilirim: Peki, icatlar kendilerine yarar sağlıyorsa, ticaret kendisine nasıl yarar sağlamıştır? Sıkı bir Darwinci olarak ikinci bir eşleyici yoksa, biyolojik avantaja dönüş yapmak zorundayım. İkinci veya daha fazla eşleyicim var ise, çıkar çatışmalarını gözetmek durumundayım. 

Demek istediğim; kültürel evrimde ticaret ve memetik ilişkisi, üzerinde düşünülmesi gereken iyi bir durak gibi durur. Çünkü, ticaret kültürel evrimin bir ürünü olarak hayatta kalmak istemiştir.

Kaynaklar ve İleri Okuma:

1. Köroğlu, K., 2013; Eski Mezopotamya Tarihi, İletişim., İstanbul.
2. Özgüç, T., 2004; Arkeo Atlas, Sayı:3, Doğan Burda Rizzoli Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş., İstanbul.