Asimov Tarafından Kurgulanan "Robotiğin 3 Temel Yasası" Gerçekten Çalışıyor mu?

Isaac Asimov, kuşkusuz bilim kurgu tarihinin en önemli yazarlarından biridir. Bu önemli yazarın 80 sene kadar önce ortaya attığı Robotiğin 3 Temel Yasası ise, belki de literatüre kazandırdığı en önemli kavramdır. Yapay zeka, bilgisayar bilimi ve kontrol sistemleri alanlarındaki ilerlemeler, robotların 80 yıl önce olduklarından -ya da düşünüldüklerinden- daha farklı bir hale bürünmelerine neden oldu.

Asimov, bu yasaları yazarken, aklında daha ziyade "androidler" (insansı robotlar) vardı. Fakat robot kavramı artık çok daha fazla alanda, çok daha geniş bir anlam taşımakta. Bugün robotlar fabrika üretim hatlarından tutun, tam otonom İHA’lara kadar, pek çok sektörde bulunmakta.

Peki robotların hayatımızın her alanında kendine yer bulmaya başladığı günümüzde, bu yasalar ne kadar geçerli? Giderek robotlara ve otomasyona bağımlı hale gelen dünyamızda bu yasalar, gelecekte ortaya çıkabilecek bir robot ayaklanmasını engelleyecek yegane şey olabilir mi? Gelin bu konuyu inceleyelim.

Robotiğin 3 Temel Yasası

Öncelikle bu yasaları hatırlamakla başlayalım. Asimov tarafından, 1942 tarihli Kovalamaca [1950 senesinde Ben, Robot (İthaki, 2016) kitabında da kendine yer bulacak] adlı kısa hikayesinde ortaya atılan yasalar şu şekilde:

1. Bir robot, bir insana zarar veremez ya da bir insanın zarar görmesine izin veremez.
2. Bir robot, ilk yasayla çelişmediği sürece, bir insan tarafından verilen emri yerine getirmek zorundadır.
3. Bir robot, birinci ve ikinci yasayla çelişmediği sürece, kendi varlığını korumak zorundadır.

Asimov, sonradan "0. Yasa" adını verdiği, hepsinnden öncelikli bir yasa daha eklemiştir:

• Bir robot, insanlığa zarar veremez ya da insanlığın zarar görmesine izin veremez.

Robotiğin 3 Yasasının Sorunları

Yasaların Temel Yetersizlikleri

Öncelikle, bu yasaların tasarlandığı yılların 1940’ların başı olduğunu hatırlatarak başlamakta fayda var. O dönem "robot" denince akla gelen şey, günümüzde gelenden oldukça farklıydı. Bu yasalar kulağa oldukça basit ve mantıklı da gelse, bir robotun bunları nasıl anlayıp, nasıl yorumlayacağı bağlamdan bağlama değişiklik gösterebilir.

Asimov’un, Ben, Robot adlı eserinde toplanan kısa hikayeler de aslında tam bu konuya parmak basıyor: Her bir hikayede bir robotun bu yasaları beklenilenden farklı yorumlaması sonucu ortaya çıkan bir sorun ve hikayenin sonunda bu sorunun yine yasalar kullanılarak nasıl çözüldüğü anlatılıyor.

Ayrıca yasaların yalnızca kurgu olduğunun farkında olmak gerekiyor. Asimov, bu yasaları yalnızca kendi hikayelerinde, ortada bir durum oluşturmak için kullanmıştı. Ayrıca yukarıda da belirttiğimiz üzere, bu yasaların bu eserlerdeki genel kullanımı, yasaların yetersizliği üzerineydi.

Asimov bu yasaları tasarlarken oldukça optimist bir bakış açısı kullanmıştı. Robotların yalnızca insanların yardımcıları olarak düşünüldüğü senaryolarda iyi çalışabilecek olan bu yasalar, robotiğin geldiği nokta düşünüldüğünde aslında oldukça basit kalıyorlar. Artık robotlar sadece yardımcımız değil, aynı zamanda bizim yerlerimizi alabilecek yapay iş gücü haline gelmiş durumdalar. Bu durumun birinci yasayla ne kadar uyumlu olduğu tartışmalı bir konu.

Ayrıca, günümüzde robotların kullanım alanlarını düşünecek olursak, bunların en önemlilerinden biri de askeri sanayi. Tahmin edebileceğiniz üzere, bir robotun insan öldürmek için kullanılması doğrudan birinci yasayla bir çelişki yaratıyor. Bu gibi durumlarda yasaların farklı bakış açıları ve bağlamlarda yeniden değerlendirilmesi, veya komple baştan tasarlanması gerekebiliyor.

Yasaların Pratik Problemleri

Yasalarla alakalı teorik sorunlar bir yana, günümüzde bir robota bu yasalara uymasının nasıl öğretileceği pratik bir sorun teşkil ediyor. 80 yıl içerisinde özellikle yapay zeka alanındaki gelişmeler her ne kadar inanılmaz da olsa, halen daha bir robotu bu yasalara uyacak şekilde geliştirebilecek seviyeye gelmedik. Günümüzde robotların insan davranışlarını nasıl taklit edebileceği üzerinde çok araştırma yapılmamakla beraber, nasıl mantıklı düşünüp belirli kurallar çerçevesinde hareket edebilecekleri de kısıtlı bir alandaki araştırmalarla sınırlı. Tüm bunlar düşünüldüğünde, elimizde robotların başvurabileceği kusursuz bir rehber olsa bile, bu rehberi mevcut robotlara entegre etmemiz pratik olarak henüz mümkün değil.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Sonuç

Asimov’un yasaları, kulağa her ne kadar mantıklı ve harika da gelse temel teorik ve pratik problemleri olduğu gerçeği değişmiyor. Fakat bu, yasaların kullanıldığı hikayelerin sıkıcı veya kötü olduğu anlamına gelmesin! Yazının başında da belirttiğimiz gibi, Asimov tarihin en önemli bilim kurgu yazarlarından biri. Eh, böyle bir üne ulaşmak kolay değil. Asimov’un, yasaları temel alan kısa hikaye ve kitapları, eğer bir bilim kurgu meraklısıysanız mutlaka okumanız gereken eserler.