Aristoteles'in Etik Anlayışı: Karakter Erdemleri ve Düşünce Erdemleri
- Özgün
- Etik (Ahlak Felsefesi)
Aristoteles’in etik görüşü hakkında bilgi sahibi olunabilecek en sağlam kaynak, Nikomakhos'a Etik adlı kitabıdır. Bu kitabın, adını, Aristoteles'in oğlundan aldığı düşünülmektedir. Aristoteles, etiği politikaya giriş olarak görmektedir. Ona göre devlet, iyi bir amaç için kurulmuştur ve devletin en yüksek iyiyi amaç edinmesi gerekir.[2] Etik, bu “en yüksek iyi”nin bilgisine ulaşmayı amaçlamaktadır. Aristoteles etiğinde, karakter erdemleri ve düşünce erdemleri olmak üzere iki tür erdem vardır.
Karakter Erdemleri
Karakter erdemleri, kendi tercihimizle oluşan, yapıp etmelerimizle pekişen “alışkanlık (ethos)” yoluyla edinilen erdemlerdir. Bu da karakter erdemlerinin bizde doğuştan veya doğa vergisi olarak bulunmadığının göstergesidir. Aristoteles, “Ev yapa yapa mimar, kitara çala çala kitaracı oluruz; tıpkı böyle, adil eylemler yaparak adil oluruz, hazda ölçülü eylemler yaparak hazda ölçülü oluruz.” diyerek bunu örnekle açıklamıştır.[1]
Karakter erdemleri, ilişkilerde ortayı bulma meselesidir. Ruhun ikili bir yanı vardır ve akıldan pay almayan istekler ve hazlardan oluşan kısmın aklın buyruğuna girmesi gerekir, böylece karakter erdemlerinin çıkmasına olanak sağlanmış olur. Erdemli kişi, gerektiği zaman, gereken şeylere ve kişilere karşı, gerektiği için ve gerektiği gibi eyleyerek orta olanı ve en iyiyi yapandır.[3]
Karakter erdemleri, her tek durumda, aşırılıktan kaçınma ve ortayı bulma meselesidir. Peki bu orta nedir? Aristoteles’e göre iki aşırı uç vardır ve bunların ortasının bulunması gerekmektedir. Örneğin, bir aşırı uç korkaklık, diğer aşırı uç ise gözü kara olmaktır. Bu ikisinin ortası ise, cesarettir. Aristoteles için korkaklık ve gözü kara olmak, ahmaklıktır.
Karakter erdemlerinin kendi tercihimizle ve yapıp etmelerimizle oluştuğunu daha önceden dile getirmiştik. Bu kısımda tercih ve isteme ayrımının yapılması gerekir: İsteme sınırsızdır, her şey istenebilir; buna karşın istenen her şey tercih edilememektedir. Örneğin, hasta olmamayı isteyebiliriz, fakat bunu tercih edemeyiz. İsteme, amaçla ilgilidir, tercih ise amaca götüren yollarla ilgilidir. Tercih, kendi elimizde olan şeylerin enine boyuna düşünülmesidir.[1] Tercihler, eyleme ilişkindir, bu sebeple eyleme bakmak gerekir. Eylem ise, isteyerek yapılan ve istemeyerek yapılan olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
İstemeyerek yapılan eylemlere bakıldığında, onun da kendi içinde, “zorla yapılan” ve “bilgisizlikten dolayı yapılan” olmak üzere ikiye ayrıldığı görülmektedir. Zorla yapılan eylemlerin başlatıcısı yapan kişinin dışındadır, yani yapanın hiç payı olmadan yapılan eylemdir.[1] İki motoru da patlayan bir uçağı düşündüğümüzde, pilotun pist dışında bir yere inmesi olayına bakıldığında, buradaki eylemin başlatıcısı pilot değildir, bu sebeple pilot bunu zorla yapmıştır. Bilgisizlikten dolayı yapılan eylemlere bakıldığında, tek tek şeylere ilişkin bilgisizlikten kaynaklandığı söylenebilir. Örneğin, kaza yapmış bir araca sıkışan birini yanlış çıkardığımız için ölürse, bu da bu şeye ilişkin bilgisizlikten kaynaklanan bir durumdur.
Bilgisizlikten dolayı yapılan eylemler için iki durum vardır, bunlardan biri “istemeyerek yapılan”, diğeri “isteyerek yapılmayan”dır. İstemeyerek yapılan bir eylemden sonra, genellikle bu durumdan sonra pişmanlık duyulmaktadır. İsteyerek yapılmayan eylemden sonra ise, her hangi bir pişmanlık söz konusu değildir.
Düşünce Erdemleri
Düşünce erdemleri, karakter erdemlerinin aksine huy ve alışkanlık sonucu ortaya çıkan erdemler değil, eğitim yoluyla kazanılan erdemlerdir. Aynı zamanda, onları karakter erdemlerinden ayıran bir diğer nokta ise, ortayı bulmayı değil, uçta olmayı gerektirmesidir. Örneğin, bilgili olmak bir düşünce erdemidir. Ne kadar bilgili olunursa, o kadar erdemli olunur, bu örnekten de anlaşılacağı üzere, bilgili olmanın ortası yoktur, uç noktada olmayı, ya da uç noktaya yakınlaşmayı gerektirir.
Düşünce erdemlerine bakıldığında, iki ana yeti ön plana çıkmaktadır: akıl(nous) ve aklıbaşındalık (phronesis). Aklıbaşındalık, iyi yapmayla ilgili olarak nelerin kendisi için iyi ve yararlı olduğu konusunda yerinde düşünebilmektir. Aklıbaşında kişi, hayat boyu erdemli eylemde bulunan, ne yaptığını bilen ve bunu yapma kararlılığını gösteren kişidir. Akıl ise, eylemle ilgili ilkeleri vermektedir, aklıbaşındalık, her tek durumda bu ilkelerin uygulanmasını sağlamaktadır.
Aklıbaşındalık ve karakter erdemleri, birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Aklıbaşındalıktan bağımsız asıl anlamda iyi olmak ve karakter erdemlerinden bağımsız aklıbaşında olmak olanaksızdır, aynı zamanda doğru tercih ancak aklıbaşındalıkla yapılabilmektedir.[1]
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
31
-
11
-
5
-
5
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ a b c d Aristoteles. (2014). Nikomakhos'a Etik. Yayınevi: Sentez Yayıncılık.
- ^ Aristoteles. (2018). Politika. Yayınevi: Say Yayınları.
- ^ M. Molacı. (2020). Aristoteles'in Etik Görüşü. Medeniyet ve Toplum Dergisi. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 30/05/2025 21:45:00 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9141
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
