Ak Kuyruklu Kartal (Haliaeetus albicilla)

Ak kuyruklu kartal; geniş ve uzun kanatlı, uzun boyunlu, iri kafalı ve hantal bir kartaldır. Erişkinlerinin çok uzaklardan bile belli olan kama şeklinde kısa ve beyaz renkli, türe özgü bir kuyruğu vardır. Kanatları bir akbaba gibi geniş ve paralel kenarlıdır. Uçuşta çok hantaldır, süzülürken kanatlarını düz tutar, aktif uçuşta ise kanatları oldukça yavaş ve derin bir şekilde çırpar. Erişkinler açık kahverengi, kuyruk tamamen beyaz, gaga ve göz sarıdır. Yaşlandıkça baş ve boyundaki sarımsı tüyler beyazlaşır. Beyaz kuyruğu geniş kanatlarına oranla oldukça kısa görünür. Genci beyaz koltuk altı tüyleri dışında siyahtır, 4-5 yıla erişkin formuna kavuşur. 74-92 cm uzunluğa, 193-244 cm kanat açıklığına, 3100-6900 g kütleye erişebilir. Ülkemizdeki en iri kartal türüdür.^{[1], [2]}

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Ak kuyruklu kartalın ilk resmi tanımı, İsveçli doğabilimci Carl Linnaeus tarafından, 1758'de Systema Naturae'nin onuncu baskısında Falco albcilla türü altında yapılmıştır.^{[3], [4]} Haliaeetus cinsinin ismi, Fransız doğabilimci Marie Jules César Savigny tarafından 1809'da Description de l'Égypte'de tanıtılmıştır.^[5] Ak başlı kartal (Haliaeetus leucocephalus) ile aynı cinsten farklı bir tür olan yakın akrabalardır. En yaygın ismi kel kartal olarak bilinmektedir. Hatta Dünya’nın en büyük kartalı olarak bilinen büyük deniz kartalı (Haliaeetus pelagicus) ile de aynı cins ancak farklı türdür.

Çeşitli kaynaklara göre Grönland popülasyonu ortalama boyut açısından bir alttür olan groenlandicus olarak ayrı kabul edilebilir, ancak türler klin bazında olarak değişebilir, bu yüzden birçok otorite türü monotipik olarak ele alır.^{[6], [7]} Bu tür, diğer deniz kartallarından (Haliaeetinae spp.) en geç Erken Miyosen'in başında (yaklaşık 10 milyon yıl önce) ayrıldı ve muhtemelen (en eski fosil kayıtları bu cinse doğru bir şekilde atandıysa) erken veya orta Oligosen’den yaklaşık 28 milyon yıl önce ortaya çıktı.^[8]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Güneybatı Grönland; batı İzlanda; Yunanistan ve Türkiye güneydeki kuzey ve merkezi Avrasya, güney Kafkaslar, Balkaş Gölü ve kuzeydoğu Çin'e kadar; eskiden Yangtze Nehri'nin aşağısına ve muhtemelen Mısır'a kadar, Attu Adası'nda (Alaska'nın batı Aleut Adaları) üremiştir. Kışları Kuzey Akdeniz, İsrail, Basra Körfezi, Pakistan, kuzey Hindistan, kuzey Myanmar ve güneydoğu Çin'e kadar dağılımı bulunur.^[9] Çeşitli sucul yaşam alanları, hem tatlı su hem de deniz: kıyılar, kayalık adalar, göller, büyük nehirler ve büyük bataklıklarda bulunur.^[10] Atlantik kıyısında kayalık deniz yarlarında yaşar.^[2] Yuvalama ve konaklama için deniz uçurumlarına veya ormanlara yakınlık gerektirir, yüksek ağaçlar barındıranlar özellikle tercih edilir. Nadiren kıyıdan veya büyük su alanlarından uzakta; genellikle alçak ovalıklardadır. Bazı alanlarda ticari balık çiftliklerini sıkça ziyaret eder.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Bu türün son derece geniş bir dağılımı vardır ve dolayısıyla tehlike altında olma eşiklerine yaklaşmaz. Nüfusu artma eğiliminde gibi görünüyor ve bu nedenle popülasyon eğilim kriterine göre tehlike altındaki eşiklere yaklaşmaz (%30'dan fazla azalma 10 yıl veya üç nesil boyunca). Nüfus büyüklüğü orta ila büyük olabilir, ancak tehlike altındaki eşiklere yaklaşmadığına inanılmaktadır (<10.000 olgun birey ve devamlı bir düşüşün 10 yılda veya üç nesilde >%10 olduğu tahmin edilen devam eden bir azalma veya belirli bir nüfus yapısı ile). Bu nedenlerden dolayı tür IUCN Kırmızı Liste’de Düşük Riskli (LC) olarak değerlendirilir.^[11]

Davranış ve Etoloji

Süzülürken ve dönerek yükselirken kanatlarını düz veya hafifçe yukarı kalkık tutar, aktif uçuşta uzun bir müddet kuvvetlice kanat çırpmaktadır.^[12] Çoğu kez alçaktan, suya yakın uçmaktadır.^[2] Sıklıkla yalnızdır fakat gençler sosyal davranış göstermektedirler.^[6] Günlerinin büyük bir kısmını ağaçlarda veya kayaçlarda tüneyerek geçirebilirler, özellikle kötü hava şartlarında günlerinin %90'ı tüneyerek geçebilir.^[13][14] Çiftler düzenli olarak yuvalarında yakın, kayaçta veya ağaçta, oyuklarda, sarkık kireçtaşları veya kayaçtaki küçük izole ağaçlar gibi yerlerde birlikte tünemektedirler.

Gençler daha yaygın ve sürü halindedir; kışın, beslenme veya konaklama bölgelerinde onlarca kuştan oluşan (bazen 100 kadar) sürüler oluşturabilirler (örneğin, Aralık 1993'te Macaristan'daki Hortobágy Ovası'nda 72 birey). Yetişkinler gençlerden daha geç (Ekim) kuzeydeki üreme alanlarını terk eder ve daha erken (Şubat-Nisan) geri döner. Ak kuyruklu kartalın yaşam alanı büyüklüğü 52 ila 415 km2 arasında değişebilir, genellikle 130 km2 'den az olduğu tespit edilmiştir.^[14] Bölgeci davranışın modern kuşların yarısından fazlasında bilindiği halde, farklı soy kollarına ait tüm yırtıcı kuşlar özellikle kuvvetli bölgecidir (teritoryal) zira bir aileyi beslemek için gereken canlı av, genellikle daha seyrektir. Göreceli olarak sürü yaşam tarzına sahip bir yırtıcı kuş olmasına rağmen, özellikle kışlayan kuşlar arasında genç ve ergen kuşlara karşı bölgecidirler ve bölgeye erişilmeye çalışıldığında yetişkin erkek tarafından yapılan müdahale genellikle ciddi dövüşlere yol açabilir. Hatta dövüşen taraflardan her ikisi de ölebilir. Bazı durumlarda, bu vahşi dövüşler iki kavga eden kartalın birbirine vurmaya çalışarak aşağı düşmesiyle yuva hasarına neden olabilir.^[13][14]

Yumurtlama tarihleri geniş bir enlem farkı gösterir: Güneyde Ocak ayı; Kuzey bölgelerinde Nisan-Mayıs. Yuvalar çoğunlukla deniz uçurumu kayaçları üzerinde veya yüksek ağaçlarda yer alır, nadiren yere yapılır; ağaç yuvası çatala veya gövdeye temas edecek şekilde yerleştirilmektedir. Her çift genellikle sırayla kullanılan 2-3 yuvaya sahiptir; zamanla birkaç metre derinliğinde ve genişlikte olabilen çitalar ve dalların muazzam yapıları; yosun, ot, likenler, eğreltiotu, deniz yosunu veya yün gibi malzemelerle kaplıdır. Kazakistan'da 12 ağaç yuvasının boyutları ortalama olarak 107 cm × 148 cm olduğu tespit edilmiştir ve yerden 13.2 m yüksekte yer almaktaydı; Çek Cumhuriyeti'nde 10 ağaç yuvasının yüksekliği yerden 18-35 m arasında değişmekteydi. Genellikle 2 yumurta (1-3 arası) 2-4 gün arayla konur; ortalama boyutlar 74.7 mm × 57.1 mm idir; kuluçka 38 gün sürer (muhtemelen her yumurta için 34-46), ilk yumurta ile başlar, yetişkinler kuluçkayı ve yavruların bakımını paylaşırlar; yavruların ilk tüyü gri, ikinci tüyü gri-kahverengidir; yuvadan uçma 70-90 gün sürer; gençler en az 30 gün daha yetişkinlere bağımlıdır. Üreme başarısızlığı çok yüksek olabilir; 1-2 (çok nadiren 3) yavru uçabilir, ortalama olarak çift başına 0.2-1.1, başarılı çift başına 1.1-2.0 uçar; 1998 ve 1999'da Çek Cumhuriyeti'nde 12 yuvalama denemesinden 13 yavru uçtu. Cinsel olgunluğa 5 yaşında ulaşır. Esaret altında 27 yaşına kadar yaşayabildiği raporlanmıştır.^[15]

Diyet ve Metabolizma

Ak kuyruklu kartalın besin yelpazesi çeşitlidir, fırsatçıdır ve mevsimseldir. Ak kuyruku kartallar önemli boyutlardaki büyük türleri avlama yeteneğine sahip olmalarına rağmen, çoğu avcı gibi, genellikle savunmasız ve kendileri için kolay görünen avları tercih ederler.^[13] Balıklar, kuşlar ve nadiren memeliler de dahil olmak üzere, orta büyüklükte avları tercih ederler. Balık birçok bölgelerde muhtemelen ana besini oluşturur; bazıları ölü veya ölmekte olanlarken, diğerleri dalış yapmadan yakalanır; yüzeye yakın yüzen türler en önemlisidir, örneğin, yumrubalığı (Cyclopterus lumpus) ve denizde Mezgitgiller (Gadidae) ve tatlı suda turnabalığı (Esox lucius). Kuş avlarını genellikle deniz ve su kuşları, özellikle de dalış yapan türler oluşturmaktadır, bazen bir çift ak kuyruklu kartal tarafından tükenene kadar takip edilmektedir; ayrıca uçuş halinde ördekleri de avlayabilirler. Üreme sırasında genellikle yuvalardan yavrular çalar ve bazen ördek yumurtalarını çalar. Memeli avları arasında kemirgenler, tavşanlar, koyun, keçi ve geyik bulunmaktadır; neredeyse sadece leşleriyle beslenirler, ancak genç bireyler bazen avlanabilir. balık kartalı (Pandion haliaetus), diğer yırtıcı kuşlar ve karabataklardan da çalar; balıkçı teknelerinden atık almayı öğrenmiştir ve balık yetiştirme havuzlarında kolay balık avcılığını kullanır.^[16]

Evren Yıldız

Etimoloji

Haliaeetus adı, Yunanca deniz kartalı anlamına gelen Neo-Latincedir, "hali-" öneki "deniz-" ve "aetos", 'kartal' anlamına gelir. albicilla, "beyaz kuyruklu" anlamına gelir: Neo-Latincede "albi-","beyaz" demektir ve "cilla", "kuyruk" anlamına gelir.^[17]

Gözlem Bilgileri

Gözlem yapılırken Canon 10x30 IS 2 dürbün ve Nikon D7100 gövde ile Tamron 100-400 mm VC USD objektif kullanılmıştır. Alanda 4 birey gözlemlendi, içlerinden 1 tanesi gençti. bölgede bulunan Kara leylek ile Ak kuyruklu kartal arasında olan teritoryum savunma davranışı gözlemlendi.