Ahtapotlar Rüya Görüyor Olabilir!

Bilim insanları, uyuyan bir ahtapotun renk değiştirmesinin, REM uyku durumuna işaret ettiğini keşfetti. Yapılan çalışma, 25 Mart 2021 tarihinde iScience üzerinden yayımlandı.^[1]

(Nature on PBS/YouTube)

Ahtapotlar uyurken, sessiz ve aktif olmak üzere iki ana uyku durumu arasında belirgin bir şekilde geçiş yaparlar.^[2] Bu keşif, yalnızca omurgalılarda ve kafadanbacaklılarda aktif bir uyku durumunun ayrı bir şekilde evrimleştiğini göstermekle kalmıyor; aynı zamanda karasal omurgalılar gibi ahtapotların da rüya görüyor olabileceğini gösteriyor. Brezilya'daki Federal Üniversite'den sinirbilimci Sylvia Medeiros, şöyle söylüyor:^[3]

Bir ahtapotta gözlemlenen uyku durumlarının değişimi, kafadanbacaklılar ile omurgalılar arasındaki evrimsel yakınlığın muazzam uzaklığına rağmen, insanlarınkine oldukça benzer görünüyor.

Aşağıdaki videoda, uyuyan bir ahtapotun renk değiştirmesini biraz daha detaylı olarak izleyebilirsiniz.

Uyku hakkında bilmediğimiz birçok şey var. Uzun süredir bilim insanları, yalnızca kuşların ve memelilerin uyku döngülerine sahip olduğunu, aktif (REM uyku / hızlı göz hareketi) ve sessiz (REM olmayan uyku) uyku durumları arasında geçiş yaptığını düşünüyorlardı. Kuşlar ve memelilerin haricinde REM uykusu, yalnızca sürüngenlerde ilk kez 2016'da gözlemlenmişti.^[4] Yine de, döngüsel uykunun hayvanlar aleminde daha yaygın olabileceğine dair bir ipucu zaten bulunuyordu.

2012 yılında bilim insanları, mürekkepbalığının (Sepia officinalis) "hızlı göz hareketleri, vücut rengindeki değişiklikler ve kollarda seğirmelerle birlikte, muhtemelen REM uykusuna benzeyen durgun bir uyku durumu sergilediğini" buldular.^[5] Brezilya'daki Federal Üniversite'den başka bir sinirbilimci Sidarta Ribeiro, şöyle söylüyor:

Bu, ahtapotlarda da iki uyku durumuna ait belirtiler görüp görmeyeceğimizi merak etmemize neden oldu. Ahtapotlar, omurgasızlar arasında en merkezi sinir sistemine sahip olan canlılardandır ve ahtapotların, yüksek bir öğrenme kapasitesine sahip oldukları bilinmektedir.

Çalışma için Brezilya kıyılarında yaşayan Octopus insularis türü seçildi. Medeiros ve çalışma ekibi, aynı türden dört ahtapotu topladı ve 10 günlük bir alışma sürecinden sonra, bu hayvanların uyumalarını 50 gün boyunca dikkatlice kaydetti. Sessiz uyku durumunda ahtapotlar, soluk renkteydi ve hareketsizdi; ancak aktif uyku durumu sırasında titremeye ve hareket etmeye başladılar. Aşağıdaki kısa videoda, bir ahtapotun iki farklı uyku durumundaki görüntülerini izleyebilirsiniz.

Aynı zamanda ahtapotların renkleri ve dokuları hızla değişti, gözleri hareket etti, vücutları seğirdi. Ahtapotlar, 30-40 dakikalık aralıklarla bu uyku durumlarından geçtiler. Hatta ahtapotların vücutlarının bir tarafının renkli, bir diğer tarafının ise soluk renkli olduğu ilginç bir aşama bile vardı. Bütün bu uyku durumları esnasında ahtapotlar, tamamen huzurlu bir şekilde kaldılar.

Ahtapot renklerinin ve desenlerinin uykularında değiştiği gerçeği daha önce gözlemlenmiş ve görüntülenmişti. Şimdiyse, bilinç biçimleriyle bağlantılı olabilecek farklı faaliyet durumlarına dair ikna edici kanıtlarımız bulunuyor.

Araştırmacılar, ahtapotların uyanarak ne kadar hızlı tepki verdiklerini görmek için testler tasarladılar; bir testte yengeç görüntüleri gösterildi, bir diğer testte ise titreşimleri tetiklemek için tanka hafifçe vuruldu. Her iki durumda da ahtapotlar, bu uyaranlara "sessiz uyanıklık" (ahtapotlar, bu uyku durumunda tamamen hareketsizdir; ancak uyanık bir şekilde çevrelerini izlerler) durumuna göre çok daha yavaş yanıt verdiler ve bu da her iki uyku durumunun, gerçekten de bir uyku biçimi olduğunu gösterdi. Bilim insanları, tuhaf yarı uyanık olma evresinin, kuşlarda ve suda yaşayan memelilerde görülen, beynin sadece yarısının aynı anda uyuduğu tek yarım küre şeklindeki yavaş dalga uykusuna bile benziyor olabileceğini tahmin ediyorlar. Ancak bunu doğrulamak için daha fazla araştırmanın yapılması gerekiyor.

REM uykusu, ahtapotların tıpkı diğer hayvanlar gibi rüya görebileceğine dair bir ipucu sağlayabilir; ancak bunu asla bilemeyebiliriz de. Medeiros, şöyle söylüyor:

Ahtapotlar bunu söyleyemedikleri için rüya gördüklerini kesin olarak doğrulamak mümkün değil; ancak sonuçlarımız, ahtapotların 'aktif uyku' sırasında, insanların en çok rüya gördüğü REM uyku durumuna benzer bir uyku durumu yaşıyor olabileceklerini göstermektedir. Ahtapotlar gerçekten rüya görüyorlarsa, biz insanlar gibi karmaşık sembolik temalar deneyimlemeleri pek olası değildir. Ahtapotlarda 'aktif uyku', tipik olarak birkaç saniyeden bir dakikaya kadar olan kısa bir süreci ifade etmektedir. Bu uyku durumunda herhangi bir rüya görülüyorsa, daha çok kısa video klipler, hatta gifler gibi olmalıdır.

Cristian Ungureanu

Bu çıkarımlar, gerçekten de çok etkileyicidir. Ahtapotlar, insanlardan çok ama çok farklıdır. Kafadanbacaklılar, Dünya'daki hemen hemen her organizmadan çok farklı şekilde evrimleşmiştir. Zekalarının çalışma şekli, diğer organizmalardan oldukça farklı olmasına rağmen, ahtapotlar, inanılmaz problem çözme becerilerine sahip oldukça becerikli canlılardır. Öyle ki, ahtapotlar bize Dünya dışı yaşam ve zekanın nasıl olabileceği hakkında ipuçları sağlayabilir.

Neden rüya gördüğümüzü tam olarak bilmiyoruz, ancak bunun beynin anıları işleme ve saklama yöntemiyle bir ilgisi olduğu düşünülüyor. Durum buysa, birçok hayvanın rüya görmesinin mantıklı bir açıklaması olacaktır. Kafadanbacaklıların, diğer hayvanlardan çok farklı olmasına rağmen, memelilere oldukça benzer bir uyku döngüsüne sahip olacak şekilde evrimleşmiş olmaları oldukça ilginçtir. Medeiros, şöyle söylüyor:

Gerçekte omurgalılarda ve omurgasızlarda iki farklı uyku durumu bağımsız olarak iki kez evrimleşmişse, bu fizyolojik süreci şekillendiren temel evrimsel baskılar nelerdir?

Son olarak Medeiros, bu çalışmanın, zekanın evrensel bir özelliğini gösteriyor olabileceğini şöyle söylüyor:

Omurgalı REM uykusuna benzer bir 'aktif uykunun' kafadanbacaklılarda bağımsız evrimi, belirli bir karmaşıklığa ulaşan merkezi sinir sistemlerinde ortak bir şekilde ortaya çıkan bir özelliği yansıtıyor olabilir.

Bu tarz konulara ilgi duyuyorsanız, "Ahtapotlar, Kolları ile Düşünür! Ahtapot Kolları, Beyinlerinden Bağımsız Olarak Kararlar Alabilir!" başlıklı yazımızı da okumanızı tavsiye ederiz.