Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Açıkça Söyle: Lafı Neden Dolandırırız?

Açıkça Söyle: Lafı Neden Dolandırırız?
4 dakika
4,669
  • Psikolinguistik
  • Kültürel Psikoloji
Tüm Reklamları Kapat
  • “Ne kadar güzel bir dükkânın var, başına bir şey gelse çok kötü olurdu.”
  • "Polis Hanım, bu ceza işini başka türlü halletmemizin bir yolu yok mudur?”
  • “Dışarıda bir kahve içmek istemez misin?”

Yukarıda saydığımız cümlelerin ortak özellikleri nedir? Bir cümleden hangi anlamı çıkardığımız söyleyen kişin ses tonuna ve mimiklerine mi bağlıdır, yoksa dinleyen kişinin ne anlamak istediğine mi? İkisine de mi? İnsanlar neden yukarıda örneklerini gördüğümüz gibi yanlış anlaşılmaya açık bir yöntem olan dolaylı anlatımı kullanmak konusunda bu kadar ısrarcı? 

Arabayla hız yaptığınız ve bir ceza almak üzere olduğunuz bir durumu hayal edelim. Önünüzde iki seçenek var gibi görünüyor. Ya susup cezaya razı olacaksınız ya da memura rüşvet teklif edeceksiniz. Rüşvet durumunda da iki seçeneğiniz var. Ya memur dürüst bir insandır ve rüşvet teklif etmekten karakola götürülürsünüz ya da memur dürüst bir insan değildir ve rüşveti verip cezadan paçayı kurtarırsınız. Oynaması büyük bir kumar.

Tüm Reklamları Kapat

Peki ya herkesin bildiği üçüncü bir yol var desek? Evet, dolaylı anlatım! Memura direkt rüşvet teklif etmek yerine, "Bu ceza işini halledebileceğimiz başka bir yol olmalı." minvalinde bir cümle kurarak, memurun rüşvete bakış açısı rüşveti açık bir şekilde teklif etmeden ölçülebilir. Dürüst bir memur "Siz bana rüşvet mi teklif ediyorsunuz?" diye çıkışabilir veya bunun bir rüşvet teklifi olduğunu düşünmez ve siz cezanıza razı olursunuz. Ya da memur dürüst değildir ve sizden 350 liralık bir ceza için 100 liralık bir rüşvet alır ve 250 liranız cebinizde kalır. 

İlk durum işin ucunda hapis olduğu göz önünde bulundurulunca gayet mantıklı görünüyor. O zaman insanlar sonunda bir ceza olmayan durumlarda niçin dolaylı anlatıma başvuruyor?

Tüm Reklamları Kapat

İkinci sebebi açıklamak için önce nezaket teorisine bir göz atalım. Bu teoriye göre dilin iki işlevi vardır; herhangi bir şey teklif iletmek - ki bu rüşvet olabilir, emir olabilir, öneri olabilir, ya da insanlarla ilişkimizi müzakere etmek ve sabit tutmak. Mesela “Şu tuzu uzatabilirsen harika olur.” cümlesi, hayatın normal akışı içerisinde biraz abartılı ve gerçek dışıdır; ama böyle bir cümle emir veriyor gibi gözükmek istemediğimiz durumlar için uygundur.

Bunun sebebi, cümleyi söylediğimiz kişinin kendisinden bir şey istendiğini ve bunun bir nevi bir mecburiyet olduğunu farkında olması; fakat mecbur bırakılma ile gelen karşı tarafın üstünlüğü hissiyatına kapılmamasıdır. Böylece iki kişi arasındaki ilişkide bir pazarlık gerçekleşir. Bu cümleyi büyük ihtimalle bir arkadaşınıza bu şekilde kurmazsınız; fakat patronunuzla çıktığınız toplu bir yemekte bu cümle yapısı çok faydalı olabilir. İlk örnekte korktuğumuz şey hapisken, ikinci örnekte korktuğumuz şey garip bir durum içerisine girmektir ve sadece otorite durumları için geçerli değildir.

Ait olduğumuz herhangi bir grup içerisinde de dolaylı anlatımlara başvururuz. O grup ile oturup yemek yer, senkronize davranışlar sergiler ve fiziksel dokunuşlar ile anlaşabiliriz. Mesela gittiğimiz bir davette, arkadaşımızın tabağından bir şeyler atıştırmak gayet olağan bir durumken patronumuzun tabağından bir şeyler almaya çalışmayız; çünkü bu bizi hiç istemediğimiz garip bir duruma sokar. Dolaylı anlatımlar sadece lafı dolandırmakla sınırlı değildir; miniklerimizi, hareketlerimizi, bakışmalarımızı da içerir ve bunların hepsini kullanarak etrafımızdaki insanlarla sürekli bir pazarlık içerisindeyizdir. 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Üçüncü bir sebep ise iki kişi aralarında konuşurken aslında üçüncü bir kişiye de oynuyor olmaları olabilir. İki tarafta da "Dışarıda kahve içmek ister misin?" sorusunun asıl anlamının "Senden hoşlanıyorum." demek olduğunu biliyor olsa bile, dışarıda bir kahveyi reddetmek hem reddeden hem de reddedilen kişi için "Senden hoşlanmıyorum." demekten çok daha kolaydır. Çünkü direkt "Senden hoşlanıyorum." dendiği zaman, iki taraf da bu bilgiden emindir ve artık buna göre davranmak zorundadır. Fakat dışarıda bir kahve içme teklifinde, reddeden taraf belki sadece kahve içmek istememiştir, belki arkadaşlığımızı bozmaya değmez diye düşünmüştür. Böyle düşünmese bile böyle düşünme olasılığı vardır. Çünkü ortada açıkça söylenmiş, ortaya dökülmüş herhangi bir his yoktur. 

Böylece Steven Pinker tarafından dolaylı konuşmanın sebeplerini açıkladığı üç kısımlı teorisini örneklerle açıklamış oluyoruz. Yayınladığı makalesinde bu üç sebep dışında başka sebeplerin de rol oynayabileceğini söylüyor ve bunlardan birinin de dolaylı cümlelerle konuşan kişileri sosyal olarak daha zeki algılıyor olabileceğimiz gibi iddialar öne sürüyor.

Sebeplerin kesin olarak aydınlatılması şu an mümkün olmasa da hepimiz biliyoruz ki ‘Bence seviyorsan git konuş’ önerisi herkese çok mantıklı gelen ama duymaktan en çok korktuğumuz önerilerin başında geliyor. Çünkü dolaylı yoldan konuşmayı beki daha verimli değil ama çok daha kolay buluyoruz.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
45
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 31
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 12
  • Muhteşem! 6
  • Bilim Budur! 6
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Umut Verici! 4
  • Güldürdü 3
  • Grrr... *@$# 2
  • Korkutucu! 1
  • İnanılmaz 0
  • Üzücü! 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 03/06/2023 01:46:28 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8408

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hominid
Alan
Çocuk
Newton
Biyokimya
Kanıt
Yaşamın Başlangıcı
Makine
Ara Tür
Çekirdek
Mitler Ve Gerçekler
Beslenme Davranışı
Yapay
Antibiyotik
Kan Hastalıkları
Samanyolu Galaksisi
Moleküler Biyoloji
Anne
Sars-Cov-2 (Covid19 Koronavirüs Salgını)
Nasa
Viral Enfeksiyon
Evrimsel Psikoloji
Çağ
Psikoloji
Üreme
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
Zamanın İleri Aktığını Nereden Biliyoruz?
Zamanın İleri Aktığını Nereden Biliyoruz?
Karanlık Enerji: Evreni Genişleten Gizemli Enerjinin Kaynağı Ne?
Karanlık Enerji: Evreni Genişleten Gizemli Enerjinin Kaynağı Ne?
Büyük Deprem Nerede, Ne Zaman ve Ne Büyüklükte Olacak? | Deprem Tahmini!
Büyük Deprem Nerede, Ne Zaman ve Ne Büyüklükte Olacak? | Deprem Tahmini!
Hastayken Sesimiz Neden Kalın ve Boğuk Çıkıyor?
Hastayken Sesimiz Neden Kalın ve Boğuk Çıkıyor?
Elektrik Tellerindeki Renkli Toplar Ne İşe Yarıyor?
Elektrik Tellerindeki Renkli Toplar Ne İşe Yarıyor?
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
G. Özata, et al. Açıkça Söyle: Lafı Neden Dolandırırız?. (28 Mart 2020). Alındığı Tarih: 3 Haziran 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8408
Özata, G., Bakırcı, Ç. M. (2020, March 28). Açıkça Söyle: Lafı Neden Dolandırırız?. Evrim Ağacı. Retrieved June 03, 2023. from https://evrimagaci.org/s/8408
G. Özata, et al. “Açıkça Söyle: Lafı Neden Dolandırırız?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 28 Mar. 2020, https://evrimagaci.org/s/8408.
Özata, Gamze. Bakırcı, Çağrı Mert. “Açıkça Söyle: Lafı Neden Dolandırırız?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 28, 2020. https://evrimagaci.org/s/8408.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close