İnsanlar mı saygı konusudur yoksa fikirleri, düşünceleri mi?

Saygı Hak Sayılan Değil Hak Edilendir!

Saymak, varlığının ayrıca önemini kabul etmektir!

Saygının kelime kökeni budur ve her insana saygı duyulmaz. Bu, saygı duyulmayan insanın var sayılmadığı anlamına gelmez, varlığının özel bir önem arz etmediği anlamına gelir.

Bu nedenle de saygı insanın salt kendisine değil ayrıca eylemine ve o eyleme vesile olan söylemine yönelik bir özel önem arz etme durumudur.

Saygı ödül gibidir. Olağan olanın aksine onu da aşana, ayıca, özel olarak verilen şeydir ödül.

Ancak genel olarak toplumda saygı kavramının bu şekilde kullanılmadığı yer ve zamanlar da vardır. Mesela tüm canlıların yaşama hakkına saygı duymak gibi, bizden farklı olana, düşünene saygı duymak gibi.

Aslında bunların da üstünü kazıdığınızda aynı yere varırız. Tüm canlıların varlığı, ister denge ister döngü diyelim, her varlığın garantisi olup varlığa değer katan bir ayrıca önem arzeder. İşte burada yaşama hakkına saygının arka planında bu kolektif mecburiyetin ve yararın kendisi yatar.

Bizden farklı olana ve düşünene de saygı aynı temelde ele alınır: Bu farklılık, türün ortak evrimsel menfaatlerine uygun olarak geliştirici, zenginleştirici ve yol açıcı olduğu müddetçe…Yani salt varlığın kendisi değil bu varlığın, kendi ve kendi dışındaki varlığın- varlıkların kolektif devamına yönelik ne denli zihinsel ve eylemsel bir pratiğin içinde yer aldığı ile ilgilidir saygı, fikir ve eylemle ilgili ve hak edilmesi gerekir. Sevgiyle…

Asıl Saygı Kime?

Bazen bir soru, cevabını sessizce içinde taşır; yeter ki ona kulak verelim. Şimdi birlikte düşünelim:

İnsan mı saygının öznesidir, yoksa fikirleri ve düşünceleri mi?

İnsan...

Yalnızca etten kemikten bir varlık değil; düşünen, hisseden, irade gösteren ve sayısız duyguyu içinde taşıyan bir kainattır. Bedeni sınırlı olabilir, akli melekeleri zaman zaman zayıf çalışabilir, ama varoluşun ta kendisiyle bir kıymet taşır. O, sadece düşündükleriyle değil, sırf "insan" olduğu için bile bir hürmeti hak eder. Doğduğu anla birlikte gelen bu hak, ona ait en doğal payedir. Saygı, insanın yaratılışla kazandığı görünmez bir taçtır.

Peki ya düşünceler?

Bir fikrin, sadece bizimle aynı çizgide olması mı ona kıymet kazandırır? Elbette hayır. Fikir, özünde bir varoluş ifadesidir. Katılsak da katılmasak da, bireyin zihninde filizlenen her düşünce, varlığın bir yansımasıdır. Elbette bu özgürlük, başkalarının özgürlüğünü yok sayan bir niyete büründüğünde anlamını yitirir. Kitleleri hedef alan, insan onurunu ayaklar altına alan fikirler, savunulabilir olmaktan çıkar. Ancak yine de o düşüncenin var olma hakkı, fikir özgürlüğünün sınırları içinde bir yerdedir.

Bazen düşünceler, saygı duyulacak bir içeriğe sahip olmayabilir. Fakat mesele, düşüncenin içeriğinden öte, düşünmeye duyulan hürmettir. Çünkü fikirlerin varlık alanı, insanın özgürlük sınırıdır. Ve o sınır, saygının en ince çizgisinde saklıdır.

O hâlde diyebiliriz ki, mesele ne yalnızca insanın kendisidir ne de fikirlerinin içeriği. Asıl mesele, saygının kendisidir. Saygı bir aynadır; yansıttığını gösterir, gösterdiğini çoğaltır. Nezaketin diliyle yaklaşan, aynı dili muhatabından işitir. Biz neyi yansıttıysak, o yankılanır karşımızda.

İnsan; düşüncesiyle, duygusuyla, inancıyla, varlığıyla saygıya layıktır. Fakat bu saygı, başkasına verdiğimizde çoğalır. Saygı, bir talep değil, bir davettir. Davetkâr bir duruşla, insanın aynasında kendi özümüzü görürüz. Ve nihayetinde, insan kendisine gösterileni değil, başkasına gösterdiğini yaşar.

(Bu fikirler tamamen şahsıma aittir. Herhangi bir kesinlik taşımamakla birlikte saygı bekleyen fikirlerden oluşturulmuştur. :) )

Fikirler tamamen zıt, bir biri ile çelişen, bir birini yanlışlayabilir. Mantıklı olmayabilir. Ortak bir ahlaki zeminde buluşmayabilir. Kasıtlı yalanlar ve kotü niyetten oluşabilir. Bu her fikre saygı duymayı imkansız veyahut tamamen boşuna bir tavır haline getirir. Bir fikrin fikir olması ona azami bir saygı duymamızı gerektirmez. Şöyle düşün ki tüm fikirlere saygı duymamız gerekse "hiç bir fikre saygı duymuyorum" fikrine de saygı duymamız gerekir ki ilginç bir paradoks olur. Bu yüzden bir fikre sadece fikir olduğu için saygı duymamız ne mantıklı ne de işlevseldir.

Ancak insanlar söz konusu olduğunda azami bir saygı göstermemiz gerekiyor. En azından bir insan istediği fikri edinebilme hakkına, yeteneğine ve özgürlüğüne... Çünku bu saygı kendimiz veya saygı duyduğumuz fikirleri taşıyan insanların da bu hak ve özgürlüğe sahip oluşunu garantileyen nihai değerdir. İnsan oluşumuzdan edindiğimiz hakları koruyabilmemizin biricik yolu, bunlara tüm insanların sahip olduğunu kabul etmemiz ve başkalarının da böyle davranmasını zorunlu görmemizden geçer.

Öncelikle "fikir veya düşünce" betiğini sıkça tekrar etmemek adına bunu daha kapsamlı olarak eser şeklinde adlandıracağım.

Bana göre arada simbiyotik bir ilişki var gibi görünüyor. Bir esere duyulan saygı onun kimin tarafından yapıldığından etkilenebiliyor. Eseri ortaya koyana duyulan saygı ise bunu yapabilme kabiliyeti ve ortaya koyduğu eserlerinden etkilenebiliyor. Yani her ikisi de birbirini besliyor.

Bu konuyu daha felsefik açıdan incelemek istersek bir eserin bilinci olmayan gelişmiş bir hesap makinesi tarafından üretilmiş olması onu yine saygıdeğer yapar mı sorusunu kurcalayabiliriz. Öte taraftan bir eserin sırf bir insan (veya daha genel olarak bilinçli bir varlık) tarafından yapılmış olması onu tek başına saygıdeğer yapar mı diye de sorabiliriz. Saygı duyma eylemi için ortada bunu yapabilecek en az bir bilinçli varlık olmak zorunda gibi duruyor. Fakat bu, eserin onu idrak edip kavrayacak hiçbir bilinçli varlık olmasa bile tek başına saygıdeğer olup olmadığı sorusunu cevaplamıyor. Ben bu noktada artık devam etmenin anlamsız olduğunu düşünüyorum. Zira bu "ben hiç var olmamış olsaydım bu durum hakkında sevdiklerim ne hissederdi?" gibi bir sorunun cevabını aramaya benziyor.