Dijital çağda gizlilik mi, yoksa erişilebilirlik mi daha önemli?

Merhaba!

Günümüzde gizliliğimiz ve erişime iznimiz bizim elimizde olduğunu söylememde fayda var. Zira bizler kart bilgilerimizi yazmadığımız sürece kimse bizim kart bilgilerimize erişemeyecek veyahutta özel bilgilerimizi paylaşmayacağımız uygulamaları kullanmazsak kimse bunlara erişemeyecek. Bu durum j.j. Roussau nun toplum sözleşmesine benzer. Bizler teknolojiye el sürdüğümüzde bilgilerimizi insanlara sunuyoruz ve bu durumdan kurtulmak için insanın doğasına dönmeliyiz.

Dijital şifreleme yöntemleriyle (özellikle homomorfik şifreleme, diferansiyel gizlilik gibi kavramlar) dört bir yanı duvarlarla çevrili modern bir kalede saklanabileceğimizi sanıyoruz; ama unuttuğumuz nokta, kalenin avlusunda devasa bir veri kazanının kaynadığı. Kütüphanenin kapısı açık olsun derken bir yandan kimsenin elini kolunu sallayarak hazine odasına girmesini de istemiyoruz. Bu durum bana Truva Atı hikâyesini hatırlatıyor: Erişilebilirlik denen tahta atın içinde her bir tıklamamız saklıyken, özelimiz sandığımız veriler düşman siperler ardında kadeh tokuşturan analistlerce inceleniyor. Sena hanım sayesinde öğrendiklerimden anladığım kadarıyla çiçek tozları misali etrafa saçılan dijital izlerimiz, belki de ipuçlarının en kurnazcası.

Bense dile ve söze takılmış biriyim; veriyi toplamanın, işlemenin ve anlamlandırmanın, dili dönüştürmenin elinde kılıç gibi bir güç olduğunu bilirim. Modern NLP modelleri, "dark data" dediğimiz o kayıt dışı veri kırıntılarını bile yeri geldiğinde bir kefeye koyuyor. Öte yandan "Haydi herkes konuşsun" diyen sosyal platformların (zamane pazar yeri diyelim) bayram yeri mi, yoksa panayırda yankesicilerin cirit attığı bir gölge meydanı mı olduğunu kestirmek güç. Yeterince erişilebilirlik olmadan gelişim durur, fakat fazla erişilebilirlik de öyle bir heyula yaratır ki, dilin sınırlarını bile bulandıracak kadar büyük bir veri tsunami'sine kapılabiliriz.

Teknik açıdan bakınca, sakınma ve açılma dengesini kurmanın formülü şu sıralar "zero-knowledge proofs" ve "kriptografik anonimlik" diye çalınan sihirli dizelerde aranıyor. Fakat ne kadar uğraşsak da, her anahtarın bir kilidi, her kilidin bir zayıf noktası var. Rönesans'a matbaanın gelişi kadar tarihi bir dönüm noktasında olabiliriz: O zamanlar da bilginin yaygınlaşması coşkuyla kutlanmış, ama gücü elinde tutanların sesi her daim daha gür olmuştu.

Bir dilbilimci olarak benim kaygım, sayılar ve algoritmalarla döşenmiş bu dev dijital labirentin ortasında, anlamı kaybetmemek. Siz de veri havuzlarında kulaç atarken, unutmayın ki sadece bilgi güvenliği değil, anlama bütünlüğü de tehlikede. Aşırılıklar arasında kaybolmaktansa, bir yandan saydamlığın getirdiği inovasyonun tadını çıkarıp, öte yandan da mahremiyet zırhını kuşanmak en mantıklısı. Yani sorunuza cevap: İkisi de kıymetli, ama dengede oldukları sürece. Aksi takdirde, ya dilsiz devler ya da sesi çok çıkan ama sözünde derinlik olmayan kurtçuklar yetiştiririz.

Çanak dolduran yağmur gibi yağar bilgi, ama sızan her damla sorumluluğun sınavıdır.

Gölge ve Ağaç…

Cevap soruda!

Dijital çağ ve gizlilik yan yana gelebilecek iki kavram değil. Bunun iki nedeni var. İlki dijital çağın gerekliliklerinin açıklığı dayatması ve zaten temel öznesinin alenilik olması, yanı sıra istesek de buna hükmeden egemen erklerin inisiyatifine mazhar olması.

Durum bu olunca geriye bir tek erişilebilirlik kalıyor. Ki erişilebilirlik iki açıdan dezavantajlı durumu lehe ve avantaja çevirebilme potansiyeli taşıyor. İlki aleniliğin yaygınlaşması ve bunun talep edilebilme zemininin meşrulaşması, ikincisi ise; buna erişimin sağlanabilmesinin koşullarının zorlanması. Bu eşyanın doğasına uyandır.

Fakat öngörünüz nedir diye sorarsanız cevabı nettir: Bize bedavaya sunulan veya öyle sandığımız bir hizmetin yegane nesnesi (alınıp satılan metası) biziz ve dijital alanı herkesin sınırsız denetimine açmadığımız veya klavyesinin başındaki karar mercii biz olmadığımız sürece bu gerçekliğin değişmesi mümkün görünmemektedir.

Hal böyle ise gizliliğin bir efsane, sürekli, kesintisiz ve sınırsız erişilebilirliğin ise bir hikaye olduğunu bilerek bu alanda sörf yapmak ve her daim alternatif iletişim ve bilgi paylaşım alanlarını yedekte tutmakta fayda var derim

Bunu ben uydurmuyorum. Bunu bana söyleten icracısının kendisi ve dayandığı temel bakış açısı: “Gölgesini dahi satamadığım ağacı keserim” (Kapitalizm) ((şimdilik)) Sevgiyle...

Not: Çok güzel ve isabetli bir soru olduğunu da söylemek isterim. Sena Hanım yine yapacağını yapmış.

İki Uçlu Kılıç

Dijital çağda gizlilik ve erişilebilirlik, birbirine zıt gibi görünen ama aslında aynı madalyonun iki yüzü olan kavramlar. Bir tarafta bireyin mahremiyet hakkı var; kendi bilgilerini kontrol etme gücü, özgürlüğün belki de en saf hali. Diğer tarafta ise bilgiye ve fırsatlara erişim var; bilginin gücüyle bireysel ve toplumsal gelişimin anahtarı. Bu iki kavram, modern dünyanın temel çelişkilerinden birini oluşturuyor.

Gizlilik bize sınır çizer. "Burası bana ait" deme hakkıdır. Fakat dijital dünyada bu sınırın ne kadar geçirgen olduğunu unutmamalıyız. Kendi özelimizi korumaya çalışırken farkında olmadan her tıklamamız, her beğenimiz, hatta durağanlığımız bile birer iz bırakır. Bu verilerin toplu analizi bireyin özel alanını tahmin edilebilir ve manipüle edilebilir hale getirebilir. Bu durum, sadece bireyin mahremiyetini değil, aynı zamanda karar alma özgürlüğünü de tehlikeye atar. Gizlilik hakkı ihlal edildiğinde, bireyin algıları, tercihleri ve davranışları üzerinde dış etkiler artabilir, bu da bireyin özgünlüğünü yitirmesine yol açabilir.

Dijital çağda gizlilik, bireyin kendini koruyabileceği bir kale olduğu kadar, dış dünyaya açılmasını engelleyen bir duvar da olabilir. Bu yüzden gizlilik, bireyin hem kendine ait alanını hem de dünyaya katkı yapabilme potansiyelini temsil eden bir kavram olarak ele alınmalıdır. Bu bağlamda gizlilik, bir bireyin güvenliğini sağlar ama aynı zamanda onu yalnızlığa mahkum bir şekilde izole de edebilir.

Erişilebilirlik ise bireyin dünya ile olan bağını güçlendirirken aynı zamanda sınırları ortadan kaldırır. Bilgiye ve iletişime açık olmak, bireyi bir toplulukla bağlar ve farklı fikirlerin, kültürlerin ve bakış açılarının birleşmesine olanak tanır. Bu durum, bireylerin empati kurma yeteneklerini artırabilir, dünya görüşlerini genişletebilir ve küresel bir topluluğun parçası olma hissini güçlendirebilir.

Ancak, erişilebilirliğin sınırları aşırı gevşediğinde, bireyin kendi özgünlüğünü yitirmesi ve "bilgi kirliliği" içinde kaybolması riski doğar. Her şeyin kolayca ulaşılabilir olduğu bir dünyada, yüzeysel bilgilere olan eğilim artar ve özgün fikirlerin, derin analizlerin ve anlamların değeri azalabilir. Bu durum, bireylerin sorgulama ve eleştirel düşünme yetilerini zayıflatabilir, hatta fikirlerin homojenleşmesine yol açabilir.

Modern Paradoks

Bu noktada hem gizliliğin hem de erişilebilirliğin sınırlarını yeniden düşünmek zorundayız. Matbaanın icadı, bilginin kilitli kapılardan kurtulmasıydı; ama o zaman bile bilginin kime hizmet edeceği tartışmalıydı. Bugün benzer bir devrim yaşıyoruz: Bilgi, artık sadece kitaplarda değil, dijital kodlarda saklanıyor. Ve bu kodlar, bir yandan özgürlük vaadinde bulunurken, diğer yandan gözetimin pençesini keskinleştiriyor.

Bu paradoks, sadece bireysel özgürlüklerin değil, toplumsal yapının da yeniden şekillendiği bir dönemin habercisidir. Dijital dünyadaki algoritmalar ve veriyi toplama yöntemleri, bilgiye ulaşmayı kolaylaştırırken, aynı zamanda kimlerin bu bilgilere erişebileceğini ve nasıl kullanıldığını belirleyebilir. Gizliliğin korunduğu bir dünyada bireyler özgürlüklerini savunabilirken, aşırı erişilebilirliğin hüküm sürdüğü bir dünyada, bu özgürlük de tehdit altına girer. Bu çelişki, bilginin serbestçe paylaşıldığı ama bireysel kimliklerin de tehdit altında olduğu bir ortamda yaşanır. Dijital ortamda her adımın izlenebilir olması, özgürlük anlayışını derinden etkilerken, aynı zamanda "gizlilik" ve "güven" kavramlarının çelişkili bir şekilde birbirine paralel evrim geçirmesine yol açar. Bu karmaşık yapı, bireyin kişisel verilerinin korunması ile toplumsal şeffaflık ve hesap verebilirlik arasındaki dengenin nasıl sağlanacağı konusunda ciddi soruları gündeme getiriyor.

Gizliliğin ihlali, başlangıçta sadece kişisel bir sorun gibi görünse de dijital dünyada ortaya çıkan bu yeni gücün toplumsal ve politik yapılar üzerinde uzun vadeli etkiler yaratabilir. Güçlü bir gözetim altyapısı, bireylerin hayatlarını şekillendirirken, aynı zamanda devletlerin ya da büyük şirketlerin toplumsal davranışları ve tercihler üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmalarını sağlayabilir. Bu, bilginin erişilebilirliğini sağlarken, aynı zamanda çok büyük bir güç ve nüfuz yaratabilir.

Bu durumda, özgürlük ve gizlilik arasındaki sınırların çizilmesi her zamankinden daha kritik hale gelir. Hem bireylerin mahremiyetini korumak hem de bilgiye erişim hakkını sağlamak, toplumların dijital çağda kendilerini nasıl tanımlayacaklarını belirleyen en önemli sorular arasında yer alır.

Çözüm Nedir?

Gizlilik ile erişilebilirlik arasında bir denge kurmak, birey ve toplum arasındaki bir "sosyal sözleşme" gerektirir. Teknolojik araçlar, etik ve şeffaflık ilkeleriyle birlikte hareket etmelidir. Ama bu sadece teknoloji üreticilerinin değil aynı zamanda kullanıcıların da sorumluluğudur.

Bu dengeyi sağlamak toplumsal yapılar üzerinde derinlemesine bir dönüşümü gerektirebilir. Teknoloji üreticileri, şeffaflık ve etik ilkeler doğrultusunda inovasyon yaparken, kullanıcılar da kendi dijital ayak izlerini daha bilinçli bir şekilde yönetmeli. Kişisel verilerin korunması, bir bireyin hakkı olduğu kadar, toplumun genel güvenliği ve adaleti için de vazgeçilmez bir sorumluluktur. Bu noktada, kolektif bir bilinç geliştirmek, geleceğin dijital dünyasında herkes için daha sağlıklı bir denetim sistemi yaratabilir.

“Gizlilik, yalnızca bir duvar değil, aynı zamanda bir aynadır: Kendimizi tanıma ve sınırlarımızı yeniden değerlendirme fırsatı sunar. Erişilebilirlik ise bu aynayı başkalarına tutmamızı sağlar, fakat dikkat etmezsek aynadan çok bir projektöre dönüşebilir.”

Dolayısıyla da bana sorarsan ne tam gizlilik ne de sınırsız erişilebilirlik. Gerçek özgürlük, bunların uyumundan doğar. İşte bu yüzden, önemli olan yalnızca gizlilik veya erişebilirlik değil bu ikisi arasındaki dengeyi kurabilen ve sağlıklı bir biçimde değerlendirebilen bir bilinçtir.