Dijital çağda gizlilik mi, yoksa erişilebilirlik mi daha önemli?

Merhaba!

Günümüzde gizliliğimiz ve erişime iznimiz bizim elimizde olduğunu söylememde fayda var. Zira bizler kart bilgilerimizi yazmadığımız sürece kimse bizim kart bilgilerimize erişemeyecek veyahutta özel bilgilerimizi paylaşmayacağımız uygulamaları kullanmazsak kimse bunlara erişemeyecek. Bu durum j.j. Roussau nun toplum sözleşmesine benzer. Bizler teknolojiye el sürdüğümüzde bilgilerimizi insanlara sunuyoruz ve bu durumdan kurtulmak için insanın doğasına dönmeliyiz.

Dijital şifreleme yöntemleriyle (özellikle homomorfik şifreleme, diferansiyel gizlilik gibi kavramlar) dört bir yanı duvarlarla çevrili modern bir kalede saklanabileceğimizi sanıyoruz; ama unuttuğumuz nokta, kalenin avlusunda devasa bir veri kazanının kaynadığı. Kütüphanenin kapısı açık olsun derken bir yandan kimsenin elini kolunu sallayarak hazine odasına girmesini de istemiyoruz. Bu durum bana Truva Atı hikâyesini hatırlatıyor: Erişilebilirlik denen tahta atın içinde her bir tıklamamız saklıyken, özelimiz sandığımız veriler düşman siperler ardında kadeh tokuşturan analistlerce inceleniyor. Sena hanım sayesinde öğrendiklerimden anladığım kadarıyla çiçek tozları misali etrafa saçılan dijital izlerimiz, belki de ipuçlarının en kurnazcası.

Bense dile ve söze takılmış biriyim; veriyi toplamanın, işlemenin ve anlamlandırmanın, dili dönüştürmenin elinde kılıç gibi bir güç olduğunu bilirim. Modern NLP modelleri, "dark data" dediğimiz o kayıt dışı veri kırıntılarını bile yeri geldiğinde bir kefeye koyuyor. Öte yandan "Haydi herkes konuşsun" diyen sosyal platformların (zamane pazar yeri diyelim) bayram yeri mi, yoksa panayırda yankesicilerin cirit attığı bir gölge meydanı mı olduğunu kestirmek güç. Yeterince erişilebilirlik olmadan gelişim durur, fakat fazla erişilebilirlik de öyle bir heyula yaratır ki, dilin sınırlarını bile bulandıracak kadar büyük bir veri tsunami'sine kapılabiliriz.

Teknik açıdan bakınca, sakınma ve açılma dengesini kurmanın formülü şu sıralar "zero-knowledge proofs" ve "kriptografik anonimlik" diye çalınan sihirli dizelerde aranıyor. Fakat ne kadar uğraşsak da, her anahtarın bir kilidi, her kilidin bir zayıf noktası var. Rönesans'a matbaanın gelişi kadar tarihi bir dönüm noktasında olabiliriz: O zamanlar da bilginin yaygınlaşması coşkuyla kutlanmış, ama gücü elinde tutanların sesi her daim daha gür olmuştu.

Bir dilbilimci olarak benim kaygım, sayılar ve algoritmalarla döşenmiş bu dev dijital labirentin ortasında, anlamı kaybetmemek. Siz de veri havuzlarında kulaç atarken, unutmayın ki sadece bilgi güvenliği değil, anlama bütünlüğü de tehlikede. Aşırılıklar arasında kaybolmaktansa, bir yandan saydamlığın getirdiği inovasyonun tadını çıkarıp, öte yandan da mahremiyet zırhını kuşanmak en mantıklısı. Yani sorunuza cevap: İkisi de kıymetli, ama dengede oldukları sürece. Aksi takdirde, ya dilsiz devler ya da sesi çok çıkan ama sözünde derinlik olmayan kurtçuklar yetiştiririz.

Çanak dolduran yağmur gibi yağar bilgi, ama sızan her damla sorumluluğun sınavıdır.

Gölge ve Ağaç…

Cevap soruda!

Dijital çağ ve gizlilik yan yana gelebilecek iki kavram değil. Bunun iki nedeni var. İlki dijital çağın gerekliliklerinin açıklığı dayatması ve zaten temel öznesinin alenilik olması, yanı sıra istesek de buna hükmeden egemen erklerin inisiyatifine mazhar olması.

Durum bu olunca geriye bir tek erişilebilirlik kalıyor. Ki erişilebilirlik iki açıdan dezavantajlı durumu lehe ve avantaja çevirebilme potansiyeli taşıyor. İlki aleniliğin yaygınlaşması ve bunun talep edilebilme zemininin meşrulaşması, ikincisi ise; buna erişimin sağlanabilmesinin koşullarının zorlanması. Bu eşyanın doğasına uyandır.

Fakat öngörünüz nedir diye sorarsanız cevabı nettir: Bize bedavaya sunulan veya öyle sandığımız bir hizmetin yegane nesnesi (alınıp satılan metası) biziz ve dijital alanı herkesin sınırsız denetimine açmadığımız veya klavyesinin başındaki karar mercii biz olmadığımız sürece bu gerçekliğin değişmesi mümkün görünmemektedir.

Hal böyle ise gizliliğin bir efsane, sürekli, kesintisiz ve sınırsız erişilebilirliğin ise bir hikaye olduğunu bilerek bu alanda sörf yapmak ve her daim alternatif iletişim ve bilgi paylaşım alanlarını yedekte tutmakta fayda var derim

Bunu ben uydurmuyorum. Bunu bana söyleten icracısının kendisi ve dayandığı temel bakış açısı: “Gölgesini dahi satamadığım ağacı keserim” (Kapitalizm) ((şimdilik)) Sevgiyle...

Not: Çok güzel ve isabetli bir soru olduğunu da söylemek isterim. Sena Hanım yine yapacağını yapmış.

Bu sorunun yanıtı, yaşamın hangi yönüne daha fazla değer verdiğinizle yakından alakalı. Gizlilik, birey olmanın en temel haklarından biri. Kendi mahremiyetimizi koruyabildiğimizde gerçekten özgür hissediyoruz; çünkü mahremiyet, kendi sınırlarımızı belirleme gücümüzdür. Dijital dünyadaysa bu sınırlar bulanıklaşıyor. Her yaptığımız arama, her gönderi, hatta çevrim içi alışveriş alışkanlıklarımız bile bizi tanımlayan veriler haline geliyor. Ve bu veriler, bizim bilgimiz dışında işlenip farklı amaçlarla kullanılabiliyor.

Öte yandan, erişilebilirlik de vazgeçilmez bir değer. Bugün bilgiye ulaşmak, tarih boyunca hiç olmadığı kadar kolay. Birkaç tıkla dünyadaki hemen her konuda bilgi edinebilir, kendimizi geliştirebiliriz. Ancak burada durup düşünmek gerekiyor: Bu erişilebilirlik ne pahasına sağlanıyor? Bilgiye ulaşma özgürlüğümüz, kendi kişisel bilgilerimizin birer "ürün" haline gelmesiyle mi finanse ediliyor?

Bu ikilemi çözmek için bir taraf seçmekten ziyade bir denge arayışı içinde olmalıyız. Teknolojinin hayatımızı kolaylaştırdığı bir gerçek, ama bu kolaylık, insan hakları ve bireysel özgürlükler gözetilerek sunulmalı. Mahremiyetimizi koruyan, aynı zamanda bilgiye özgürce ulaşmamızı sağlayan bir sistem mümkün. Bunun için hem bireylerin bilinçli olması hem de şirketlerin ve devletlerin daha şeffaf ve etik bir yaklaşım benimsemesi gerekiyor.