Ödüllü Soru Dijital çağda gizlilik mi, yoksa erişilebilirlik mi daha önemli?

Dijital şifreleme yöntemleriyle (özellikle homomorfik şifreleme, diferansiyel gizlilik gibi kavramlar) dört bir yanı duvarlarla çevrili modern bir kalede saklanabileceğimizi sanıyoruz; ama unuttuğumuz nokta, kalenin avlusunda devasa bir veri kazanının kaynadığı. Kütüphanenin kapısı açık olsun derken bir yandan kimsenin elini kolunu sallayarak hazine odasına girmesini de istemiyoruz. Bu durum bana Truva Atı hikâyesini hatırlatıyor: Erişilebilirlik denen tahta atın içinde her bir tıklamamız saklıyken, özelimiz sandığımız veriler düşman siperler ardında kadeh tokuşturan analistlerce inceleniyor. Sena hanım sayesinde öğrendiklerimden anladığım kadarıyla çiçek tozları misali etrafa saçılan dijital izlerimiz, belki de ipuçlarının en kurnazcası.

Bense dile ve söze takılmış biriyim; veriyi toplamanın, işlemenin ve anlamlandırmanın, dili dönüştürmenin elinde kılıç gibi bir güç olduğunu bilirim. Modern NLP modelleri, "dark data" dediğimiz o kayıt dışı veri kırıntılarını bile yeri geldiğinde bir kefeye koyuyor. Öte yandan "Haydi herkes konuşsun" diyen sosyal platformların (zamane pazar yeri diyelim) bayram yeri mi, yoksa panayırda yankesicilerin cirit attığı bir gölge meydanı mı olduğunu kestirmek güç. Yeterince erişilebilirlik olmadan gelişim durur, fakat fazla erişilebilirlik de öyle bir heyula yaratır ki, dilin sınırlarını bile bulandıracak kadar büyük bir veri tsunami'sine kapılabiliriz.

Teknik açıdan bakınca, sakınma ve açılma dengesini kurmanın formülü şu sıralar "zero-knowledge proofs" ve "kriptografik anonimlik" diye çalınan sihirli dizelerde aranıyor. Fakat ne kadar uğraşsak da, her anahtarın bir kilidi, her kilidin bir zayıf noktası var. Rönesans'a matbaanın gelişi kadar tarihi bir dönüm noktasında olabiliriz: O zamanlar da bilginin yaygınlaşması coşkuyla kutlanmış, ama gücü elinde tutanların sesi her daim daha gür olmuştu.

Bir dilbilimci olarak benim kaygım, sayılar ve algoritmalarla döşenmiş bu dev dijital labirentin ortasında, anlamı kaybetmemek. Siz de veri havuzlarında kulaç atarken, unutmayın ki sadece bilgi güvenliği değil, anlama bütünlüğü de tehlikede. Aşırılıklar arasında kaybolmaktansa, bir yandan saydamlığın getirdiği inovasyonun tadını çıkarıp, öte yandan da mahremiyet zırhını kuşanmak en mantıklısı. Yani sorunuza cevap: İkisi de kıymetli, ama dengede oldukları sürece. Aksi takdirde, ya dilsiz devler ya da sesi çok çıkan ama sözünde derinlik olmayan kurtçuklar yetiştiririz.

Çanak dolduran yağmur gibi yağar bilgi, ama sızan her damla sorumluluğun sınavıdır.

Geçen gün medyada bir haber gözüme çarptı; Bitcoin soğuk cüzdanlarının bilmem kaç haneli şifrelerinin yapay zeka ile kırılma ihtimalinden bahsediyordu. Haberin gündem olması bile coin piyasasında dalgalanmaya sebep olduğu gibi, geleceğinin buna bağlı olabileceği pek çok finansörün gündeminde.

Dijital bir çağın tam göbeğindeyiz. Hadi diyelim sosyal medya hiç kullanmıyoruz, iyi güzel de banka bilgilerimizden, e-devlete, internet alışverişimizde kullandığımız kart bilgilerimizden, kişisel yazışmalarımıza kadar her şey dijital dünyanın içinde turlayıp duruyor. Akıllı telefonu olmayan bir kişiyi artık devlet bile insandan saymıyor😆. Araç alımı-satımı ve tapu işlemlerinizi bile e- devletinizde belli onaylar vererek yapabiliyorsunuz. Hastane randevularınız, devlet kurumlarından kişisel işleriniz için alacağınız randevular v.b. hepsi aynı şekilde. Elbette “kişisel bilgelerin korunması kanunu” başta olmak üzere pek çok yasa haklarımızı savunuyor. Ona bakarsak adam öldürmek, hırsızlık yapmak da suç, yasalar başımıza gelebilecek mali, maddi, manevi kayıpları ne ölçüde koruyabilir?

Yapay zeka, özellikle son iki yıldır gündemden düşmüyor ve her geçen gün yapabildikleri de bizi şaşırtmaya devam ediyor. Sorunuzda bahsettiğiniz “karanlık gölgelerin” iştahının kabardığından eminim. Artık sesimizin kopyalanmasından tutunda, basit bir görselimizden akla hayale gelmedik video içeriklerini yapmak gittikçe kolaylaşıyor. Konu artık dolandırılmanın da ötesine geçmiş durumda. Bir kişinin siyasi, kişisel kariyerini bitirmek, toplum içinde küçük düşürmek ve tüm bunlardan çıkar elde etmek mümkün hale geldi.

Gelecekte ve hatta çok yakın zamanda sıradan bir kişinin dahi dijital güvenlik şirketlerinden destek alma zorunluluğu, soframızdaki ekmek kadar temel bir ihtiyaç haline gelecek gibi duruyor. Bu güne kadar muhasebe, finans, hukuk, sağlık, yaşam koçu gibi danışmanları duymuşsunuzdur. Artık bu danışmanlar listesine “kişisel siber güvenlik danışmanı” branşı ekleyebilirsiniz.

”Tüm bunlardan etkilenmeden yaşamak istiyorum, yok mu bir yolu?” derseniz. “Issız bir adaya tek yönlü bir bilet alın” derim.

Benim gizlim saklım yoktur, birileri belgelerime ulaşır diye korkmuyorum hatta keşke ulaşsalar, çalışmalarımı görseler ilham alsalar çalsalar diye düşünüyorum, özel hayat diye bir şey de pek kalmadığı için, öyle çok endişeli değilim. Ama insanlar hakkında daha fazla bilgi toplayabilmek ve bu bilgilere göre ürün reklamı yapan firmalara satabilmek için onları telefonların ekranında daha fazla tutabilmek büyük bir yarışa dönüştü. Büyük firmalar bizim hakkımızdaki en detaylı bilgileri bile alabilmek için para ödüyorlar, sosyal medya da bizden aldığı bilgileri onlara satıyor, seni kaç yaşında, olduğunu, cinsiyetini, nerede yaşadığını, ihtiyaçlarını, en son neyi satın aldığını biliyorlar ve birbirilerine haber veriyorlar. Bu tür bir gözetlenmeyi kimse istemez ama henüz işin ciddiyetinin farkında değiliz. Bir yerden sonra bu iş 1984 kitabındaki hale benzeyecek.

Gölge ve Ağaç…

Cevap soruda!

Dijital çağ ve gizlilik yan yana gelebilecek iki kavram değil. Bunun iki nedeni var. İlki dijital çağın gerekliliklerinin açıklığı dayatması ve zaten temel öznesinin alenilik olması, yanı sıra istesek de buna hükmeden egemen erklerin inisiyatifine mazhar olması.

Durum bu olunca geriye bir tek erişilebilirlik kalıyor. Ki erişilebilirlik iki açıdan dezavantajlı durumu lehe ve avantaja çevirebilme potansiyeli taşıyor. İlki aleniliğin yaygınlaşması ve bunun talep edilebilme zemininin meşrulaşması, ikincisi ise; buna erişimin sağlanabilmesinin koşullarının zorlanması. Bu eşyanın doğasına uyandır.

Fakat öngörünüz nedir diye sorarsanız cevabı nettir: Bize bedavaya sunulan veya öyle sandığımız bir hizmetin yegane nesnesi (alınıp satılan metası) biziz ve dijital alanı herkesin sınırsız denetimine açmadığımız veya klavyesinin başındaki karar mercii biz olmadığımız sürece bu gerçekliğin değişmesi mümkün görünmemektedir.

Hal böyle ise gizliliğin bir efsane, sürekli, kesintisiz ve sınırsız erişilebilirliğin ise bir hikaye olduğunu bilerek bu alanda sörf yapmak ve her daim alternatif iletişim ve bilgi paylaşım alanlarını yedekte tutmakta fayda var derim

Bunu ben uydurmuyorum. Bunu bana söyleten icracısının kendisi ve dayandığı temel bakış açısı: “Gölgesini dahi satamadığım ağacı keserim” (Kapitalizm) ((şimdilik)) Sevgiyle...

Not: Çok güzel ve isabetli bir soru olduğunu da söylemek isterim. Sena Hanım yine yapacağını yapmış.