Evrende bir düzen var mıdır?

Birçok makale önerilebilir. Ancak ben size, makale önermeden önce konuya karşı farklı bir bakış tutturulabileceğine dair bir yorum sunmak istiyorum.

Neden evren sürekli bu iki kutup arasında tanımlanıyor? Düzen-Kaos... İkisinden biri olmak zorunda mı?

Daha önce hangi kaynaklardan beslendiniz ya da konuya hangi gözle bakıyorsunuz tam olarak bilemiyorum ama evreni düzen-kaos arasında konumlandırmaya çalışmanın zaten olaya baştan yanlış yaklaşmak olduğunu düşünüyorum. Ve bugüne kadar, evrene düzen-kaos ikilemi bağlamında bakan arkadaşların, genellikle, evrende bir anlam arayan kişiler olduğunu gördüm, siz bu kapsamda olmayabilirsiniz tabi, yanılıyorsam özür ama hata burada başlıyor zaten.

Biz insanlar, neredeyse tüm olguları, bizim için anlam sunan sıfatlara sığdırmaya çalışıyoruz. Hata burada. "Düzen" ne demek? Evren, düzen kelimesi ile tanımlanamaz. Kaos kelimesi ile de tanımlanamaz. Bunu yapmak, bir maymuna, bir salyangoza, bir sineğe, bir buluta, bir gezegene, bir galaksiye, bir göktaşına "çirkin" demeye benziyor. Bunların her biri, bizim estetik algımıza göre güzel-çirkin, büyük-küçük, önemli-önemsiz olabilir ama evrendeki sayısız olgu, bizim yaşamsal tanımlarımızdan sorumlu değildir. Andromeda galaksisi güzel mi? Jüpiter sevimli mi? Pluton kıskanç mı? Merkür tedirgin mi? R136A yıldızı tutarlı mı? Ganymede düzenli mi?... diye sormakla evren düzenli mi kaos halinde mi sormak arasında bir fark yok aslında. Andromedanın şekli, biçimi, saçtığı ışık ve enerji, estetik belirteçlerle, insani duygu ve yaklaşımlarla tanımlanamaz. "Andromeda güzel" demek onu anlamamız ve tanımamız için hiç bir veri sunmaz. Evreni de düzenli ya da kaoslu olarak konumlandırmak onu anlama çabası kapsamında yanlış bir bakış teşkil eder. Sürekli bu soru karşımıza gelir çünkü insanların bir şeyleri anlayıp algılamasına yardım eder gibi görünür ama gerçek öyle değil.

İlla bunu yapacaksak şunu söyleyebiliriz: Evrenin hal, biçim ve durumunu ortaya çıkaran kurallar tamamen belirlidir, tutarlıdır ve düzenlidir. Fizik yasalarıdır bunlar. Ancak bu fizik yasaları dahilinde evren, fiziki anlamda tamamen bir kaos ortamıdır. Sadece bizim galaksimizde yüzmilyarlarca yıldız, sistem, gezegen, uydu ve başıboş gök cismi var. Her saniye belki onlarca gezegene, uyduya, onlarca göktaşı çarpıyordur. Sayısız yıldız patlıyor, sayısız karadelik sayısız gök cismini yutuyor, birçok gezegen çarpışıyor, sayısız yıldız komşusundan madde çalıyor vs. Eğer bu durumlar, sizin "kaos" tanımınıza uyuyor ise evet, evren kaos halinde. Ama aslında tüm bu karmaşıklık, evrenin gayet normal bir hali. Ve bu kaos ortamı da fizik yasaları dahilinde süregidiyor. Fizik yasalarına uyumsuz hareket eden tek bir yapı bulamayız. Eğer siz, bu durumu "düzen" hali olarak görüyorsanız (bence öyle yapmazsanız iyi olur ama elbette tercih sizin) evren düzenli. Yok, her saniyede binlerce yapının birbirine çarpması, patlaması, yörüngeden çıkması, birbirini yutması vs. sizin için kaos demekse evren kaos dolu.

Özetle... Stephen Hawking'in Zamanın Kısa Tarihi ya da Büyük Sorulara Kısa Yanıtlar kitaplarını okuyabilirsiniz ama ondan önce konuya, kozmolojiye, evrene bakış açınızı tekrar gözden geçirmenizi önerir, keyifli okumalar ve çalışmalar dilerim. :)

Şu ana kadar elde ettiğimiz bilgiler ışığında evrende bir düzen yoktur. Düzen olmamasının ötesinde tamamen bir kaos ve karmaşa söz konusudur. Bu durum mikro düzeyde entropiyle de desteklenmektedir. Var olduğu iddia edilen düzen ve nizam yalnızca dini kaynaklarda bulunmaktadır.

"Güneşe bir metre yakın olsak ölürdük." tarzında bir düzen görüşü zaten yanlış, onlara hiç girmeyeceğim. Yerel ölçekte bakınca bize göre düzen olarak algıladığımız şeyler biraz daha dikkatli ve geniş bakınca kaos olarak görülebiliyor. Kaosun da bir çeşit düzen olduğu da savunulabilir. Yani bu da tamamen bizim algılarımıza göre olan bir şey aslında. Kaos yerel ölçekte geçici düzenler oluşturabiliyor ama bu düzenler yok olmaya mahkum entropi gereği. Örneğin bizim yapımız düzenli ama yaşlandıkça bu düzen bozuluyor ve sonunda da ölüyoruz. Tabii ki "Bütün düzenlerin yok olacak olması da bir düzendir." gibi ek argümanlarla durum kurtarılmaya çalışılacaktır. Ama başka bir evreni bile tam olarak bilmiyoruz ya da evren görmedik ki düzen ile ilgili gerçekten karar verelim. Bu yüzden artık doğa yasalarını "düzen" olarak kullanıyorlar. Bu biraz garip çünkü evi dağınık birine evini düzenlemesini söylediğinizde durumu kurtarmak için "Fizik yasalarına uyuyor ya düzenli işte!" demesine benziyor. Örneğin tarihleme yöntemlerini düzen olarak öne sürerseniz bunda da birkaç hata olacaktır. Düzenli olmadığı için "hata payları olduğunu", bazen düzgün çalışmadığını ve tam sonuç vermektense bir olasılık aralığı gibi sonuç verdiğini" gördüğümüz için buna ne kadar "düzen" diyebiliriz, tartışmalı olurdu. Başka bir örnek olarak evrimden gidebiliriz. Evrim olayı sürekli kendini tekrar ettiği için "düzen" diyebiliriz belki ama "düzenli" bir şekilde işlemiyor ki. Hatta mekanizmaları ile tam düzenli işlemiyor, her zaman en uyumlu olan hayatta kalmıyor, türün soyu tükenebiliyor ve daha birçok farklı konu sayılabilir. Yani düzenden farklı şeyler kastederek konunun istediğimiz her yere çekilebildiğini görüyoruz.

Evrendeki hiç bir parçacığın, bir süre sonra ne yapacağı konusunda kesin bilgimiz yok çünkü evrendeki parçaların birbirleri ile etkileşimlerini denetlemek olanaklı değil. Bir göktaşı belirli bir yörüngede yol alırken başka hiç bir etkiye girmeyecek olsa dediğiniz mümkün ama belirli bir süre sonra ona başka bir göktaşı çarpabilir. Yakınlarda bulunan bir yıldız patlayabilir ve onun artıkları o göktaşını başka bir yörüngeye sokabilir. Ona doğru yol alan başıboş başka bir cismin kütleçekiminin etkisine girebilir. Sayısız olasılık var çünkü evreni bir kenara bırakalım bir galakside bile sayısız gök cismi var. O nedenle de bir düzenden söz etmek de pek olanaklı değil. Evren, sorduğunuz anlamda tamamen bir kaos ortamı. Her saniye sayısız etkileşim, çarpışma, şaşırtma, yönlendirme vs. oluyor. Bunları belirlemek, öngörmek, netleştirmek vs. de pek olanaklı görünmüyor.