Evrim Ağacı
Dolunaylardan tutulmalara kadar, bu yıl yıldızlara bakmayı veya gökyüzünü izlemeyi planlıyorsanız takviminize eklemeniz gereken çok şey var.
Bu yılki astronomik etkinlikler tam güneş tutulması, iki ay tutulması, bir düzine meteor yağmuru. Eğer şanslıysak Kuzey Işıkları'nı da görebileceğiz.
YouTube, Evrim Ağacı tarafından hazırlanan içerikleri video yoluyla öğrenmenin en iyi yolu! Ayrıca kanalımızda birçok bilim insanıyla röportajlarımızı, çeşitli deney gösterilerini ve diğer bilim içeriklerimizi bulabilirsiniz.
Okulda bize maddenin çok küçük parçacıklardan oluştuğu öğretilmişti. Aslında bazı üniversite derslerinde de kuark ve elektronların da tüm maddeleri oluşturan yapı taşları olduğu öğretilmeye halen de devam edilmekte. Ancak bu ifade bile, aslında daha derin olan bir gerçeği bizden gizlemektedir. Fizik sahasında yapılan en güncel gözlemlere göre, doğanın temel yapı taşları, "daha da küçük parçacıklar" değildir. Bunun yerine, tüm alana yayılmış, süreğen "sıvı-benzeri" yapılardır. Biz, bu yapılara fizikte "alanlar" demekteyiz.
Alanların en bilinen örnekleri, elektrik alan ve manyetik alandır. Ancak Evren'i oluşturan alanlar, yalnızca bunlardan ibaret değildir. Evren'in her yerinde yer alan bu alanlardaki dalgalanmalar, ışık dediğimiz şeyi veya daha genel olarak elektromanyetik dalgaları doğurur. Elektromanyetik dalgalara yeterince yakından bakarsak, bunların foton adı verilen parçacıklardan oluştuğunu gözlemleriz. Ne var ki kuantum mekaniğinin etkilerini dahil ettiğimiz zaman, elektrik ve manyetik alanların dalgaları, parçacıklara dönüşür. Yani aslında parçacıklar, "en temel olan" yapılar değillerdir: Temel olan şey, alanlardır ve bu alanların belirli kuantum mekaniği çözümleri, bizim "parçacık" olarak deneyimlediğimiz davranışlara karşılık gelmektedir!
Arakne miti, Roma şairi Ovidius’un Metamorphōsēs (Dönüşümler) adlı eserinin altıncı kitabında ölümsüzleşmiş bir anlatıdır. Yunan mitolojisinin sınır tanımayan yaratıcılık ve tanrılara karşı gelen kibir temalarını işleyen bu hikâye, yetenekli bir dokumacı olan Arakne’nin Tanrıça Athena’ya meydan okuması ve sonucunda bir örümceğe dönüşmesi üzerinden anlatılır. Yalnızca Antik Çağ edebiyatında değil modern sanat, edebiyat ve feminist yorumlarda da etkisini sürdürür. Öte yandan örümceklerin bilimsel adlandırması olan "Arachnida" da bu mitin kalıcı izlerinden biridir.
Arakne, günümüzde ülkemiz sınırlarında bulunan Lidya'da yaşayan sıradan bir ölümlüydü. Babası Idmon, yünleri mor ve eflatun tonlara boyayan, geçimini bu işten sağlayan bir adamdı. Annesi ise sıradan bir kadındı ve genç yaşta ölmüştü. Arakne soylu bir aileye mensup değildi. Dokumacılığa olan yeteneği sayesinde hızlıca ün kazanmıştı. Eserleri o kadar güzeldi ki civar kentlerden nemfler, periler, orman ve nehir tanrıçaları bile onu çalışırken izlemeye gelirdi.
Kendimizi bilmek sınırımızı bilmekten gelir!
İdealizmde hele ki öznel idealizmde böyle bir sınır yoktur. “Tanrı” ile başlar ve vesilesi ile “tanrılaşmaya” kadar işi vardırır (Mutlaklık ve sınırsızlık itibarı ile). Ve her şeyi zihnimizin sınırlarına hapseder. Evren ve evrene içkin her şey, ona nazaran küçük bile sayılamayacak zihnimizin koridorlarında boğulur. İlksel atalarımızın bunu yaptığını ve bu konuda ısrarcı olduğunu düşünsenize… Bugün ne siz bu soruyu sorabilir ne de ben bu cevabı yazabilirdim…
Burada bütün mesele ve ne yazık ki, akla ve bilime dayalı olmayanın hep yaptığı ve yaptırdığı üzere, neden sonuç ilişkisinin ters yüz edilmesi meselesidir.
Evrenimiz maddidir ve önce fizik der. Ardından kimya, ardından biyoloji ve bunlara sıkı sıkıya bağlı tüm tali süreçler gelir. Düşünce de bu açıdan ve haklı olarak (çünkü kanıtlanmaya da çürütülmeye de açıktır) ele alındığında, yukarıda sıralanan ve evrenin kendisi ve içerdiği her şey için geçerli olan silsile gereği maddi temellidir ve maddi evrenin bir çıktısıdır.
Bir diğer temel mesele düşünceye atfettiğimiz ve esasında onun üzerinden kibrimizin tatminini yaptığımız mükemmelliyetçilik sorunudur. Evrenimiz mükemmel değildir. Ona içkin hiçbir şey de, evren içerdiklerinin ta kendisi olduğundan, mükemmel değildir. Ya da daha açık ve bilimsel literatürde daha yaygın kullanılış şekli ile kusursuz değildir.
Meseleyi bu temeller üzerinden ele aldığımızda varacağımız netice şudur: Her düşünülen muhakkak ki gerçeğin izini taşır fakat tamamını yansıtmaz. Anlamı da şudur: Zihnimizde var ettiğimiz her şeyin maddi zeminde fakat parça parça muhakkak ki karşılığı vardır. Süpermen özelinde “Güç, uçma eylemi, insan, dayanıklılık vb.gibi.”
Ancak bizlerin soyut olarak ve keyfimizce bir araya getirip bir bütüne evirdiği bu parçalar maddi evrenin yasalarının sınırlarına tabidir ve (geniş anlamıyla) evrimsel süreçlerle ifade edilir. İşte bu yüzden gerek somut olarak her inşaatta gerekse soyut olarak her yaratımda farklı farklı ve maddi temelde birbiri ile uyumlu olmayan parçalardan bir bütün yaratma işine sanat adı verilir. Metalden çiçek yapabiliriz, hatta güzel kokular yaysın diye kimyasallar da kullanabiliriz fakat bu onu hem çiçek yapmaz hem de ona doğada ve doğal olarak var olma ve çoğalma imkanı sunmaz çünkü evrime toslar…
Sonuç olarak her hayal ettiğimiz şey, her ne kadar hayal ettiğimizin tüm parçalarının maddi temelde karşılığı olsa da, bir bütün olarak gerçekte var olmak zorunda değildir. Dahası; her hayal etmediğimiz ve düşünmediğimiz şeye de mutlak surette yoktur diyemeyiz. Süpermen’ in gerçekte var olmayacağı ve görmediğimiz, düşünmediğimiz ağacın yok sayılmayacağı gibi. İspatı da kolaydır: Düşündüğümüz için var saydığımız ve özeneceğimiz Süpermen bizi yere çakar, görmediğimiz, düşünmediğimiz için yok saydığımız her ağaç ve ya başka herhangi bir nesne kafamızı yarar. Daha bunun atom altı dünyası da var fakat konu çok uzar. Sevgiyle..
Sorgulanamayan cevaplardansa, cevaplanamayan soruları tercih ederim.
Olayları, yerleri ve kişileri tüm detayları ile hatırlayamamak yaygın bir insan tecrübesidir. Yakın zamanda katıldığımız bir dersin genel içeriğini hatırlayabiliriz ancak konunun detaylarını dereceli olarak zamanla unuturuz. İlk bakışta bu olayın bellek kapasitemizin sınırlı olmasından kaynaklanabileceğini ve duyusal girdileri büyük bir kesinlik ve bütünlük ile kodlayabilen bir sinir sisteminin çok daha avantajlı olacağını düşünebiliriz. Açıkça, belleğimizin kapasitesi, depoladıklarımızdan çok daha yüksektir. Detayları hatırlayamamak bir yetersizlikten öte, adaptif bir özelliktir; yani unutmak, evrimsel süreçte avantajlı olduğu için özellikle seçilmiştir ve bu durum, güçlü bilimsel kanıtlar ile desteklenmiştir.
Pek çok koşul altında olayların detayları yerine, genelini hatırlamak daha faydalı olabilir. Kırsal bir arazide bir kayanın altında saklanan bir yılanın saldırısına maruz kaldığınızı hayal edin. Sinir sistemi bu olayda korku belleğini oluştururken sadece gerekli kısımları kodlamalıdır: Size hangi yılanın saldırdığı veya yılanın hangi kayanın altında saklandığı önemli değildir. Sinir sisteminin gelecek adına doğru davranışsal adaptasyonları sağlayabilmesi için, detayları ortadan kaldırarak daha sonraki olaylar için genel bir şema çıkarması gereklidir. "Genelleştirme" adı verilen bu fonksiyon bellek sistemlerinin önemli özelliklerindendir ancak kontrol atında tutulmadığı takdirde belirsiz anıların oluşturulmasına yol açar ve artık faydalı bir fonksiyon olmaktan çıkar. Bu nedenle beyin, genellik ve spesifiklik arasında bir denge kurmalıdır.
Evrim Ağacı üyeliği tamamen ücretsiz ve sitemizi çok daha etkili, interaktif ve keyifli bir şekilde kullanmanızı sağlayacak. Üye değilseniz, birkaç saniyede üyelik oluşturabilirsiniz! Üyeyseniz de giriş yapmanızı tavsiye ederiz.
Himen veya hymen, vajinal açıklığın dış kısmını saran ve kimi durumda kısmen kapatan bir mukoza dokusudur. Bu doku, bazı durumlarda ilk cinsel birleşme (coitus) sırasında yırtılır, genişler veya açıklığı büyür. Ancak bu durumun her cinsel ilişkide yaşanmadığına dikkat etmek gerekir. Eğer hymende bir hasar oluşursa bu kişide kanama ve acıya neden olabilir.[11][12]
Seks ile ilişkisinden ötürü birçok toplumda bu dokuya kültürel anlamlar yüklenmiştir ve halk arasında hakkında birçok hatalı bilgi dolaşmaktadır. Örneğin birçok kültürde himen perforasyonu ("kızlık zarı yırtılması"), bir tür "bakirelik testi" gibi değerlendirilir ve bu kültürlerde kadınlara cinsellik konusunda çeşitli baskılar uygulanır. Ne var ki himen, aynı zamanda sert düşmeler ve sarsmalar ile, vajinal tampon kullanımı ile veya at binme ve bisiklet gibi sporlarla uğraşma nedeniyle de yırtılabilir. Ayrıca ilerleyen kısımlarda göreceğimiz gibi, bazı kadınlarda himen daha esnektir ve ilk seks sonrasında da (hatta birden fazla seks sonrasında da) korunmaya devam edebilir. Dolayısıyla himenin varlığı veya yokluğu, "bakirelik" veya cinsel deneyim konusunda güvenilir bir belirteç değildir.
Homo sapiens'le ilgili tuhaf bir şey daha var. Şöyle düşünün: Machiavelli duygularımızı hiçbir zaman açık etmememizi öneriyor. Yüzümüz ifadesiz olmalı, utanç duymak gereksiz. Önemli olan tek şey hangi yolla olursa olsun kazanmak. Peki, bu utanmaz tipler hep kazanıyorsa hayvanlar âleminin yüzü kızaran tek türü neden insan?
Charles Darwin yüz kızarması hakkında tüm ifadeler içinde en tuhaf ve en insancıl olanı demiş. Çevresindeki misyonerlerden tüccarlara, işgalci bürokratlara kadar herkese mektup göndererek onların bulunduğu yerlerde de yüz kızarması görülüp görülmediğini sormuş. Olumlu cevap almış, her yerde insanların yüzü kızarıyormuş.
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.
